Jerzy VI

Jerzy VI

Albert Frederick Arthur George

Jego Królewska Mość, z Bożej łaski król Wielkiej Brytanii, Irlandii i brytyjskich dominiów zamorskich, Obrońca Wiary, cesarz Indii[1]
Król Wielkiej Brytanii
Okres	od 11 grudnia 1936 do 6 lutego 1952
Koronacja	12 maja 1937
Poprzednik	Edward VIII
Następca	Elżbieta II
Cesarz Indii
Okres	od 11 grudnia 1936 do 14 sierpnia 1947
Poprzednik	Edward VIII
Następca	podział tytułu na Król Indii i Król Pakistanu
Król Irlandii
Okres	od 11 grudnia 1936 do 1949
Poprzednik	Edward VIII
Dane biograficzne
Dynastia	Windsorowie
Data i miejsce urodzenia	14 grudnia 1895 Sandringham House
Data i miejsce śmierci	6 lutego 1952 Sandringham House
Data pogrzebu	15 lutego 1952
Ojciec	Jerzy V
Matka	Maria Teck
Rodzeństwo	Edward VIII Windsor Maria (księżniczka królewska) Henryk (książę Gloucester) Jerzy (książę Kentu) Jan Windsor
Żona	Elżbieta Bowes-Lyon od 1923 do 1952
Dzieci	Elżbieta II Małgorzata Windsor, hrabina Snowdon
Odznaczenia

Jerzy VI (ang. George VI, ur. 14 grudnia 1895 w Sandringham House, zm. 6 lutego 1952 tamże) – król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej i dominiów (1936–1952), cesarz Indii (1936–1947), król Indii (1947–1949), król Irlandii (1936–1949). Brat Edwarda VIII i jego następca (po abdykacji Edwarda) oraz ojciec Elżbiety II. Zyskał popularność i szacunek, gdy podczas niemieckich nalotów na Londyn nie opuścił miasta, mimo że pałac był bombardowany dziewięć razy.

Życiorys

Narodziny

Albert Fryderyk Artur Jerzy (Albert Frederick Arthur George) urodził się w 34. rocznicę śmierci swojego pradziadka, księcia Alberta. Niepewny jak wdowa po Albercie, królowa Wiktoria, przyjmie informację o narodzinach prawnuka, książę Walii wysłał swojemu synowi, księciu Yorku, list, w którym napisał, że królowa jest lekko zdenerwowana. Dwa dni później napisał ponownie: Myślę, że spodobałoby jej się, jakbyś zaproponował jej, aby nadać dziecku imię Albert. W tym czasie królowa Wiktoria napisała do księżnej Yorku: Niecierpliwie oczekuję na chwilę, kiedy zobaczę to dziecko urodzone akurat tego dnia, bardzo drogie memu sercu, zwłaszcza że został nazwany imieniem, z którym wiąże się tyle wielkości i dobroci. Albert został ochrzczony trzy miesiące później w kościele św. Marii Magdaleny niedaleko Sandringham.

Jako drugi syn swoich rodziców Albert był w momencie urodzenia czwarty w kolejce do tronu po dziadku – księciu Walii, ojcu – księciu Yorku i starszym bracie – księciu Edwardzie, urodzonym w 1894 roku.

Dzieciństwo i młodość

Książę Albert (drugi z prawej) wraz ze swoim ojcem (po lewej), bratem (z tyłu) i dziadkiem (z prawej); ok. 1906 r.

Jako prawnuk królowej Wiktorii Albert był od urodzenia tytułowany Jego Wysokością Księciem Albertem z Yorku. W 1898 królowa wydała rozporządzenie, które nadało dzieciom najstarszego syna księcia Walii predykat Królewskich Wysokości i odtąd Albert był tytułowany Jego Królewską Wysokością Księciem Albertem z Yorku.

