Jimi Hendrix

Jimi Hendrix

Występ Jimiego Hendriksa w holenderskim programie telewizyjnym Hoepla(ang.) w 1967
Imię i nazwisko	James Marshall Hendrix
Pseudonim	Jimi
Data i miejsce urodzenia	27 listopada 1942 Seattle
Data i miejsce śmierci	18 września 1970 Londyn
Przyczyna śmierci	zachłyśnięcie się i zatrucie[1]
Instrumenty	gitara
Typ głosu	baryton[2]
Gatunki	rock[3], acid rock[4], rock psychodeliczny[4], blues-rock[3], hard rock[4], funk[5], soul[6], blues[7][8], R&B[8], psychodeliczny soul(ang.)[4], AOR[4], rock and roll[9], folk[9], rock improwizowany[10], rock awangardowy[11], heavy metal[12]
Zawód	gitarzysta, wokalista, kompozytor, autor tekstów, producent muzyczny[13][14][15]
Aktywność	1962–1970
Wydawnictwo	RSVP, Track, Reprise, Polydor, Barclay, Capitol, MCA, Universal, Dagger, Sony BMG
Współpracownicy
Mitch Mitchell – perkusja (1966–1970) Noel Redding – gitara basowa (1966–1969) Billy Cox – gitara basowa (1969–1970) Buddy Miles – perkusja (przełom 1969 i 1970)
Instrument
Fender Stratocaster Gibson Flying V Gibson SG
Zespoły
The Jimi Hendrix Experience Band of Gypsys Gypsy Sun and Rainbows Jimmy James and the Blue Flames(ang.) Curtis Knight and the Squires(ang.) Joey Dee and the Starliters The Royal Company The Isley Brothers The King Kasuals
Strona internetowa

Jimi Hendrix, właśc. James Marshall Hendrix (ur. 27 listopada 1942 w Seattle w stanie Waszyngton, zm. 18 września 1970 w Londynie) – amerykański gitarzysta-wirtuoz, wokalista, kompozytor, autor tekstów, producent muzyczny. Jeden z najważniejszych muzyków XX wieku^{[16][17][18][19][20]}.

Powszechnie uznawany za najwybitniejszego i najbardziej wpływowego gitarzystę wszech czasów^{[21][22][4][23][24][25][26][27][28][29][30][17][31]}. Tym mianem został uhonorowany w licznych plebiscytach, m.in. magazynu muzycznego „Rolling Stone” w 1992, 2003, 2011 i 2015^{[32][33][34][35][36]}. Według naukowej analizy Daniela Lee z University of Tasmania, Hendrix wygrywa 9/10 podobnych rankingów^[29]. Rock and Roll Hall of Fame określa go jako „prawdopodobnie najlepszego instrumentalistę w historii muzyki rockowej”^[37]. Której jest jedną z najbardziej znanych postaci^[17]. „Wielu, jeśli nie większość, ekspertów twierdzi że Hendrix jest najlepszym i najważniejszym gitarzystą w historii muzyki popularnej”(Gulla^[38]). Magazyn „Rolling Stone” umieścił go również na szóstym miejscu listy największych artystów wszech czasów^[39].

Po sukcesie w Europie zdobył popularność także w Stanach Zjednoczonych, do czego przyczynił się jego występ na festiwalu w Monterey w 1967^[40]. Później był głównym artystą festiwalu Woodstock (1969^[41]) i festiwalu na wyspie Wight (1970^[40]). Wydał trzy przełomowe albumy studyjne Are You Experienced, Axis: Bold as Love, Electric Ladyland i jeden koncertowy Band of Gypsys^[38]. Płyta Are You Experienced jest jednym z najważniejszych debiutanckich albumów w historii^[42][43]. Electric Ladyland z kolei uznawany jest za jeden z najlepszych w historii rocka^[44]. Zmarł nagle dwa miesiące przed swoimi 28. urodzinami po zachłyśnięciu się wymiocinami i zatruciu barbituranami^[1]. Okoliczności śmierci nie zostały nigdy w pełni wyjaśnione^[45].

