Jidyszyzm (kultura)
 | Ten artykuł od 2013-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Jidyszyzm – ruch i prąd kulturowy, wewnątrz kultury żydowskiej, uznający jidysz za język narodowy Żydów, stojący w opozycji do syjonizmu, który za taki język uważał hebrajski.
Ruch ten należałoby jednak rozpatrywać na innej płaszczyźnie niż syjonizm, który historycznie był ruchem stricte politycznym. Jidyszyzm miał z założenia charakter językowo-społeczno-kulturowy, choć często de facto łączył się z socjalistyczną ideologią Bundu lub autonomizmem polskich fołkistów. Zarówno Bund jak i Fołks-Partaj, uznawały Żydów za naród żyjący w diasporze, pozbawiony terytorium, lecz o własnej kulturze oraz postulowały utworzenie autonomii kulturowej na terenach zamieszkałych przez ludność żydowską. Autonomia ta miała być utworzona w oparciu o język jidysz, który był ówcześnie powszechnym językiem mas żydowskich. W sukurs tej opcji politycznej przychodził właśnie jidyszyzm i jidyszyści, którzy byli gorliwymi zwolennikami języka i kultury jidysz.
Z czasem, spór czy też dylemat o charakterze kulturowym, rozpoczęty na przełomie XIX i XX w., o to który z języków żydowskich ma ostatecznie dostać status języka narodowego nabrał na sile i został upolityczniony stając się jednym z filarów programowych poszczególnych opcji politycznych. Jednym z przełomowych momentów ów spór zaogniających była powołana w 1908 roku, konferencja językowa w Czerniowcach. Choć miała ona charakter kulturowy a jej uczestnikami byli głównie literaci i artyści, spowodowała dalszą eskalację napięć pomiędzy różnymi opcjami politycznymi odpowiednio opowiadającymi się za jidysz lub hebrajskim. Sama konferencja była przełomowa również na polu kultury i przyniosła krótkotrwałe zwycięstwo jidyszystów, bowiem delegaci niewielką liczbą głosów opowiedzieli się właśnie za jidysz. Wielu wybitnych twórców jak przykładowo Icchak Lejbusz Perec, którzy uprzednio, nie mogąc zdecydować się na jeden z nich pisali w obu językach, po konferencji czerniowieckiej stało się gorliwymi jidyszystami i zaczęło pisać głównie w tym języku.
Kres koncepcji jidyszyzmu, jak i całej kultury żydowskiej w Europie, przyniosła II wojna światowa a ostateczny cios został zadany w roku 1952 na moskiewskim procesie ostatnich wielkich pisarzy tworzących w jidysz, którym niejednokrotnie cudem udało się przeżyć wojnę. Szukając w sowieckiej Rosji schronienia zostali uznani tam przez reżim stalinowski za wrogów ludu i rozstrzelani.
Echa sporu i niechęć do jidyszyzmu jeszcze do niedawna były silnie obecne w kulturze politycznej Izraela gdzie syjoniści, zwykli podkreślać, iż to ich koncepcja była tą jedynie słuszną, a w sporze pomiędzy autonomistami i jidyszystami a syjonistami i zwolennikami hebrajskiego, w zderzeniu z historią jedna z tych opcji poniosła tragiczną klęskę… Przełożeniem tego na politykę było m.in. przyczyną tak gorliwego zwalczania języka jidysz u zarania nowo powstałego państwa.