Albert był dzieckiem słabego zdrowia, nieśmiałym i zakompleksionym, posiadającym skłonności do płaczu. Miał poważne problemy z żołądkiem. Miał koślawe kolana, co leczono za pomocą niewygodnych szyn. Od piątego roku życia był dotknięty silnym jąkaniem się^[2], spowodowanym przymuszaniem go do pisania prawą ręką, podczas gdy książę był leworęczny^[3]. Całe życie miał trudności z pisaniem (jego dziennik roi się od błędów ortograficznych) i poprawnym wysławianiem się.

Królowa Wiktoria zmarła w styczniu 1901. Książę Walii wstąpił na tron jako Edward VII. Książę Yorku otrzymał wówczas tytuł księcia Kornwalii. Albert był odtąd tytułowany Jego Królewską Wysokością Księciem Albertem z Kornwalii i Yorku. Kiedy w 1901 Edward VII nadał synowi tytuł księcia Walii, tytuł Alberta zmienił się na Jego Królewską Wysokość Księcia Alberta z Walii. Był wówczas trzeci w kolejce do tronu.

Kariera w wojsku i edukacja

Przez rodziców został przeznaczony do kariery w Royal Navy. W roku 1909 rozpoczął naukę w Royal Naval College w Osborne House. Mimo kiepskich wyników w 1911 został przyjęty w Royal Naval College w Dartmouth. Radził sobie dobrze w przedmiotach fizycznych, gorzej z nauką. Szkołę ukończył z 63 lokatą na 67. Pewnego razu w szkole inni kadeci ukłuli go szpilką, aby sprawdzić czy naprawdę ma on błękitną krew. 6 maja 1910 roku zmarł Edward VII i ojciec Alberta został królem jako Jerzy V. Albert był od tamtej pory tytułowany Jego Królewską Wysokością Księciem Albertem. Był wówczas drugi w kolejce do tronu.

15 września 1913 roku książę został przydzielony do czynnej służby. Rok później wybuchła I wojna światowa. W 1916 roku książę Albert brał udział w bitwie jutlandzkiej (od 31 maja do 1 czerwca 1916 roku), która skończyła niemieckie marzenia o panowaniu na morzach. Albert służył na okręcie HMS „Collingwood” i dał dowody odwagi i opanowania. Jednak częste ataki nieżytu żołądka zmusiły go w 1917 roku do rezygnacji ze służby w marynarce. Rozpoczął więc służbę w nowo utworzonym RAF-ie. Uzyskał licencję pilota, ale nie brał udziału w działaniach wojennych. Po wojnie Albert studiował historię, ekonomię i politologię na Trinity College w Cambridge. Naukę rozpoczął w październiku 1919 roku.

3 czerwca 1920 roku książę Albert został mianowany księciem Yorku, hrabią Inverness i baronem Killarney. Wraz z tytułami spadły na niego również królewskie obowiązki, takie jak reprezentowanie ojca podczas różnych uroczystości czy oficjalne podróże do krajów Imperium brytyjskiego.

Małżeństwo

Książę Albert otrzymał praktycznie wolną rękę w wyborze przyszłej małżonki, co było niezwykłe w czasach, kiedy od członków rodzin królewskich wymagano poślubienia członków innych rodów panujących. W 1920 spotkał lady Elżbietę Bowes-Lyon (4 sierpnia 1900 – 30 marca 2002), córkę Claude’a Bowes-Lyona, 14. hrabiego Strathmore i Kinghorne(ang.), oraz Cecili Cavendish-Bentinck, córki Charlesa Cavendish-Bentincka. Albert zakochał się w dziewczynie i postanowił się z nią ożenić.

Chociaż lady Elżbieta była potomkinią króla Szkocji Roberta I oraz króla Anglii Henryka VII, według brytyjskiego prawa nie była członkiem rodziny panującej. Była wówczas zakochana w starszym bracie Alberta, księciu Edwardzie, i odrzuciła dwa razy oświadczyny księcia Yorku. Dopiero trzecie oświadczyny zostały przyjęte.

