Jerzy Trela

Jerzy Trela
Ilustracja
Imię i nazwisko

Józef Jerzy Trela

Data i miejsce urodzenia

14 marca 1942
Leńcze

Data i miejsce śmierci

15 maja 2022
Kraków

Zawód

aktor

Współmałżonek

Georgette Trela
(1965–2015)

Lata aktywności

1969–2022

Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Odznaka Honorowa Województwa Małopolskiego – Krzyż Małopolski
Cyprian Kamil Norwid - Rzecz o wolności słowa (wstęp), czyta Jerzy Trela

Jerzy Trela, właśc. Józef Jerzy Trela[1][2] (ur. 14 marca 1942 w Leńczach, zm. 15 maja 2022 w Krakowie[2]) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny oraz pedagog, profesor sztuk teatralnych, poseł na Sejm PRL IX kadencji.

Stworzył wiele wybitnych kreacji teatralnych, zarówno epizodycznych, jak i pierwszoplanowych, współpracując z takimi twórcami, jak Jerzy Jarocki, Andrzej Wajda, Konrad Swinarski, Kazimierz Kutz czy Krystian Lupa.

Najsłynniejsze z nich to chociażby rola Konrada w Dziadach (1973), Konrada w Wyzwoleniu Stanisława Wyspiańskiego (1974), Jaśka w Weselu, Ojca w Ślubie Gombrowicza (1991, nagroda im. A. Zelwerowicza), Mefistofelesa w Fauście (1997), Samuela w Sędziach Stanisława Wyspiańskiego (1999, nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, Feliks Warszawski), czy Majora w Damach i huzarach Aleksandra Fredry (2001, krakowski Ludwik).

Przez niemal całą karierę artystyczną pozostawał związany ze Starym Teatrem w Krakowie. Był profesorem i wykładowcą, a w latach 1984–1990 rektorem Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego.

Jerzy Trela w portrecie Zbigniewa Kresowatego

Życiorys

Urodził się jako Józef Trela i wychował we wsi Leńcze w powiecie wadowickim, w rodzinie kolejarzy[3], był synem Józefa i Janiny[2]. Jako dziecko mieszkał także we Wrocławiu oraz w domu dziecka w Krzeszowicach. Ukończył naukę w liceum plastycznym w Krakowie, po czym podjął pracę w nowohuckim teatrze lalek[4]. W 1969 ukończył studia na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie[5]. Był jednym ze współtwórców Krakowskiego Teatru Scena STU. Był na stałe związany z Krakowem. Występował w tamtejszym Teatrze Rozmaitości, od 1969 do stycznia 2014 w Państwowym Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej[6]. Był członkiem podstawowego zespołu Starego Teatru, aktorem wielu przedstawień wyreżyserowanych przez Konrada Swinarskiego. Stworzył wybitne kreacje aktorskie, m.in. w Dziadach, czy Wyzwoleniu. Zespół teatru opuścił na znak protestu przeciw zmianom, jakie wprowadzał nowy dyrektor sceny – Jan Klata. Trela podkreślał, że bezpośrednią przyczyną były dwa performance’y firmowane przez nową dyrekcję, w których wykpiwany był Swinarski. Wraz z Trelą zespół opuściła Anna Polony[5].

W latach 1984–1990 był rektorem krakowskiej PWST. Następnie pełnił funkcję profesora tejże uczelni[7].

Z ramienia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, do której przynależał[8], pełnił mandat posła na Sejm PRL IX kadencji (1985–1989). W latach 1986–1989 był członkiem Narodowej Rady Kultury i Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa. Był laureatem Złotego Wawrzyna Grzymały z 1992 oraz Honorowego Ludwika za całokształt kariery, przyznanego przez Krakowską Fundację Artystów Teatru w 2001. W 2002 otrzymał tytuł „Krakowianina Roku”. Laureat Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego w 1978 oraz dwukrotny laureat Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr” za sezon 1990/1991 i 1998/1999. W 1998 podczas III Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd. W tym samym roku ukazał się film dokumentalny o Jerzym Treli Jest taki człowiek w reżyserii Andrzeja Maja.

Był członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w 2015[9].

11 maja 2022 Rada Miasta Krakowa nadała Jerzemu Treli tytuł Honorowego Obywatela Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa „w dowód uznania jego szczególnych zasług dla rozwoju życia teatralnego Krakowa i kultury polskiej”[10].

Przez ponad 20 lat zmagał się z chorobą nowotworową. W 2017 nastąpił nawrót choroby i przeszedł operację, która nie spełniła pokładanych w niej nadziei. Pod koniec 2021 stan zdrowia aktora bardzo się pogorszył[11]. Zmarł w Krakowie 15 maja 2022[12]. Został pochowany osiem dni później, obok swojej żony, na cmentarzu w Leńczach[13].

