Jezioro Bodeńskie (film)

Jezioro Bodeńskie – polski film psychologiczny z 1985 w reżyserii Janusza Zaorskiego, będący kompilacyjną adaptacją dwóch utworów Stanisława Dygata: powieści Jezioro Bodeńskie oraz opowiadania Karnawał. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno, w 1986 film otrzymał nagrodę Grand Prix – Złotego Lamparta^[1].

Charakterystyka filmu

Scenariusz filmu powstał na podstawie dwóch utworów polskiego pisarza Stanisława Dygata: debiutanckiej, autobiograficznej powieści „Jezioro Bodeńskie” napisanej podczas II wojny światowej (1942–1943), a wydanej w 1946 oraz opowiadania „Karnawał” z 1968^[1]. Film stanowiący interpretację przez reżysera Janusza Zaorskiego tych utworów, przedstawia portret psychologiczny młodego polskiego inteligenta, przeżywającego wojnę jako wstrząs duchowy, który zachwiał jego dotychczasowym sposobem myślenia^[1]. Ponadto film jest swoistym dyskursem na temat narodowych wad i zalet Polaków, rozumieniem polskości oraz stereotypami zachowania Polaka wobec cudzoziemców^[1]. Budowanie dramaturgii filmu polega tu przede wszystkim na dokładnym rejestrowaniu gestów i reakcji bohaterów^[1]. W filmie ukazano mity polskiego romantyzmu wraz z nawiązaniem do tzw. chocholego tańca^[2]. Jest tu i mickiewiczowska egzaltacja „Do Matki Polki” i widmo Winkelrieda krążące nad górą Mont Blanc, wzięte z „Kordiana” – Juliusza Słowackiego^[2]. Narzucają się skojarzenia z pracą Aliny Witkowskiej „Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków”^[2]. Wyraźnie pobrzmiewa motyw XIX-wiecznych „ksiąg przeklętych”, które kształtowały i kształtują polską wyobraźnię^[2]. Twórcy kilka razy wyraźnie eksponują tytuł zdobiący okładkę pewnej książki – „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego^[2].

Film trwający nieco ponad 82 minuty powstał w 1985, w Zespole Filmowym Perspektywa oraz Telewizji Polskiej na taśmie kolorowej (negatyw: Agfa-Gevaert formatu standardowego 4:3), a wyprodukowała go Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie^[1]. Premiera filmu odbyła się 1986-09-05 5 września 1986_(dts), chociaż film został wcześniej zaprezentowany na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno, gdzie otrzymał główną nagrodę Grand Prix – Złotego Lamparta^[1]. Zdjęcia do filmu kręcono w Warszawie^[3]. Do filmu powstały dwa plakaty reklamowe autorstwa grafika Andrzeja Pągowskiego^[4].

Opis fabuły

Akcja filmu rozgrywa się w 1940 w miejscowości Konstancja nad Jeziorem Bodeńskim, niedaleko granicy ze Szwajcarią, gdzie Niemcy założyli w dawnej szkole obóz dla internowanych^[5][3]. Przebywają w nim głównie Anglicy i Francuzi^[5]. Film rozpoczyna się od przybycia do obozu ze statku internowanych, w tym głównego bohatera – młodego Polaka legitymującego się francuskim paszportem, po czym jeden z osadzonych – Roullot przedstawia mu w obozowej stołówce niektórych osadzonych: MacKinleya, Vilberta, Thomsona, braci-bliźniaków Krupskich, Wildermayera, Pociejaka, księdza Cleonta oraz po chwili Francuzkę Suzanne. Ktoś z sali wykrzykuje: „Ludzie! Szwajcaria wypowiedziała wojnę Niemcom!”, po czym zgromadzeni wiwatują. To jednak żarty i pozory. Wśród osadzonych są m.in. dwie młode kobiety: Polka, wesoła blondynka – Janka Birmin z Krakowa, z którą główny bohater prowadzi dowcipne rozmowy i Suzanne, z którą romansuje^[5]. Widząc jej zainteresowanie Polską, opowiada o swoim kraju i czyta jej strofy narodowej poezji^[5]

„Wesołych Świąt i dalszych zwycięstw w Nowym Roku” – takie życzenia składa podczas wigilii Bożego Narodzenia hitlerowski żołnierz leutnant Klaus grupie osób zgromadzonych w stołówce^[6]. „Nawzajem, nawzajem” – odpowiada obecny na sali Polak, główny bohater filmu^[6]. Ta scena oddaje panujący nastrój, nieustannie oscylujący między błazenadą a goryczą^[6]. Wspomniany dowcipniś i jego towarzysze niedoli oddają się przeróżnym zajęciom: romansują, tańczą, dokuczają sobie, prowadzą długie rozmowy, zabijają czas i robią dobrą minę do złej gry^[6]. Przypominają siedzących w kozie uczniów^[6].