Ślub Alberta i Elżbiety odbył się 26 kwietnia 1923 w Opactwie Westminsterskim. Dopiero co utworzone wtedy radio BBC wyraziło prośbę o możliwość nagrania przebiegu ceremonii i odtworzenia jej w radiu, ale napotkało na stanowczy sprzeciw kapituły (aczkolwiek diakon Herbert Edward Ryle popierał ten pomysł). Elżbieta urodziła Albertowi dwie córki:

• Elżbietę (21 kwietnia 1926 – 8 września 2022), królową Wielkiej Brytanii od 1952 r.
• Małgorzatę (21 sierpnia 1930 – 9 lutego 2002), która została żoną Antony’ego Armstrong-Jonesa, 1. hrabiego Snowdon.

Książę i Księżna Yorku wraz z córkami mieszkali w Royal Lodge niedaleko parku Windsor, z daleka od życia politycznego kraju. W 1931 premier Kanady Richard Bedford Bennett zaproponował nadanie Albertowi godności gubernatora generalnego Kanady, ale król Jerzy V, po konsultacji z ministrami, odrzucił tę propozycję. Książę Albert był pod wielkim wpływem ambitnej żony, która nakłoniła go do terapii u australijskiego ortofonisty, Lionela Logue’a, któremu udało się zmniejszyć jąkanie księcia (historia ta została opowiedziana w filmie Jak zostać królem).

Objęcie tronu

20 stycznia 1936 o godz. 23:55 (godzina przyjęta na rzecz zapisu historycznego) zmarł król Jerzy V i jego najstarszy syn wstąpił na tron pod imieniem Edwarda VIII. Jako że nowy monarcha nie miał dzieci, książę Albert został następcą tronu. Jerzego V nie cieszyła perspektywa objęcia tronu przez najstarszego syna. Często powtarzał: Modlę się do Boga, aby mój najstarszy syn nigdy się nie ożenił i nie miał dzieci, bo wtedy nic nie stanie na drodze między tronem a Bertiem i Lilbet. Tymczasem Edward oświadczył, że chce poślubić Amerykankę, dwukrotną rozwódkę, Wallis Simpson. Temu małżeństwu sprzeciwiały się rząd, Kościół, rodzina królewska i opinia publiczna. Za radą premiera Stanleya Baldwina 11 grudnia 1936 Edward VIII abdykował na rzecz młodszego brata.

Książę Albert, który przyjął imię Jerzego VI, był kompletnie nieprzygotowany do rządów. Nigdy w życiu nie widział na oczy dokumentu państwowego. Dzień przed abdykacją brata książę odwiedził matkę. Zapisał później w dzienniku: Kiedy powiedziałem jej, co się stało, załamałem się i rozpłakałem jak dziecko. Jego strach przed objęciem tronu wynikał po części z niepłynności mowy (jąkanie).

Dworzanin i dziennikarz Dermot Morroh ujawnił, że były wątpliwości, czy król ma abdykować na rzecz księcia Alberta. Istniały pomysły, aby Edward przekazał koronę swojemu najmłodszemu bratu, Jerzemu, księciu Kentu, który jako jedyny z trzech braci abdykującego króla (trzecim był Henryk, książę Gloucester) posiadał męskie potomstwo.

Król Wielkiej Brytanii

Albert przyjął imię Jerzego VI chcąc nawiązać do polityki swojego popularnego ojca i odbudować prestiż monarchii w społeczeństwie, nadwątlony postępowaniem Edwarda VIII, któremu nadał tytuł Jego Królewskiej Wysokości Księcia Windsoru. Trzy dni po wstąpieniu na tron nadał swojej żonie, królowej Elżbiecie, Order Podwiązki. Jerzy musiał później odkupić od brata zamek Balmoral i Sandringham House, gdyż Edward odziedziczył je po swoim ojcu i Jerzy VI nie mógł ich po prostu otrzymać po abdykacji brata.

Koronacja Jerzego VI odbyła się 12 maja 1937. Data ta była pierwotnie przeznaczona na koronację Edwarda VIII. Na koronacji pojawiła się królowa-wdowa Maria, by okazać swoje wsparcie dla młodszego syna. Jerzy został również cesarzem Indii, ale nie koronował się wzorem swojego ojca w Delhi. Król wybrał się natomiast w podróże do Francji i USA. Nowy monarcha, chociaż mówiący nieskładnie i jąkający się (zmuszało to BBC do retuszowania jego przemówień) i bardzo nieśmiały, posiadał czarującą żonę i córki, i dzięki temu uosabiał ideę solidnej i statecznej monarchii, co pomogło mu odbudować autorytet rodziny królewskiej.

