Jerzy z Podiebradów

Jerzy I z Podiebradów

król Czech
Król Czech
Okres	od 27 lutego 1458 do 22 marca 1471
Koronacja	2 marca 1458
Poprzednik	Władysław Pogrobowiec
Następca	Władysław II Jagiellończyk
Dane biograficzne
Dynastia	Podiebradowie
Data i miejsce urodzenia	6 kwietnia 1420 Podiebrady
Data i miejsce śmierci	22 marca 1471 Praga
Ojciec	Wiktoryn z Podiebradów
Matka	Anna z Wartenbergu
Żona	Kunegunda ze Šternberka (zm. 1449) Joanna z Rožmitálu
Dzieci	Boczek Wiktoryn Henryk Starszy Hynek Fryderyk Jerzy Barbara Katarzyna Zdeňka (Sidonie) Ludmiła

Jerzy z Podiebradów (cz. Jiří z Kunštátu a Poděbrad) (ur. 6 kwietnia 1420 w Podiebradach, zm. 22 marca 1471 w Pradze) – król Czech w latach 1458–1471, zwolennik nauk Jana Husa^[1].

Życiorys

Herb rodowy

Dzieciństwo i młodość

Jerzy był synem Wiktoryna z Podiebradów, czeskiego możnowładcy, stronnika Jana Žižki, który przeszedł z obozu sierotek, radykalnego odłamu husyckich taborytów na stronę umiarkowanych kalikstynów. Jerzy jako czternastoletni chłopiec brał udział w bitwie pod Lipanami, która przyniosła koniec ruchu taborytów. Jeszcze w młodości współdowodził wojskami czeskimi, które pokonały króla niemieckiego Albrechta II, zięcia i sukcesora króla Zygmunta.

Działalność polityczna

Wkrótce został znacznym członkiem umiarkowanego odłamu husytów, a po śmierci Hynka Ptáčka z Pirksteina – jego przywódcą. Do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez Władysława, syna Albrechta, który urodził się po śmierci ojca, kraj podzielił się na dwa obozy – katolicki, rządzoną przez Ulryka z Rożemberka (Oldřich II. z Rožmberka) (1403–1462) oraz husycki kierowany przez Jerzego.

Po wielu nieudanych pokojowych próbach zjednoczenia, Jerzy zdecydował się na odwołanie do rozwiązania wojskowego. Stopniowo powiększał armię w północno-wschodnich Czechach, gdzie husyci posiadali wielu zwolenników oraz gdzie były usytuowane jego umocnione posiadłości. Z 10 tysiącami pomaszerował z Kutnej Hory do Pragi, gdzie w nocy z 2 na 3 września 1448 roku prawie bez oporu przejął władzę nad stolicą^[1]. Doprowadziło to do nowej wojny domowej, jednak Jerzemu udało się pokonać szlachtę katolicką. W roku 1451 cesarz Fryderyk III, jako suzeren młodego króla Władysława, powierzył mu zarządzanie Czechami. Rok później zwołany kongres wyznaczył go na regenta^[1].

Walki nie kończyły się, a położenie Jerzego skomplikowało się, gdy koronowany w roku 1453 młody król Władysław opowiedział się po stronie katolickiej, honorując jednakże wcześniejsze umowy wyznaniowe kompaktatów praskich i przywileje stanowe. Także w 1453 roku Jerzy wykupił ziemię kłodzką i księstwo ziębickie^[2]. Król potwierdził jego tytuł na Kłodzku, a w 1456 także jako księcia ziębickiego^[2].

Król Czech

W 1457 król Władysław zmarł nagle, co doprowadziło do pojawienia się oskarżeń Jerzego o otrucie władcy^[1][3]. Jednak 2 marca 1458 czescy właściciele ziemscy jednomyślnie wybrali Jerzego na króla^[1] – poparli go nawet zwolennicy Habsburgów.

W 1462 na zjeździe z Kazimierzem Jagiellończykiem w Głogowie zatwierdził świeże nabytki Królestwa Polskiego na Śląsku (hołd lenny z księstwa zatorskiego w 1456 a rok później wykup oświęcimskiego)^[4].

Rok po wyborze Jerzego papieżem został wybrany nieprzychylny mu Pius II, którego wrogość do husyckiego króla okazała się znaczną przeszkodą w rządach. Papiestwo nigdy nie uznało ustaleń kompaktatów praskich, na których opierał się Jerzy. Próbował podnieść rangę swej polityki poprzez zabiegi o międzypaństwowy sojusz antyturecki, który na dworach europejskich w latach 1465–1467 bezskutecznie propagowało jego poselstwo^[1]. Śmierć Piusa przeszkodziła papiestwu w ogłoszeniu nowej krucjaty przeciw husyckiemu królestwu. W 1459 wyniósł ziemię kłodzką do tytułu hrabstwa^[4], a w 1465 pozyskał dla swego rodu księstwo opawskie^[2].

Jerzy miał wielu wrogów pośród katolickiej szlachty czeskiej, a spośród ziem koronnych szczególnie opierał mu się Wrocław, gdzie obok rady miejskiej ważną rolę odgrywał biskup Jodok z Rożemberka, pochodzący z możnego, południowoczeskiego rodu szlacheckiego będącego filarem katolicyzmu w królestwie^[5]. Miasto zobowiązało się do złożenia hołdu dopiero w 1460 roku wskutek oblężenia wojsk królewskich^[4]. Przedstawiciele katolickiej opozycji spotkali się na zamku Zelená Hora w zachodnich Czechach 28 listopada 1465 roku i zawarli pakt przeciwko królowi znany jako Unia Zielonogórska^[5]. Konfederacja była wspierana przez papiestwo, choć król, po śmierci Piusa II, znowu próbował negocjacji z kurią i nowym papieżem Pawłem II. Zerwano je po tym, jak papież znieważył wysłanników króla czeskiego.