Pewnej nocy głównemu bohaterowi śni się ucieczka z obozu, ale nieudana, gdyż – podobnie jak romantycy – nie ma on siły, by dokonać konkretnego czynu^[5]. Obraża się na Suzanne, która naiwnie wierzy w polskie mity, a zaczyna adorować przybyłą z nową grupą internowanych młodą i ładną Renee Bleist ze Strasburga^[5]. Bliźniacy, bracia Krupscy, trafiają na pamiętnik bohatera i na głos odczytują zapisane tam rozmyślania o Suzanne^[5][3]. Francuz Ruollot ze skonstruowaną przez siebie prymitywną lotnią rzuca się z dachu i ponosi śmierć. Pogrążonym w smutku po tym zdarzeniu internowanym, główny bohater oświadcza: „Bawmy się!” Rozentuzjazmowany tłum w takt „chocholego tańca” zaczyna wiwatować, przeganiając nawet interweniującego leutnanta Klausa. Punktem kulminacyjnym filmu jest miniwykład głównego bohatera, który wygłasza w sali na temat Polski, w którym z pasją ujawnia narodowe kompleksy i wady^[5][7]. W końcowej sekwencji filmu bohater i Suzanne spotykają się po wielu latach podczas zwiedzania gmachu szkoły, w którym mieścił się dawny obóz^[5]. Film kończy się odejściem Suzanne, którą wołaniem stara się zatrzymać główny bohater.

Obsada

W filmie zagrało kilkudziesięciu polskich aktorów oraz statystów.

Krzysztof Pieczyński – główny bohater filmu

Małgorzata Pieczyńska (Suzanne)

Nagrody

Nagrody
Rok	Osoba	Nagroda
1986	Janusz Zaorski, Witold Adamek	Nagroda Kinematografii za najwybitniejsze osiągnięcia programowe w dziedzinie filmu
	Krzysztof Pieczyński	11. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku: nagroda za pierwszoplanową rolę męską
	Maria Pakulnis	11. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku: nagroda za drugoplanową rolę kobiecą
	Maria Pakulnis	Złoty Ekran (przyznawany przez czasopismo "Ekran")
	Janusz Zaorski	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno: Grand Prix – Złoty Lampart[8]
	Janusz Zaorski	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno: nagroda jury młodzieżowego
1987	Janusz Zaorski	Festiwal Fimowy w Strasburgu: nagroda miasta Schiltigheim
	Maria Pakulnis	Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jezioro Bodeńskie. cda.pl. [dostęp 2020-07-17].
• Jezioro Bodeńskie w bazie IMDb (ang.)
• Jezioro Bodeńskie w bazie Filmweb
• Jezioro Bodeńskie w bazie filmpolski.pl
• Jezioro Bodeńskie w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)
• Zdjęcia z filmu Jezioro Bodeńskie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Jezioro Bodeńskie. archiwum.stopklatka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-17)]. w bazie stopklatka.pl
• Jezioro Bodeńskie (1985). filmoteka85.blogspot.com. [dostęp 2020-07-17].
• JEZIORA BODEŃSKIEGO NARRATOR. W: Encyklopedia Internautica [on-line]. encyklopedia.interia.pl. [dostęp 2020-07-17].
• Jezioro Bodeńskie w bazie Rate Your Music (ang.)
• Maciej Maniewski: Nie odcinam się od korzeni (rozmowa z Januszem Zaorskim). akademiapolskiegofilmu.pl, 1986-01. [dostęp 2020-07-25].
• Rafał Węgrzyniak: Wcielenia Vilberta. teatr-pismo.pl. [dostęp 2020-07-17].