Hendrix wypracował szereg unikatowych, nieznanych wcześniej technik gry na gitarze elektrycznej, stworzył własny unikatowy styl łączący fuzz, feedback i kontrolę zniekształceń^[17][46]. Zrewolucjonizował niemal każdy aspekt gry na gitarze elektrycznej^[47] i wyniósł grę na niej do sztuki wirtuozerskiej^[26]. Jego spuścizna pozostaje inspiracją dla kolejnych pokoleń muzyków^[11].

Richie Unterberger(ang.), krytyk muzyczny: „W swojej krótkiej czteroletniej karierze jako supergwiazda Jimi Hendrix rozwinął język gitary elektrycznej bardziej niż ktokolwiek przed lub po nim^[4]. Hendrix był mistrzem w wydobywaniu wszelkiego rodzaju niespotykanych dźwięków z instrumentu, często z innowacyjnymi eksperymentami z nagłośnieniem, które tworzyły kosmicznej jakości feedback i ryczące zniekształcenia^[4]. Częste huraganowe podmuchy dźwięku i olśniewające pokazy (grał za plecami, zębami, podpalał gitarę) zaciemniały czasem jego znaczące umiejętności jako autora tekstów, wokalisty, mistrza bluesa, R&B i rocka^[4]”.

Charles Shaar Murray(ang.), krytyk muzyczny: „[…] zmienił bieg historii muzyki popularnej i stał się jedną z najbardziej odnoszących sukcesy i wpływowych postaci swojej epoki^[11]. Instrumentalista, który radykalnie przedefiniował ekspresyjny potencjał i paletę brzmień gitary elektrycznej, był twórcą klasycznego repertuaru piosenek, od dzikich rockowych kawałków po delikatne, złożone ballady^[11]. Był także najbardziej charyzmatycznym wykonawcą koncertowym swojego pokolenia^[11]. Co więcej, był wizjonerem, który obalił granice gatunków takich jak rock, soul, blues i jazz^[11]”.

„Jimi Hendrix był bez wątpienia, najbardziej innowacyjnym gitarzystą, jego, lub jakiejkolwiek innej epoki^[48]. Podczas gdy wielu próbowało naśladować jego wyczyny, nikt nie był w stanie przebić ani nawet dorównać jego niewiarygodnym osiągnięciom” (McDermott i Kramer^[48]). „Wielkie zainteresowanie muzyką Hendrixa nie słabnie po dziś dzień, w którym nowe generacje chcą odkryć niezwykłe talenty „Jimiego”^[49]. W przeciwieństwie do zmarłych rówieśników z końca lat 60. Jima Morrisona, Briana Jonesa, Janis Joplin etc. osiągnięcia Hendrixa, a może co najważniejsze, jego wpływ nie zmalały ani nie straciły na znaczeniu” (McDermott i Kramer^[49]).

Był jednym z najbardziej innowacyjnych muzyków wszech czasów^[50], jednym z pierwszych, którzy eksperymentowali ze stereofonicznymi efektami, w tym z efektem przejścia (ang. phasing effect^[51]). Oprócz nagrywania formalnych sesji studyjnych rejestrował też dema powstałe w hotelu czy nieformalne jamowanie w klubach nocnych^[52]. Po jego śmierci wydano setki płyt^[53], co czyni go prawdopodobnym rekordzistą w liczbie pośmiertnie wydanych albumów^[54]. Cieszył się ogromną popularnością^[55].