Tymczasem Europa coraz bardziej zbliżała się do kolejnej wojny. Ekspansywna polityka kanclerza III Rzeszy Adolfa Hitlera spotykała się ze słabą i niekonsekwentną polityką appeasementu prowadzoną przez brytyjskiego premiera Neville’a Chamberlaina. Król jednak popierał politykę swojego premiera i kiedy ten wracał w 1938 z konferencji w Monachium, zaprosił go na balkon pałacu Buckingham, gdzie premier pokazał się w towarzystwie rodziny królewskiej. Był on pierwszym premierem, który dostąpił tego zaszczytu.

Król Jerzy i królowa Elżbieta podczas wizyty w Kanadzie w 1939

W 1939 r. król i królowa wybrali się w podróż do Kanady i odwiedzili na krótko Stany Zjednoczone. Od Ottawy podróżowali w towarzystwie kanadyjskiego premiera, a nie brytyjskiego ministra, co znaczyło, że byli uznawani za króla i królową Kanady. Była to pierwsza wizyta króla w Kanadzie, aczkolwiek Jerzy podróżował tam dwukrotnie, jeszcze jako książę Yorku. Ówczesny kanadyjski premier, William Lyon Mackenzie King, miał nadzieję, że królewska wizyta w Kanadzie pomoże mu we wprowadzeniu w Kanadzie Statutu Westminsterskiego z 1931, który nadawał samorządność każdemu dominium, które posiadało samodzielną koronę. W Rideau Hall, swojej kanadyjskiej rezydencji, Jerzy VI osobiście przyjął jako władca Kanady listy polecające od amerykańskiego ambasadora w Ottawie, Daniela Ropera. Jak zapisał oficjalny historyk tej podróży, Gustave Lanctot, kiedy Ich Królewskie Moście weszły do ich kanadyjskiej rezydencji, Statut Westminsterski zaczął obowiązywać: Król Kanady powrócił do domu.

Głównym celem wizyty było osłabienie izolacjonistycznych tendencji w Ameryce Północnej, wobec narastającego napięcia w Europie. Chociaż cel wizyty był głównie polityczny, król i królowa spotkali się z entuzjastycznym przyjęciem Kanadyjczyków. Obawa, że Jerzy będzie porównywany ze swoim poprzednikiem, okazała się płonna. Król Jerzy otrzymał również przyjazne powitanie w Stanach Zjednoczonych, odwiedzając New York World’s Fair i goszcząc u prezydenta Roosevelta w Białym Domu i w jego prywatnej posiadłości Springwood w Hyde Park.

1 września 1939 niemieckie armie zaatakowały Polskę, rozpoczynając II wojnę światową. 3 września Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom. 4 września król powiedział do Narodu: Bądźcie spokojni, niezłomni i zjednoczeni. Parze królewskiej zasugerowano, że powinni opuścić Wielką Brytanię i udać się do Kanady. Królowa powiedziała wówczas: „Dzieci nigdzie nie pojadą beze mnie. Ja nie opuszczę króla. A król nigdy nie wyjedzie”. Rodzina królewska pozostała więc w pałacu Buckingham, gdzie żyli podobnie jak inni Brytyjczycy. W pałacu racjonowano ogrzewanie i elektryczność, a król nakazał namalować w wannie linię na wysokości 12 cm od dna, powyżej której nie można nalewać wody.

Król Jerzy VI, ok. 1942

Podczas wojny król (w galowym marynarskim mundurze) i królowa (w kapeluszu i rękawiczkach, i zawsze uśmiechnięta) często pojawiali się publicznie, odwiedzali szpitale, jednostki wojskowe i fabryki. Zbombardowany został nawet pałac Buckingham. Król chciał zyskać wizerunek dobrego żołnierza, np. uczestnicząc w operacji lądowania aliantów w Normandii w 1944, ale premier Winston Churchill (który zastąpił skompromitowanego Chamberlaina w 1940) zabronił mu tego. W 1943 król odwiedził marszałka Montgomery’ego po jego zwycięstwie pod El Alamein. Odwiedził również Maltę i nadał wyspie krzyż Jerzego. W 1944 dokonał inspekcji oddziałów w Normandii.