Otrzymał m.in. pięć nagród Ministra Kultury i Sztuki, w tym nagrodę I stopnia za całokształt dorobku artystycznego w zakresie teatru (1983). W 1981 odznaczono go Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 1989 – tytułem „Zasłużony dla Kultury Narodowej”, w 2000 – Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski („za wybitne zasługi w działalności w ruchu studenckim, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej z okazji jubileuszu 50-lecia ZSP”), a w 2011 – Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Odznaczenia i nagrody

Filmografia

Przypisy

  1. Nekrolog. nekrologi.wyborcza.pl.
  2. a b c Józef Trela. rejestry-notarialne.pl.
  3. Jerzy Trela: Korzystam, póki dzwoni telefon, „Express Bydgoski” nr 11/2022, s. 7.
  4. Kraków. Jerzy Trela nie żyje. e-teatr.pl, 2022-05-15. [dostęp 2022-05-17].
  5. a b Donata Subbotko: Jak grzechotnik. Z Jerzym Trelą rozmawia Donata Subbotko. wyborcza.pl, 2014-03-14. [dostęp 2014-03-16].
  6. Polony i Trela odeszli ze Starego Teatru. Protest przeciwko dyrekcji?. tvn24.pl, 2014-01-07. [dostęp 2014-01-07].
  7. Wykaz pedagogów PWST w Krakowie. [dostęp 2014-01-13].
  8. Leszek Konarski: Czasem prorok, czasem błazen – Rozmowa z Jerzym Trelą. tygodnikprzeglad.pl, 2010-05-09. [dostęp 2022-05-17].
  9. Barbara Sowa: Kto wszedł do komitetu poparcia Komorowskiego, a kto z niego wypadł? Cała Lista. dziennik.pl, 2015-03-16. [dostęp 2015-03-21].
  10. Julia Kalęba: Kraków zdecydował. Jerzy Trela został honorowym obywatelem miasta. naszemiasto.pl, 2022-05-11. [dostęp 2022-05-15].
  11. Jerzy Trela nie żyje. Popularny aktor zmarł w wieku 80 lat. Na co chorował?. se.pl, 2022-05-15. [dostęp 2022-05-15].
  12. Nie żyje Jerzy Trela. Za życia był legendą polskiego aktorstwa. wyborcza.pl, 2022-05-15. [dostęp 2022-05-15].
  13. Jerzy Trela. W Krakowie trwa pogrzeb legendarnego aktora. onet.pl, 2022-05-23. [dostęp 2022-05-23].
  14. M.P. z 2011 r. nr 32, poz. 384.
  15. M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 369.
  16. Wręczenie nagród miasta, [w:] „Echo Krakowa”, s. 1, nr 115, 1979-05-25.
  17. Nagroda „Gustaw” dla Jerzego Treli. e-teatr.pl, 2018-12-21. [dostęp 2020-03-25].
  18. Wanda Półtawska i Jerzy Trela honorowymi obywatelami Krakowa. Decyzja wzbudziła sprzeciw części radnych. deon.pl, 2022-05-11. [dostęp 2022-05-13].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

JerzyTrela.jpg
Autor: Arkadiusz Sędek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jerzy Trelapolski aktor, wykładowca i rektor PWST w Krakowie
POL Krzyz Malopolski BAR.svg
Baretka: Odznaka Honorowa Województwa Małopolskiego – Krzyż Małopolski (Polska).
POL Odznaka honorowa Zasluzony dla Kultury Polskiej.png
Autor: AnneMarrie, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baretka Odznaki honorowej "Zasłużony dla Kultury Polskiej"
Jerzy Trela by Zbigniew Kresowaty.jpg
Autor: Zbigniew Kresowaty , Licencja: Attribution
Jerzy Trela (ur. 1942) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.
Cyprian Kamil Norwid - Rzecz o wolności słowa wstęp.wav
Autor: Borys Kozielski, Licencja: CC BY 3.0
Czyta Jerzy Trela. Studio Aktorskich Interpretacji Literatury. ©: Stowarzyszenie Wikimedia Polska. Zezwala się na korzystanie z niniejszego pliku na warunkach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 PL, dostępnej pod adresem https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/ Nagranie zrealizowane w ramach projektu finansowanego przez Stowarzyszenie Wikimedia Polska „Obserwowanie w ciszy” – utwory Cypriana Norwida w aktorskich interpretacjach II.
Al Gwiazd Jerzy Trela.JPG
Autor: Geonidiusz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odcisk gwiazdy na ul. Aleji Gwiazd w Międzyzdrojach woj. zachodniopomorskie pow. kamieński