W jednym z wielu artykułów, poświęconych gitarzyście, możemy przeczytać: „Nikt nie grał tak jak on, nikt nie był związany z muzyką jak on, nikt nie był tak samo „cool, [...] nikt nie był tak głośny, ani tak ciężki [...]”^[30]. Dla wszystkich, którzy go słyszeli i widzieli, Jimi Hendrix był po prostu Bogiem^[30]. Gitarowi herosi, tacy jak Slash, Eddie Van Halen i Matt Bellamy z Muse, mówili jasno i jednogłośnie: Hendrix był poza [zasięgiem]^[30]. Zapytany przez K! jak wygląda Bóg, Kirk Hammett z Metalliki odpowiedział: „Czarny, z opaską na głowie, miał afro, grał na Woodstock”, podczas gdy Jus Oborn(ang.) z Electric Wizard oświadczył: „Ci deathmetalowcy myślą, że słuchają najcięższej muzyki w historii, ale jeśli kiedykolwiek widzieliby Hendrixa, sami by się zesrali”^[30]. ”(Ruskell^[30]).

Dzieciństwo i wczesna młodość

Bertran Philander Ross i Nora Hendrix, dziadkowie Jimiego od strony ojca, 1911^[56]

Jimi Hendrix urodził się o godzinie 22:15^[a], 27 listopada 1942 roku, w King County Hospital(ang.) w Seattle w stanie Waszyngton^[57], w momencie narodzin jego ojciec stacjonował w bazie wojskowej w Fort Rucker(ang.) w Alabamie^[58]. Matka chłopca, 17-letnia Lucille Jeter Hendrix (1925–1958) dała mu dwa imiona: Johnny i Allen^[59]. Hendrix był pochodzenia afroamerykańskiego oraz indiańskiego z plemienia Czirokezów (jego babcia Nora Moore była córką Indianki i Irlandczyka^[60][61][62]). Matka zostawiała go pod opieką przyjaciół i znajomych z Seattle, a także z Berkeley w Kalifornii, jednak odwiedzała syna, a czasem zabierała na kilka dni^[63].

Rodzice Jimiego pobrali się na 3 dni przed wyjazdem na pobór jego ojca^[64]. Po zwolnieniu z wojska James Allen Ross „Al” Hendrix (1919–2002) przejął opiekę nad synem, któremu 11 września 1946 roku, zmienił imiona na James Marshall – na cześć swego zmarłego brata Leona Marshalla Hendrixa^[65]. Rodzina doświadczyła trudności finansowych z powodu kryzysu gospodarczego po II wojnie światowej oraz z powodu śmierci ojca Lucille, Prestona Jetera^[66]. Hendrix miał braci: Leona^[67], Josepha^[68], Alfreda^[69] i siostry: Kathy^[70] i Pamelę^[70]. Joseph urodził się chory i został oddany pod opiekę państwa, gdy miał trzy lata^[68]. Jego dwie siostry zostały oddane do adopcji^[70]. Kathy urodziła się niewidoma, a Pamela miała problemy ze zdrowiem^[70]. Będąc już w podeszłym wieku „Al” wyprze się ojcostwa wszystkich swoich dzieci z wyjątkiem Jimiego^[71]. Rodzice Hendrixa byli alkoholikami, rozwiedli się, gdy ten miał dziewięć lat, matka umarła w 1958^[72]. Z powodu trudnej sytuacji rodzinnej Jimi był wychowywany nie tylko przez rodziców, ale i przez babcie i siostrę matki Delores Hall (z domu Jeter), a także przez Dorothy Harding (przyjaciółka siostry Lucille – Delores^[73]).

Drzewo genealogiczne^[b][74]

Pierwsze występy

Pierwszym instrumentem muzyka była harmonijka ustna, którą dostał w 1947 roku^[67]. W wieku 14 lat kupił za 5 dolarów pierwszą (akustyczną) gitarę^[c][75]. Choć miała tylko jedną strunę, umiał zagrać na niej kilka melodii^[d][76]. Zastąpiła ona kij od szczotki^[77].