8 maja 1945 król zaprosił Churchilla na balkon pałacu Buckingham podczas obchodów Dnia Zwycięstwa.

Rozpad Imperium Brytyjskiego

Panowanie króla Jerzego było okresem postępującego rozpadu Imperium Brytyjskiego. Rozpoczęło się w 1926, kiedy deklaracja ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura złożona na Imperialnej Konferencji powołała Wspólnotę Brytyjską i nadała status niepodległych państw tym dominiom, które uzyskują samodzielną koronę. Zostało to uznane w Statucie Westminsterskim w 1931.

W 1932 r. skończył się mandat Ligi Narodów nad Irakiem. W 1946 niepodległość uzyskała Jordania, w styczniu 1948 Birma, a w maju tegoż roku podzielona na państwo żydowskie i arabskie Palestyna. W 1949 deklaracja niepodległości oznaczała powstanie niepodległej Republiki Irlandzkiej. W 1947 Imperium Brytyjskie dostało najsilniejszy cios. Perła Korony Brytyjskiej, Indie, uzyskały niepodległość i rozpadły się na dwa państwa – Indie i Pakistan. Jerzy zrzekł się tytułu cesarza Indii, pozostając królem Indii i królem Pakistanu. W 1950 r. Indie zostały republiką i Jerzy stracił tytuł królewski.

Śmierć

Wojna wywarła negatywny wpływ na zdrowie króla. Po wojnie pogorszyło się ono z powodu częstego palenia. W marcu 1949 roku Jerzy przeszedł operację nogi, aby uniknąć gangreny z powodu zakrzepicy. Latem 1951 zdiagnozowano u niego raka płuc i gardła. 26 września król poddał się kolejnej operacji, w wyniku której usunięto mu lewe płuco i lewą gałąź nerwu krtaniowego wstecznego, co spowodowało znaczną zmianę głosu króla^[4].

Jerzy VI zmarł we śnie 6 lutego 1952 roku, w swojej rezydencji w Sandringham. Został pochowany 15 lutego w kaplicy św. Jerzego na zamku w Windsorze. W 2002 roku obok niego spoczęły jego żona Elżbieta i córka Małgorzata.

Postać króla Jerzego VI w kulturze masowej

Na podstawie książki o pracy króla Jerzego VI z jego logopedą, w 2010 roku powstał film pt. „Jak zostać królem”, w reżyserii Toma Hoopera. W postać króla wcielił się Colin Firth.

Na podstawie dzienników Margaret Suckley, kuzynki i kochanki prezydenta USA, Franklina Delano Roosevelta, powstał film pt. „Weekend z królem”, w którym postać króla Jerzego VI zagrał Samuel West.

Na podstawie książki Arkadego Fiedlera, w 2018 roku powstał film pt. „Dywizjon 303. Historia prawdziwa”. W roli króla wystąpił Jamie Hinde

W amerykańsko-brytyjskim serialu telewizyjnym The Crown zagrał go Jared Harris.

Odznaczenia

Pomnik Jerzego VI w Hongkongu

Genealogia

Przypisy

Bibliografia

• Sarah Bradford, King George VI, wyd. Weidenfeld and Nicolson, Londyn 1989, ISBN 0-297-79667-4.
• Patrick Howarth, George VI, wyd. Hutchinson, 1987 r., ISBN 0-09-171000-6.
• Charles Phillips: The Illustrated Encyclopedia of Royal Britain. John Haywood, Richard G. Wilson (konsult.). New York: Metro Books, 2011. ISBN 978-1-4351-1835-5.
• John Wheeler-Bennett, King George VI: His Life and Reign, wyd. Macmillan, Nowy Jork 1958

Linki zewnętrzne

• Srebrne gody pary królewskiej w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej