Jezierza morska

Jezierza morska
Ilustracja
Pokrój rośliny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

żabiściekowate

Rodzaj

jezierza

Gatunek

jezierza morska

Nazwa systematyczna
Najas marina L.
Sp. Pl. 1015 (1753)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Jezierza morska (Najas marina L.) – gatunek roślin wodnych z rodziny żabiściekowatych (Hydrocharitaceae), w niektórych systemach (np. Reveala) wyłączany wraz z całym rodzajem do odrębnej rodziny jezierzowatych (Najadaceae). Kosmopolityczny makrofit występujący w wodach słodkich i słonawych.

Zasięg geograficzny

Występuje w rozmaitych siedliskach wodnych w Eurazji, północnej Afryce, obu Amerykach, Australii i Oceanii. W Polsce na rozproszonych stanowiskach na niżu[5], dość rzadki (częstszy na zachodzie i północy)[6]. W XXI w. notowana w kolejnych miejscach w środkowej Polsce, zwłaszcza w zbiornikach antropogenicznych[7].

Morfologia

Pokrój roślin
Pęd z liśćmi i owocami
Owoc

Wykazuje dość dużą zmienność morfologiczną, zwłaszcza w przypadku liści i owoców.

Pokrój
Drobnolistny elodeid o charakterystycznym kolczastym wyglądzie. Ciemnozielony. Zanurzony, może płożyć się po dnie.
Pęd
Łodygi zwykle kolczaste, sztywne i stosunkowo kruche, widlasto rozgałęzione, długie do 0,5 m (wyjątkowo do metra) i grube na 1–2 mm. Międzywęźla w dole do 10 cm długości, wyżej krótsze.
Liście
Po trzy w pozornych okółkach. Równowąsko-lancetowate. Ząbkowane, a na górnej stronie kolczaste. Z przestworami wypełnionymi powietrzem. Szerokie na 1–6 mm (łącznie z ząbkami), długie na 1,2–4 cm. Pochwy całobrzegie, ewentualnie z ząbkami.
Kwiaty
Rośliny dwupienne. Kwiaty rozdzielnopłciowe, niepozorne, bez okwiatu, osadzone w kątach liści. Kwitnienie od czerwca do września. Ziarna pyłku początkowo owalne, szybko wykształcają łagiewki, tworząc kształt ułatwiający unoszenie przez wodę.
Owoce
Żółte lub żółtobrunatne orzeszki. Jajowate, długie na 3–8 mm z krótkim skrzydełkiem u podstawy[6][5]. Dłużej rozwijające się owoce dojrzewając ciemnieją do barwy czarnej i właśnie takie mają większą zdolność kiełkowania. Wymagają jaryzacji (ewentualnie skaryfikacji, np. przez pasażowanie przez przewody pokarmowe zwierząt). Dłuższa jarowizacja (3 miesiące) w temperaturze około 4 °C obniża temperaturę wymaganą do kiełkowania do 20–25 °C (wobec wymaganych 30–35 °C przy jednomiesięcznej jarowizacji). W warunkach naturalnych, po odpowiednio długim uśpieniu w niskiej temperaturze, kiełkowanie zaczyna się przy 15 °C[8].
Gatunki podobne
Pozostałe dwa występujące w Polsce gatunki jezierzy są znacznie rzadsze. Są delikatniejsze z mniej sztywną łodygą pozbawioną kolców i mniejsze. Są jednopienne i mają liczbę chromosomów 2n=24. Występują na siedliskach podobnych jak jezierza morska. Jezierza giętka (Najas flexilis (Willd.) Rostk. & W.L.E. Schmidt) jest bardzo rzadka, w Polsce występuje tylko na północy. Zwykle, choć nie zawsze, ma krótszą łodygę niż jezierza morska. Jezierza mniejsza (Najas minor All.) jest nieco mniej rzadka, występując w Polsce głównie na zachodzie i północy. Ma z trzech gatunków najkrótszą łodygę i bardzo kruchą[5][9][6].

Genetyka i zmienność

Liczba chromosomów 2n = 12. Wśród odmian lub podgatunków wyróżniana jest przede wszystkim odmiana typowa N. marina var. marina i N. marina var. intermedia. Odmiana typowa osiąga mniej więcej dwukrotnie większe rozmiary, ma bardziej kolczastą łodygę, ale mniej ząbków na pochwach liściowych[9]. Badania molekularne potwierdzają odrębność tych dwóch taksonów. W związku z tym niektórzy postulują nadawanie im rangi gatunku. Wówczas odmiana lub podgatunek marina, a także odmiana ohwii tworzyłyby gatunek Najas major, a odmiany intermedia czy armata gatunek Najas marina[10][11]. Między tymi gatunkami dochodzi do krzyżowania, a różnice morfologiczne nie zawsze odpowiadają różnicom genetycznym. Mimo to Najas major zwykle ma szersze liście, podczas gdy liczba ząbków jest mniej pewną diagnostycznie cechą[12].

Ekologia

Roślina jednoroczna. Makrofit zanurzony. Również wodopylny z zapylaniem podwodnym. Słabo znosi wynurzenie, nie tworząc form lądowych. Zasiedla zwykle mulisto-piaszczyste podłoże, rzadko sięga głębiej niż 3 m. Często występuje w gęstych podwodnych łąkach – własnych agregacjach lub wielogatunkowych. Może wchodzić w skład szuwarów wysokich. Gatunek charakterystyczny zespołu roślinności Parvopotamo-Zannichellietum[5]. Rzadko wyróżniany jest odrębny zespół Najadetum marinae (Oberd. 1957) Fukarek 1961[13]. Preferuje wody stojące, mogąc występować też w wolno płynących. Gatunek występujący przeważnie w wodach eutroficznych. Wbrew nazwie często występuje w wodach słodkich i słonawych, a w morzach jedynie w wodach o zasoleniu do 10‰[5]. W warunkach środkowoeuropejskich uchodzi za roślinę ciepłolubną, gdyż jej populacja osiągała maksymalny rozwój w czasie optimum atlantyckiego[14], a warunkach zanieczyszczenia termicznego może rozwijać się w sposób inwazyjny[15]. Na ziemiach polskich występowała również powszechnie w interglacjale eemskim[16]. Niemniej, cykl życiowy jezierzy morskiej wskazuje na przystosowania do klimatu kontynentalnego z, co prawda, ciepłym latem, ale zimną i niezbyt krótką zimą. Sugerowane jest, że globalne ocieplenie może wydłużając okres wegetacyjny przyczynić się do wytwarzania większej ilości nasion i ich lepszego dojrzewania, ale z kolei skracając czas potrzebny do jarowizacji, opóźniać kiełkowanie[8].

Oddziałuje allelopatycznie na zacieniające ją sinice, jak Anabaena czy Synechococcus elongatus[17].

Systematyka

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Rodzaj Najas wyróżniany jest w obrębie podrodziny Hydrilloideae wchodzącej w skład rodziny żabiściekowatych (Hydrocharitaceae), która należy z kolei do rzędu żabieńcowców (Alismatales)[2].
Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd jezierzowce (Najadales Dumort.), rodzina jezierzowate (Najadaceae Juss.), podrodzina Najadoideae Luerss., plemię Najadeae Dumort., rodzaj jezierza (Najas L.)[18].