Był samoukiem, ćwiczył nieustannie choć nie potrafił czytać nut^[78]. Chociaż był mańkutem, jego ojciec zmuszał go do używania prawej ręki – w efekcie grał równie dobrze obiema dłońmi^[79]. Latem 1959 roku dostał od ojca pierwszą elektryczną gitarę Supro Ozark 1560S (w kolorze białym), ale nie miał wzmacniacza^[17][80]. W tym samym roku jego jedynym słabym stopniem w szkole było „F” z muzyki (jedynka^[81]). Według członków innych zespołów z Seattle Hendrix nauczył się większości akrobatycznych, scenicznych popisów (istotnych w tradycji bluesa i R&B^[82]), włączając w to grę na gitarze trzymanej za plecami, a także kaczy chód Chucka Berry’ego, od młodego muzyka Raleigha „Butcha” Snipesa, który był gitarzystą w lokalnym zespole The Sharps^[81].

Hendrix w wojsku

Był szczególnie zainteresowany Elvisem Presleyem, którego zobaczył na koncercie w 1957 roku^[83]. Wczesne zainteresowanie bluesem wzięło się ze słuchania płyt Muddy’ego Watersa, Elmore Jamesa, Howlina Wolfe’a, B.B. Kinga, Chucka Berry’ego, Jimmy’ego Reeda i Raya Charlesa, które należały do niewielkiej kolekcji ojca^[84]. Pierwszy występ gitarzysty odbył się z bezimiennym zespołem w podziemiach synagogi – z powodu zbyt dzikiej gry i popisów – wyrzucono go zaraz po jego zakończeniu^[85]. Łamał zasady i konwencje, właśnie dlatego przez kolejne 12 lat był on wyrzucany z różnych grup^[86]. Grał w wielu miejscowych zespołach, które dawały koncerty nawet z dala od Seattle^[87]. Formalnie jego pierwszą formacją byli The Velvetones^[88][89], z którymi regularnie występował w Yessler Terrace Neigborhood House (osiedlowa sala^[90]). Później dołączył do The Rocking Kings i The Tomcats^[91]. Grali piosenki takich artystów jak Chuck Berry, Duane Eddy, Fats Domino, The Coasters^[92]. Pierwszym występem grupy, za który otrzymała wynagrodzenie (35 centów), był koncert w National Armory w Kent w stanie Waszyngton^[93]. Po stracie gitary (pozostawiona na noc za kulisami, została skradziona^[94]). Zespół kupił mu nową, białego Silvertone Danelectro, którego pomalował na czerwono i podpisał imieniem swojej dziewczyny – Betty Jean^[95].

Rodzina regularnie się przeprowadzała, Hendrix dziesięciokrotnie zmieniał szkołę^[96][97]. Ukończył junior high school, następnie uczęszczał do Garfield High School(ang.) (wyrzucono go w 1959^[e][98]), chociaż później, gdy stał się już sławny, został nagrodzony honorowym dyplomem tej ostatniej^[99], a w latach 90. XX w. jego popiersie umieszczono w szkolnej bibliotece^[100][101].

Służba wojskowa

Hendrix miał problemy z prawem, dwukrotnie został ukarany za jazdę kradzionym samochodem^[102]. Groziło mu nawet 10 lat więzienia^[103]. Otrzymał 2 lata w zawieszeniu, ponieważ zaciągnął się do armii^[103]. Został wcielony 31 maja 1961 roku^[104]. Po pobycie w obozie rekrutacyjnym (Fort Ord(ang.), Kalifornia) otrzymał przydział do 101. Dywizji Powietrznodesantowej^[105], stacjonował w Fort Campbell w stanie Kentucky^[105]. Poznał tam przyjaciela, basistę Billy’ego Coxa z którym założył zespół R&B The King Kasuals^[106]. Występowali w Fort Campbell, a także w Clarksville, w stanie Tennessee^[106]. Hendrix był słabym strzelcem^[101]. Został zwolniony po urazie kręgosłupa, jakiego doznał podczas 26. skoku spadochronowego^[f][77]. Opuścił wojsko 2 lipca 1962 roku^[107]. Zwolnienie oznaczało w praktyce, to że był niezdolny do służby gdy 3 lata później, doszło do eskalacji wojny w Wietnamie^[108].

