Jezupol

Jezupol
Єзупіль
Ilustracja
Pałac Dzieduszyckich w Jezupolu
Herb
Herb
Państwo

 Ukraina

Obwód

 iwanofrankiwski

Rejon

iwanofrankiwski

Powierzchnia

28,220 km²

Wysokość

260 m n.p.m.

Populacja (2001)
• liczba ludności
• gęstość


3026
107,230 os./km²

Nr kierunkowy

+380 3436

Kod pocztowy

77411

Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego
Mapa konturowa obwodu iwanofrankiwskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Jezupol”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia49°02′40″N 24°47′25″E/49,044444 24,790278
Strona internetowa
Portal Ukraina
Jezupol na mapie z 1889 r.
Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia NMP Jezupolu, 2016
Cerkiew greckokatolicka w Jezupolu

Jezupol (ukr. Єзупіль; w latach 1939–1991 Żowteń, ukr. Жовтень) – miasteczko (osiedle typu miejskiego) na zachodniej Ukrainie. Jezupol znajduje się w obwodzie iwanofrankiwskim, w rejonie iwanofrankiwskim, w międzyrzeczu rzek Dniestr i Bystrzyca.

Miasto położone było w ziemi halickiej, należało do klucza marjampolskiego księżnej Anny Jabłonowskiej[1]. W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Jezupol w powiecie stanisławowskim województwa stanisławowskiego. Miasteczko liczy sobie ok. 870 gospodarstw (3 tys. mieszkańców).

Znajduje tu się stacja kolejowa Jezupol, położona na linii LwówCzerniowce.

Historia

Jezupol uznawane jest za jedną z najstarszych osad Naddniestrza Galicyjskiego[2]. Pierwszy zapis pisemny o wsi (łac. villa), które wtedy nosiło nazwę pogańską Czeszybiesy, datowany 7 listopada 1435 r. pod nr 32 „Najstarszych zapisów sądów Galicyjskich 1435–1475 roku”[3].

W tamtym czasie wioska była obwarowana twierdzą z drewna i ziemi (w pobliżu strategicznie ważnej przeprawie przez Dniestr). Pierwszym znanym właścicielem wsi Czeszybiesy był szlachcic Jan Rozumek z Kleczowa, który wraz z żoną Anną sprzedał majątek w 1435 r. krakowskiemu chorążemu Marcinowi z Wrocimowic, którego nieruchomości w 1437 nabył Michał Buczacki[4]. Posiadłość Buczackich, a po ślubie Anny (córki Piotra, wnuczki Michała Buczackiego) przeszła na własność do Jana Kamienieckiego. Następnym właścicielem był Marcin Zborowski, a po jego śmierci, jego syn Krzysztof, podczaszy koronny.

20 stycznia 1591 r. król Zygmunt III Waza w Warszawie wydał przywilej, który potwierdził, że anulowanie banicji szlachcica Krzysztofa Zborowskiego nie oznaczało przywrócenia praw własności na Czeszybiesy od Jakuba Potockiego[5].

W Czeszybiesach był drewniany zamek, w którym jego właściciel Jakub Potocki bronił się przed Tatarami[6].

Po spaleniu osady przez Tatarów wioska odrodziła się i w 1597 r. przyjęła nazwę polsko brzmiącą Jezupol. Według legendy, hrabia Potocki uciekając przed licznymi wojskami tatarskimi, rzucił się do rzeki Dniestr z okrzykiem Panie Jezusie daj mi pole (czyli drogę). Przepływając przez Dniestr modlił się Jezus... Maria... Udało się mu uratować i z wdzięczności Bogu, wojewoda obiecał założyć na obu brzegach rzeki Dniestr miasta. Od tamtego czasu miasteczko na prawym brzegu Dniestru nazywa się Jezupol, a na lewym brzegu Mariampol. W 1597 r. Potocki zbudował w miejscu spalonej świątyni tymczasową małą drewnianą kapliczkę i założył parafię.

Właścicielem (dziedzicem) Jezupola był Mikołaj Potocki, syn Jakuba Potockiego, więc niektóre dokumenty podpisywał jako Mikołaj na Jezupolu Potocki[7] i był potem pochowany w grobu rodzinnym w kościele dominikańskim Jezupola.

W 1671 Ulrich von Werdum przedstawił następujący opis miasteczka: Miasto znajduje się na Pokuciu. Należy do generała ziem podolskich Mikołaja Potockiego, a przed 1671 należał do jego brata – pisarza koronnego Jakuba Potockiego. W pobliżu Jezupola jest zamek z kamienia; Klasztor Dominikanów z dobrze zbudowanym kościołem murowanym, otoczony rowem obronnym. Miasto otoczone wałami i fosą z małymi bastionami. W mieście i przedmieściu są trzy ruskie cerkwi. Miasto zbudowane przeważnie z drewnianych domów.