Zagrożenia i ochrona

W warunkach naturalnych na Czerwonej Liście IUCN ma status gatunku najmniejszej troski[4]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[19].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Alismatales : Hydrocharitaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-09-02] (ang.).
  3. ↑ Catalogue of Life: 2010 Annual Checklist. [dostęp 2011-09-02]. (ang.).
  4. ↑ a b R.V. Lansdown, Najas marina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2011-10-18] (ang.).
  5. ↑ a b c d e Zbigniew Podbielkowski, Henryk Tomaszewicz: Zarys hydrobotaniki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 223–224. ISBN 83-01-00566-1.
  6. ↑ a b c Krzysztof Szoszkiewicz, Szymon Jusik, Tomasz Zgoła: Klucz do oznaczania makrofitów dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska, Wydawnictwo Naukowe Gabriel Borowski, 2008, s. 60, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-04-5.
  7. ↑ Piotr Panek. Nowe stanowisko jezierzy morskiej Najas marina L. w Jeziorze Zegrzyńskim. „Przegląd Przyrodniczy”. XXIV (2), s. 71-73, 2013. Klub Przyrodników. (pol.). 
  8. ↑ a b Richard J. Handley, Anthony J. Davy. Temperature effects on seed maturity and dormancy cycles in an aquatic annual, Najas marina, at the edge of its range. „Journal of Ecology”. 93 (6), s. 1185–1193, grudzień 2005. DOI: 10.1111/j.1365-2745.2005.01062.x. (ang.). 
  9. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 536. ISBN 83-01-14342-8.
  10. ↑ Christian Bräuchler. Towards a better understanding of the Najas marina complex: Notes on the correct application and typification of the names N. intermedia, N. major, and N. marina. „Taxon”. 64 (5), s. 1028-1030, 2015. DOI: 10.12705/645.12. (ang.). 
  11. ↑ Stephanie Rüegg, Uta Raeder, Arnulf Melzer, Günther Heubl, Christian Bräuchler. Hybridisation and cryptic invasion in Najas marina L. (Hydrocharitaceae)?. „Hydrobiologia”. 784 (1), s. 381–395, 2017. DOI: 10.1007/s10750-016-2899-z. (ang.). 
  12. ↑ Stephanie Rüegg, Christian Bräuchler, Juergen Geist, Günther Heubl, Arnulf Melzer, Uta Raeder. Phenotypic variation disguises genetic differences among Najas major and N. marina, and their hybrids. „Aquatic Botany”. 153, s. 15-23, 2019. DOI: 10.1016/j.aquabot.2018.11.005. 
  13. ↑ Henryk Tomaszewicz: Roślinność wodna i szuwarowa Polski : (klasy Lemnetea, Charetea, Potamogetonetea, Phragmitetea) wg stanu zbadania na rok 1975. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1979, s. 101, seria: Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego = Dissertationes Universitatis Varsoviensis, 0509-7177. ISBN 83-00-01088-2.
  14. ↑ Jonathan D. Sauer: Plant Migration: The Dynamics of Geographic Patterning in Seed Plant Species. University of California Press, 1991, s. 156. ISBN 0-520-06003-2.
  15. ↑ Andrzej Hutorowicz, Jan Dziedzic: Rozprzestrzenianie inwazyjnego gatunku Vallisneria spiralis L. w Jeziorze Licheńskim. W: XIX Zjazd Hydrobiologów Polskich Warszawa 2003 : Streszczenia plakatów i referatów. Warszawa: Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2003, s. 61. ISBN 83-888823-33-7.
  16. ↑ Zofia Janczyk-Kopikowa. Interglaciał eemski w Gołkowie koło Warszawy. „Geological Quarterly”. 10 (2), s. 453-463, 1966. 
  17. ↑ Elisabeth M. Gross, Daniela Erhard & Enikö Iv́anyi. Allelopathic activity of Ceratophyllum demersum L. and Najas marina ssp.intermedia (Wolfgang) Casper. „Hydrobiologia”. 506-509 (1-3), s. 583-589, 2003. Springer. DOI: 10.1023/B:HYDR.0000008539.32622.91. (ang.). 
  18. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Najas. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-06]. (ang.).
  19. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Najas marina sl5.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Infructescence

Taxonym: Najas marina ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Alte Donau, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: oxbow lake
Najas marina sl11.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Infructescence

Taxonym: Najas marina ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Alte Donau, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l.

Habitat: oxbow lake