Początki kariery

Chitlin’ Circuit i Harlem

Nie posiadamy dokładnej chronologii wydarzeń przez następne cztery lata, aż do wyjazdu do Anglii^[109]. Po zwolnieniu z armii Hendrix i poznany w wojsku przyjaciel Billy Cox przenieśli się w pobliże Clarksville, w stanie Tennessee, gdzie występowali jako The King Kasuals^[110]. Dawali głównie mało dochodowe koncerty^[111]. Następnie przenieśli się do Nashville na Jefferson Street(ang.), tradycyjnego centrum lokalnej czarnej społeczności i muzyków grających R&B^[77]. Występowali razem z Larrym Lee (zastąpił gitarzystę Alphonso Younga) w klubie „Del Morocco”^[112]. Mieszkali nad salonem urody „Joyce”^[77][113]. Kiedy nie miał pieniędzy, spał nawet na ulicy^[114]. Nie jadał regularnie^[115]. W tym okresie poznał Johnny’ego Jonesa, gitarzystę od którego nauczy się niektórych chwytów gitarowych^[116]. Przez następne dwa lata występował na południu Stanów w lokalach przeznaczonych dla czarnej publiczności (Chitlin’ Circuit^[117]), grając w tle z różnymi muzykami i zespołami jak np.: B.B. King^[118], Chuck Jackson(ang.)^[119], Slim Harpo^[119], Tommy Tucker(ang.)^[119], Solomon Burke^[119], Carla Thomas(ang.)^[119], Jerry Butler(ang.)^[119], Marion James(ang.)^[119], Otis Redding^[120], Bobby Womack^[120]. Jednak cały czas był gitarzystą The King Kasuals do których wracał po zakończeniu każdej trasy^[121]. Womack: „Grał całą noc, cały dzień, każdego dnia, to wszystko co zawsze robił”^[122]. Potwierdza to Billy Cox: „…leżał tam, na łóżku, w tym samym ubraniu które miał noc wcześniej, z gitarą na brzuchu lub obok^[123]. Ćwiczył całą noc^[123]”.

Chitlin’ Circuit był dla niego ważnym etapem kariery, zdefiniował jego styl oparty na bluesie^[124]. Sfrustrowany doświadczeniami z południa, zdecydował przenieść się do Nowego Jorku^[125]. Miał dość wykonywania piosenek innych artystów i grania ich „nuta w nutę”^[126]. Hendrix: „Byłem zmęczony, nie mogłem już tego znieść”^[127]. „Próbowałem grać własne rzeczy [...] byłem trzymany z tyłu, ale cały czas wiedziałem co chcę robić”^[127]. Pod koniec 1963 definitywnie odszedł z The King Kasuals, a w styczniu 1964 przybył do hotelu „Theresa” w Harlemie, gdzie wkrótce zaprzyjaźnił się z supergroupie Lithofayne Pridgeon (jego późniejszą dziewczyną, znaną jako Faye^[128]. A także z Arturem i Albertem Allenem, bliźniakami (znanymi dziś jako Taharqa i Tunde-Ra Aleem^[129]). W lutym 1964 zdobył pierwszą nagrodę (25 dolarów) w amatorskim konkursie dla gitarzystów w Teatrze Apollo^[77][130]. Następnie był zatrudniony jako gitarzysta The Isley Brothers i wziął udział w tournée po kraju, które obejmowało też występy na południu w Chitlin’ Circuit^[131]. Nagrał z grupą dwuczęściowy singel „Testify(ang.)”^[132]. „Grał cały czas, cały czas [...] Jimi miał naturalny talent, ale nie traktował swojego daru jako pewnik – pracował nieustannie, aby go udoskonalić^[133]. Jimi ćwiczył frazy w kółko, odwracał je, przerywał w połowie, w ćwiartkach, grał je powoli, grał je szybko” – wspominał Ernie Isley(ang.)^[133]. Ronnie Isley(ang.), kolejny z braci: „W tamtych czasach rzadko miał wszystkie struny^[134]”. W Nashville opuścił zespół, aby pracować z Georgeous George Odellem^[131]. Jego pierwsza sesja w studio zaowocowała piosenką „My Diary”, wydaną później na singlu Rosy Lee Brooks, jej twórcą był Arthur Lee późniejszy lider Love^[135]. Zagrał też na singlu „Mercy, Mercy(ang.)” Dona Covaya(ang.)^[136]. Wiosną 1964 roku w Atlancie Hendrix (występujący jako Maurice James) został zatrudniony przez Little Richarda, miał nagrywać i występować z zespołem The Upsetters^[137].