19 września 1676 miasto zostało zdobyte przez wojsko turecko-tatarskie w czasie wojny polsko-tureckiej z 1672–1676[8].

Później, w XVI–XVII wieku został zbudowany zamek. Teraz w jego miejscu znajduje się dawny kościół dominikański. Istnieją dowody na to, że był także obronny klasztor dominikanów, założony przez dziedzica Jakuba Potockiego, gdzie został pochowany[9]. W budowie zamku z kamienia (na miejscu zamku z drewna) oraz kościoła prawdopodobnie uczestniczył lwowski architekt Paweł Rzymianin[10]. Dopiero w 1843 roku ukończono budowę kościoła. Kościół został nazwany na cześć Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (ukr. Костел Внебовзяття Пресвятої Діви Марії[11])[a][12].

Według jednej z wersji, urodził się tutaj Pamwo Berynda.

Od 1772 r. Jezupol w zaborze austriackim. W XIX wieku miasto należało do powiatu stanisławowskiego. W tym czasie miasto miało swoją własną pieczęć ze złożonymi symbolami: głowa byka, pod którą pług na kółkach, po obu stronach pługa – siekiera i bijak, a poniżej – skrzyżowane grabie i kosa. W czasach zaborów do miasta dotarła kolej i otworzono stację kolejową.

Podczas I wojny światowej zniszczony został kościół, ale w latach 1920–1923 został ponownie przebudowany i poświęcony. Tysiąc pięćset parafian zgromadziły środki na szybką budowę nowej świątyni.

Ustawą z 3 grudnia 1920 roku zjednoczono administracyjny ustrój Galicji z tym wprowadzonym w byłym zaborze rosyjskim, tworząc 23 grudnia 1920 roku województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie[13]. Jezupol został włączony do powiatu stanisławowskiego województwa stanisławowskiego. 1 sierpnia 1934 r. dokonano nowego podziału powiatu na gminy wiejskie[14]. Miasteczko zostało siedzibą Gminy Jezupol[14].

Od września 1939 r., kiedy zostało okupowane przez wojsko sowieckie, włączono do granic Związku Radzieckiego. Władza komunistyczna zmieniła nazwę miasteczka na Żowteń (ukr. Жовтень – oznacza miesiąc październik kojarzony z rewolucją 1917 r.). W 1944 roku dominikanie opuścili Kościół i wyjechali do Polski, zabierając ze sobą najbardziej cenną własność kościelną, łącznie z cudownym obrazem Matki Boskiej. Kościół został przeznaczony przez władzę sowiecką na magazyn obrony cywilnej.

Po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę w 1991 r. miasteczko z powrotem zmieniło nazwę na Jezupol. Decyzją Rady Najwyższej Ukrainy w dniu 9 lipca 2003 roku oficjalnie przywrócono pierwotną nazwę Jezupol (de facto wcześniej od 1991).

Katolikom w 2003 roku zwrócono Kościół, który był w bardzo złym stanie. Po kilku latach udało się wyremontować budowlę.

Pod koniec lipca 2008 roku Jezupol ucierpiał od wielkiej powodzi.

Miasteczko jest znane ze słynnej hodowli koni w Stadninie koni w Jezupolu.

Zabytki

  • zamek[15], w XVI–XVII w. w Jezupolu został wybudowany zamek – teraz w tym miejscu znajduje się kościół dominikański
  • kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (zamiast[16] zbudowanego ok. 1646[17]); wcześniej istniał tu obronny klasztor dominikański założony przez Jakuba Potockiego w 1598 r.
  • cerkiew greckokatolicka, ponownie wybudowana w 1902.
  • pałac, w którym mieszkał ostatni właściciel Jezupola hrabia Wojciech Dzieduszycki jun. wraz z rodziną został wybudowany jako dwór w 1840 r. przez Kajetana Jana Dzieduszyckiego. W 1894 r. Władysław Dzieduszycki przebudował dwór na reprezentacyjny pałac, który został spalony w 1914 r.; później odbudowany w 1925 r.[18] Obecnie w pałacu znajduje się sanatorium dla dzieci z zaburzeniami nerwowymi.