23 grudnia 1466 Paweł II ekskomunikował Jerzego i wymówił mu koronę Czech, zakazując jednocześnie katolickim poddanym posłuszeństwa wobec władcy^[1][5]. Do wystąpień katolickiej szlachty czeskiej dołączyli cesarz Fryderyk III i król Węgier, Maciej Korwin, zięć i dawny sojusznik Jerzego^[5]. Podiebrad pokonał Korwina w lutym 1469 pod Vilémovem, ale uwolnił przeciwnika po obietnicy współpracy^[1][5]. Korwin złamał dane słowo i 3 maja 1469 został obwołany w Ołomuńcu, na przeważająco katolickich Morawach antykrólem przez część szlachty opozycyjną wobec Jerzego^[5]. W następnym roku Jerzy odniósł szereg sukcesów przeciw Maciejowi^[5].

Schorowany Jerzy zmarł 22 marca 1471^[5]. Jego następcą – w ziemiach niezajętych przez Korwina – zgodnie z wcześniejszymi układami obrano w Kutnej Horze – Władysława Jagiellończyka, syna polskiego króla Kazimierza^[1], prawnuka cesarza i króla Czech Zygmunta Luksemburskiego. Władysław i Maciej ułożyli się w 1479 roku co do swych praw do korony czeskiej zawierając pokój w Ołomuńcu, w którym wzajemnie uznali swe tytuły i uzgodnili zasady dziedziczenia^[5].

Potomstwo

Jerzy z Podiebradów był dwukrotnie żonaty. w 1441 roku poślubił Kunegundę ze Šternberka, która zmarła w 1449. Rok później zawarł drugi związek małżeński z Joanną z Rožmitálu (zm. 1475). Z pierwszego małżeństwa miał sześcioro dzieci:

• Boczek (1442–1496)
• Wiktoryn (1443–1500), od 1459 roku książę Rzeszy, książę ziębicki, opawski i hrabia kłodzki
• Barbara (1446–1474)
• Henryk Starszy (1448–1498), od 1462 książę Rzeszy, książę ziębicki, oleśnicki, wołowski i hrabia kłodzki
• Katarzyna (1449–1464), królowa węgierska, żona Macieja Korwina
• Zdeňka (Sidonie) (1449–1510), księżna saska, żona Albrechta Odważnego.

Z drugiego małżeństwa Jerzy z Podiebradów doczekał się czworga dzieci:

• Henryk Młodszy (Hynek) (1452–1492), od 1462 roku książę Rzeszy, książę ziębicki i hrabia kłodzki
• Fryderyk (1453–1458)
• Jerzy (1454/1455–1459/1462)
• Ludmiła (1456–1503), żona Fryderyka I, księcia legnickiego.

Upamiętnienie

Mimo że Jerzy nie ustanowił na tronie królestwa własnej dynastii, jako pierwszy rodzimy władca na tronie od wygaśnięcia Przemyślidów cieszył się estymą rodaków, zwłaszcza w czasach XIX-wiecznego czeskiego odrodzenia narodowego. W 1896 wystawiono mu konny posąg w Pradze autorstwa Bohuslava Schnircha.

W praskiej dzielnicy Vinohrady znajduje się plac jego imienia (cz. náměstí Jiřího z Poděbrad)^[6], a pod nim stacja linii A metra praskiego o tej samej nazwie. Upamiętniające go ulice i place istnieją w szeregu miast, m.in. w Ołomuńcu^[7], Ostrawie^[8], Igławie^[9], Pardubicach^[10].

• 

  Prażański pomnik króla z 1896 autorstwa Bohuslava Schnircha

• 

  Jerzy z Podiebradów przy łożu śmierci Władysława Pogrobowca, obraz Jana Škramlíka

• 

  Wybór Jerzego z Podiebradów na króla czeskiego, obraz Adolfa Liebschera

• 

  Jerzy z Podiebradów na obrazie Alfonsa Muchy pokazuje kard. Fantinowi miejsce Kościoła katolickiego podczas jego elekcji na króla

Przypisy

Bibliografia

• Petr Jokeš: Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa. Kraków: Avalon, 2020. ISBN 978-83-7730-439-6.
• Stefan Głogowski: Genealogia Podiebradów. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 1997.
• Słownik władców Europy średniowiecznej. red. Marka Serwańskiego i Janusza Dobosza. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999.
• Roman Heck, Marian Orzechowski: Historia Czechosłowacji. Wrocław: Ossolineum, 1969.
• Alicja Galas, Artur Galas: Dzieje Śląska w datach. Wrocław: Wyd. Rzeka, 2001. ISBN 83-911532-7-4.

Linki zewnętrzne

• Traktat o pokoju ogólnoeuropejskim stworzony z inicjatywy króla czeskiego Jerzego z Podiebradów w latach 1461–1464
• Geneza Projektu Związku Władców
• Claus Bernet: Georg von Podiebrad, in: BBKL, 21, 2003, 1183-1203. bautz.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].