Brał udział w nagrywaniu singla „I Don’t Know What You’ve Got, But It’s Got Me”, wydanego przez Vee Jay Records(ang.), wystąpił też pierwszy raz w TV na kanale piątym^[138]. Na krótko opuścił Little Richarda i dołączył do Ike’a Turnera i Tiny Turner, ale szybko wrócił do zespołu The Upsetters^[139]. Kilka miesięcy później został zwolniony lub sam odszedł (nie pojawił się w autobusie, którym muzycy wyjeżdżali w trasę^[88]). Występował też z Jackiem Wilsonem oraz Samem Cookiem^[88]. Później w 1965 roku przyłączył się do nowojorskiego zespołu Curtis Knight and The Squires(ang.) (Knighta spotkał w lobby hotelu „America” w okolicach Times Square, gdzie obaj mieszkali^[140]). Hendrix był w trasie z Joeyem Dee and The Starliters, zanim powrócił do The Squires w Nowym Jorku^[141]. David Brigati, członek zespołu The Starliters, wspomina Hendrixa jako bardzo biednego, nieśmiałego człowieka, który nie miał nawet paska od gitary, a wszystkie rzeczy mieścił w małej podróżnej torbie^[142]. Przyjaciel Hendrixa z tego okresu, Jimmi Mayes opowiada z kolei o ekspresji artysty na scenie: „Grał na gitarze za plecami i zębami^[143]. Zagrał to między nogami i przyklęknął i odchylił się do tyłu, aż głowa dotknęła podłogi^[144]. Jimi nigdy nie napisał żadnej ze swoich oryginalnych piosenek z [Joey Dee and The] Starliters, ale pod koniec swojego pobytu z nami [...] [grając] gładził gitarę, jakby uprawiał z nią seks^[144]. Żaden z nas, nigdy wcześniej czegoś takiego nie widział”^[144]. Grał wówczas także z Kingiem Curtisem(ang.)^[145] We wczesnej karierze występował również z Lonnie Youngbloodem(ang.)^[146], duetem Sam and Dave^[146], The Impressions^[147], The Supremes^[148], Mighty Hannibalem(ang.)^[149] oraz Wilsonem Pickettem^[150]. Jako sideman zagrał łącznie kilkaset koncertów^[151]. Jego muzyka nie została ciepło przyjęta przez czarnoskórą ludność Harlemu, interesującą się głównie R&B i jazzem, dlatego przeniósł się do Greenwich Village^[152]. Muzyk Jimmi Mayes, twierdzi że Harlem miał swój specyficzny styl, do którego „zbyt dziki” Hendrix po prostu nie pasował^[153].

Greenwich Village

15 października 1965 podpisał trzyletni kontrakt z producentem Edem Chalpinem(ang.), otrzymując 1 dolara i 1% zysków z nagrań stworzonych z Curtisem Knightem(ang.)^[5][154]. Głównym atutem umowy było to, że jako muzyk sesyjny nie musiał płacić za studio^[155]. Nie poinformował jednak producenta o tym, że w lipcu związał się z wytwórnią Sue Records(ang.) należącą do Juggy’ego Murraya(ang.)^[156]. Efektem umowy z Chalpinem było ukazanie się na początku 1966 roku singli „How Would You Feel”/„Welcome Home”, „Hornet’s Nest”/„Knock Yourself Out” wydanych przez RSVP Records, niewielką nowojorską wytwórnię^[156].