Znane osoby

  • Jan II Kazimierz Waza, król Polski, był w mieście podczas pogrzebu hetmana Mik. Potockiego
  • Wojciech Dzieduszycki (ur. 13 VII 1848 r. w Jezupolu k. Stanisławowa, zm. 23 III 1909 r. w Wiedniu) – hrabia, konserwatywny polityk galicyjski, dramato- i powieściopisarz, tłumacz, krytyk literacki, publicysta, filozof. Studiował we Lwowie, był prezesem organizacji studenckiej „Ognisko”. Gospodarował w Olszanicy w pow. tłumackim, potem w Jezupolu. Poseł na sejm galicyjski, zastępca prezesa Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie. Profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie Lwowskim
  • Wojciech Dzieduszycki hrabia, polski aktor, śpiewak, dyrygent, dziennikarz, autor tekstów kabaretowych, działacz kulturalny, recenzent muzyczny i teatralny oraz inżynier. Od lat czterdziestych XX wieku współpracownik UB, a później SB. Urodził się 5 czerwca 1912 r. w Jezupolu, zmarł 2 maja 2008 r. we Wrocławiu.
  • Most na Dniestrze – na północnym brzegu zachowało umocnienie austriackie, którego górną kondygnację w 1937 roku rozebrano, a dolną silnie zmodernizowano, wbudowując do niego żelbetową basztę, zwieńczoną kopułą pancerną (6 ckm w strzelnicach ściennych + 2 ckm do ognia p-lot). Na jednym z filarów nurtowych stał mały schron dla 1 ckm – zwalony do rzeki podczas wysadzenia mostu w 1944 r. (zachował się jednak w całości i widać go podczas niskiego stanu wody). Na brzegu południowym zachowała się unikatowa w skali całej polskiej fortyfikacji okresu międzywojennego, żelbetowa baszta, mogąca strzelać na wszystkie strony (4 ckm w strzelnicach ściennych + 1 ckm do ognia p-lot). W czasach austriackich most posiadał własną kompanię ochrony, dla której koszary pobudowano w Jezupolu (istnieją do dziś). W okresie międzywojennym uwagę na most zwrócił lwowski inspektor armii, gen. Kazimierz Fabrycy i z jego inicjatywy w 1937 r. przeprowadzono modernizację umocnień, według projektu i pod kierownictwem kpt. sap. Jana Wysoczańskiego.

Uwagi

  1. W języku ukr. czasem mylnie nazywany jako kościół Zaśnięcia Bogurodzicy (Костел Успіння).

Przypisy

  1. Janina Berger-Mayerowa, Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach : (działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej), w: Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Wydział 2, Historyczno-Filozoficzny. Tom 18, Zeszyt 1, Lwów 1937, s. 336.
  2. ВІКНА – Маріямпіль і Єзупіль визнані найдавнішими поселеннями Галицького Придністров’я (ukr.).
  3. Akta grodzkie i ziemskie. T. XII. Lwów, 1887, s. 3. (pol. • łac.).
  4. Aleksander Czołowski: Z przeszłości Jezupola i okolicy. s. 7.
  5. Akta grodzkie i ziemskie. T. 10. Lwów, 1884, s. 162. (pol. • łac.).
  6. M.Baliński, T.Lipiński: Dawna Polska… T. II. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 720.
  7. Akta grodzkie i ziemskie... T. XXIV. Lwów, 1931, s. 296, 517. (pol. • łac.).
  8. Tomasz Henryk Skrzypecki: Potok Złoty na tle historii polskich kresów południowo-wschodnich, s. 66.
  9. Tomasz Zaucha: Kościół parafialny p. w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym., [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 18. Kraków: Antykwa, drukarnia Skleniarz, 2010, s. 193. ISBN 978-83-89273-79-6.
  10. В. Вуйцик. Зодчий Павло Римлянин. „Вісник інституту «Укрзахідпроектреставрація”, 14, s. 46, 2004. (ukr.).
  11. Внебовзяття Пресвятої Діви Марії Джерело: CREDO.
  12. Костел Успіння Діви Марії, Єзупіль – фото, опис. Костел Успіння Діви Марії, Єзупіль, Тисменицький: адреса, на карті (ukr.).
  13. Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
  14. a b Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 564.
  15. Jezupol. [dostęp 2013-08-15].
  16. Jezupol. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
  17. Władysław Łoziński: Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku: architektura i rzeźba. Wyd. wznowione. Lwów: H. Altenberg, 1901, s. 68.
  18. Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 78–81, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ivano-Frankivsk location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Ивано-Франковской области с 17 июля 2020 года
Flag of Ivano-Frankivsk Oblast.svg
Flag of Ivano-Frankivsk Oblast, (Ukraine)
Halicz okolice 1889.jpg
Halicz, old map from 1889
JezupolPalace1.JPG
Pałac (obecnie sanatorium) w Jezupolu
DominicYezupil.JPG
Autor: Stephan 2014, Licencja: CC BY-SA 4.0
Домініканський костел в Єзуполі
Greek Catholic Church1.JPG
Kościół greckokatolicki w Jezupolu