Jerzy Nemanicz

Jerzy Nemanicz (serb.: Ђорђе Немањић, Đorđe Nemanjić) – „król” Zety w latach 1208–1216, a następnie książę Zety uznający zwierzchnictwo serbskie od ok. 1230 do ok. 1243.

Król Zety

Jerzy był synem Wukana, władcy Zety i wnukiem wielkiego żupana Raszki Stefana Nemanii^[1]. O matce wiadomo tylko, że pochodziła z włoskiego rodu de Segni^[2]. Wydaje się, że Jerzy objął władzę nad Zetą jeszcze za życia ojca, jest bowiem nazywany „królem”^[3] w 1208 roku, podczas gdy inskrypcja ze Studenicy z 1209 roku mówi o Wukanie jako o Wielkim Księciu Zety. Przyczyny abdykacji Wukana nie są znane. Być może chciał zapewnić synowi następstwo tronu, obawiając się, że w razie jego śmierci przed objęciem władzy przez Jerzego, jego brat, wielki żupan Raszki Stefan Nemanicz, nie zawaha się wykorzystać bezkrólewia i przyłączy Zetę do Serbii. Wukan zmarł prawdopodobnie jeszcze w 1209 roku lub niedługo później^[4].

Wobec narastającego napięcia w stosunkach z wujem Stefanem Nemaniczem, Jerzy złożył w 1208 roku przysięgę wierności doży weneckiemu Pietro Zianiemu, uznając zwierzchnictwo Wenecji nad Zetą^[2]. Oprócz zabezpieczenia swoich ziem przed zagrożeniem ze strony Serbii, akt Jerzego mógł mieć również inne znaczenie. Bezpośrednio po IV krucjacie Wenecja próbowała przejąć kontrolę nad portami bałkańskimi. W 1205 roku uzależniła od siebie Dubrownik. Nie można wykluczyć, że uznając zwierzchnictwo weneckie Jerzy chronił swoje porty w południowej Dalmacji^[5].

Jerzy zawarł wkrótce sojusz wojskowy z Wenecją, przeciw jej teoretycznemu wasalowi, Albańczykowi o imieniu Dmitri, który z górskiej twierdzy Kroja sprawował władzę nad częścią Albanii w pierwszej dekadzie XIII wieku. Jerzy zobowiązał się do udzielenia pomocy wojskowej w przypadku ataku Dmitriego na terytoria weneckie. Wykorzystując walkę pomiędzy Zetą a Raszką, Dmitri zacieśnił swoje związki z Raszką poślubiając córkę Stefana Nemanicza. W następnych latach Jerzy przejściowo znika ze źródeł. W 1216 roku Stefan, prawdopodobnie w wyniku akcji zbrojnej, przejął kontrolę nad Zetą, kładąc tym samym kres separatyzmowi tego kraju i jego niepodległemu królestwu^[5].

Książę Zety

Jerzy ponownie pojawia się w drugiej połowie panowania syna Stefana Nemanicza, Stefana Radosława (1227–1234), jako zarządca Zety pozostający pod władzą króla Serbii. Nie wiadomo czy otrzymał apanaż obejmujący Zetę w zamian za uznanie władzy królewskiej swego kuzyna, czy też sam upomniał się o prawo do Zety przy pomocy lokalnych wielmożów. Niezależnie jednak od tego jak doszedł do władzy, rządził Zetą za zgodą Radosława i uznając jego zwierzchnictwo. Wszystkie bowiem dokumenty wystawiane przez Jerzego wymagały zatwierdzenia przez Radosława^[6].

Nie wiadomo jaką część Zety obejmował apanaż Jerzego. Niewątpliwie utrzymał go pod rządami następcy Radosława, jego brata Stefana Władysława. W tym czasie zacieśnił związki z nadmorskim Ulcinjem. Biskup Ulcinja podjął rozmowy zmierzające do podporządkowania miasta arcybiskupowi Dubrownika, występując w ten sposób przeciw roszczeniom arcybiskupa Baru, które wcześniej popierali zarówno Stefan Nemania jak i Wukan Nemanicz. Źródła raguskie nazywają Jerzego "księciem Dukli", synem "żupana" Wukana, choć nie można wykluczyć, że używają tego tytułu nie chcąc zaogniać swoich stosunków z Serbią^[7].

W liście z 1242 roku do Dubrownika biskup Ulcinja tytułuje Jerzego "królem", nie wiadomo czy jest to wyraz lokalnego patriotyzmu, czy też efekt podjętej przez Jerzego próby wykorzystania chaosu wywołanego najazdem tatarskim i odbudowania królestwa Zety. Również uznanie przez biskupa Ulcinja zwierzchnictwa arcybiskupa Dubrownika i odrzucenie dotychczasowego zwierzchnictwa arcybiskupa Baru, może wskazywać próbę uniezależnienia się od króla serbskiego^[7]. Ćirković przypuszcza, że akt ten mógł być bezpośrednią przyczyną odebrania Jerzemu władzy nad Zetą^[8].

Ponieważ nie słychać o Jerzym za panowania Stefana Urosza, przypuszcza się, że utracił władzę nad Zetą po 1243 roku^[2]. Wasilewski uważa, że odebrawszy Zetę Jerzemu, król Urosz przekazał ją swemu bratu Władysławowi^[9]. Wiadomo, że brat Jerzego Stefan wzniósł w latach 1251–1252 monaster Morača. Na pochodzącym z XVII wieku fresku z tego klasztoru jest nazwany królem. Drugi brat Jerzego, tytułowany "żupanem", wzniósł w 1281 roku kościół w Brodareve nad Limem i niedługo potem został mnichem. Nie można wykluczyć, że każdy z braci dostał od władcy Serbii niewielki apanaż: Jerzy wokół Ulcinja, Stefan nad rzeką Moračą, a Dmitri nad Limem, i że miejscowa ludność (biskup Ulcinja, malarz fresków w Moračy) używała w stosunku do Jerzego i Stefana tradycyjnego tytułu królewskiego, nieuznawanego przez obce państwa, jak wskazuje przykład Dubrownika tytułującego Jerzego księciem^[7]. Synowie Jerzego byli już tylko zwykłymi "żupanami" serbskimi^[2].

Potomstwo

Synowie Jerzego:

• Dimitrije – żupan w Zecie pomiędzy 1171 a 1186, budowniczy klasztoru w Davidovicy, w 1186 roku został mnichem. Jego synami byli:
  • Wratysław – jego synowie to:
    • Vratko – wódz w bitwie pod Serrhai w 1342 roku. Córką Vratka wedle późniejszych dokumentów była:
      • Milica – żona księcia Łazarza Hrebeljanovicia, w 1389 roku regentka Serbii
    • i Radosław
  • i Radosław
• i Stefan^[2]

Przypisy

Bibliografia

• Ch. Cawley: Medieval Lands. Foundation for Medieval Genealogy, 2006–2007.
• Sima Ćirković: The Serbs. Blackwell Publishing Ltd., 2004. ISBN 0-631-20471-7.
• John Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1994. ISBN 0-472-10079-3.
• T. Wasilewski: Historia Jugosławii do XVIII wieku. W: W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.