W 1966 roku stworzył swój własny zespół Jimmy James and the Blue Flames(ang.)^[157]. Wtedy też po raz pierwszy (będąc pod wpływem Dylana) zaczął śpiewać^[142]. Przez zespół przewinęło się wielu muzyków, m.in. Jeff „Skunk” Baxter (bas) czy piętnastoletni gitarzysta Randy Wolfe, nazwany przez Hendrixa Randy California(ang.), później gitarzysta grupy Spirit(ang.)^[158]. Grali w kilku miejscach w Nowym Jorku, m.in. w „Cafe Wha?(ang.)” na rogu MacDougal Street(ang.) i Minetta Street w Greenwich Village^[159]. Zarabiał około 3 dolarów za noc („głodowaliśmy”^[160]). Szybko zyskali lokalną sławę^[161]. Bob Kulick: „Pod koniec swojego występu, kiedy grał solówki zębami, których nikt nie potrafił zagrać rękami, wiedzieliśmy, że ten gość jest sensacją”^[162]. Jego ostatnie występy odbyły się w „Cafe Au Go Go(ang.)”, gdzie grał między innymi z Johnem Hammondem Jr(ang.)^{[163][4][164]}.

„Hendrix wielokrotnie występował jako sideman gwiazd, podczas gdy go ledwie karmiły, uzupełniały jego CV (co z perspektywy czasu wydaje się dzisiaj bardziej imponujące), i zapewniły mu niewyczerpany zapas materiału do swojego repertuaru^[127]. Synteza rocka, soulu i bluesa u Hendrixa była doskonalona noc po nocy [...]” (McDermott i Kramer^[127]).

Na początku 1966 roku w „Cheetah Club” Linda Keith(ang.), dziewczyna Keitha Richardsa zaprzyjaźniona z Hendrixem, poleciła go menedżerowi The Rolling Stones Andrew Loog Oldhamowi, a później producentowi Seymourowi Steinowi(ang.)^[165]. Żaden z nich nie zainteresował się gitarzystą^[166]. Później Keith przedstawiła go Chasowi Chandlerowi, byłemu basiście The Animals^[167], który poszukiwał utalentowanych muzyków^[168]. Będąc pod wrażeniem umiejętności młodego artysty, zaproponował, że wraz ze swoim wspólnikiem Michaelem Jefferym zostanie jego menedżerem i producentem^[169]. Jeffery był dotychczas menedżerem Animalsów, posiadał liczne inwestycje: kluby nocne, nieruchomości^[170]. Członkowie zespołu byli przekonani, że ich okrada^[170]. Chandler (w 1994 roku) opowiadał że przez 3 lata koncertowali, a prawie nie widzieli z tego pieniędzy^[171]. Zarabiali 2 proc. z tantiem w Wielkiej Brytanii, i ledwie 1 proc. poza nią^[172]. Hendrix przyjął propozycję i wybrał się razem ze swoimi nowymi menedżerami do Londynu^[173]. Za dwa miesiące miał skończyć 24 lata^[174].

The Jimi Hendrix Experience

The Jimi Hendrix Experience. Od lewej: Mitch Mitchell, Noel Redding, Jimi Hendrix (stoi)

Hendrix dotarł do Londynu 23 września 1966 roku^[g][175]. Zorganizowano przesłuchania muzyków, którzy mogliby do niego dołączyć i utworzyć nowy zespół^[176]. Wybrano wówczas gitarzystę Noela Reddinga, który miał grać na gitarze basowej^[177]. Był to przypadek, Noel zgłosił się pierwotnie na przesłuchanie do Eric Burdon and the new The Animals^[178]. Ponieważ miejsce gitarzysty zajął Vic Briggs(ang.), zaproponowano mu posadę basisty w Experience^[179]. Wśród przesłuchiwanych do nowej grupy był też m.in. Dave Knights(ang.) (później Procol Harum^[180]). Grałby na basie, a Redding na gitarze rytmicznej, gdyby zdecydowano się na kwartet^[180].

To menedżerowie zasugerowali Hendrixowi zmianę pseudonimu z Jimmy na Jimi, a także nazwę dla nowej grupy – The Jimi Hendrix Experience^[181]. Chas Chandler przedstawił go Pete’owi Townshendowi i Ericowi Claptonowi, z którymi ten szybko się zaprzyjaźnił^[77]. W pierwszych dniach pobytu w Anglii, nie mając jeszcze perkusisty, często jamował z Reddingiem i z innymi muzykami w londyńskich klubach, np. z Alexisem Kornerem, Hugiem Flintem(ang.), Aleksem Harveyem(ang.), Cliffem Bartonem(ang.) czy też Brianem Augerem(ang.)^[182]. Po jednej z takich nieformalnych sesji, w „Blaises Club”, Johnny Hallyday zaoferował mu występ w roli supportu na jego mini tournée we Francji^[183]. Zespół nie miał wtedy nawet perkusisty^[184].

1 października Hendrix zagrał z grupą Cream, wykonując utwór „Killing Floor(ang.)”, poprzedzając jej właściwy występ w Central London Polytechnic^[185][186]. Jack Bruce (basista, Cream): „Ericowi pewnie trudno było sobie z tym poradzić, bo [Eric] był Bogiem(ang.), a tu nagle pojawia się ten nieznajomy i kładzie go na łopatki”^[187]. Clapton: „Moje życie już nigdy nie było takie samo, naprawdę”^[188]. Eric Burdon (wokalista, The Animals): „To porażające, jak był dobry”^[189].

Hendrix (o gitarze): „Czasami skaczę po niej, czasami dociskam mocno struny i szoruję nimi po progach^[190]. Im mocniej to robię, tym głośniej gitara zawodzi^[190]. Czasami ocieram nią o wzmacniacz, siadam na niej, gram zębami, czasem też nachodzi mnie na scenie, że dobrze byłoby trącać struny łokciem”^[190].

Gitarzysta mieszkał początkowo z Chasem Chandlerem w Hyde Park Towers, a następnie w mieszkaniu, które należało wcześniej do The Beatles – przy Montagu Square(ang.) 34^[191].

W drodze dalszej selekcji do zespołu dołączył Mitch Mitchell^[192]. Kandydatem na to miejsce był też Aynsley Dunbar(ang.) Hendrix i Chandler nie mogli się zdecydować, a w obliczu zbliżających się występów we Francji w końcu rzucili monetą, a ta „wskazała” Mitchella^[193][184]. Jego gra w zespole przysporzy mu sławy, i zyska on etykietkę jednego z najlepszych perkusistów swojego pokolenia^[194].

Na początku października 1966 powstało The Jimi Hendrix Experience w składzie: Jimi Hendrix (gitara), Noel Redding (bas), Mitch Mitchell (perkusja)^[195]. Już wkrótce miało się ono stać pionierem koncepcji tzw. Power trio(ang.)^[196]. Pierwsza próba odbyła się 6 października^[37]. 11 października trzej muzycy podpisali kontrakty z duetem Jeffery – Chandler, kontrakt z wytwórnią Sue Records(ang.) został odkupiony od Juggy’ego Murraya(ang.), Chalpin(ang.) wolał natomiast poczekać, aż wartość muzyka wzrośnie^[197]. Zespół zadebiutował krótkim tournée we Francji, dając koncerty w Évreux (13), Nancy (14), Villerupt (15) i w paryskiej Olympii (18 października), przed koncertami Johnny’ego Hallydaya^[198][199]. W Paryżu oglądało go 14,5 tys. widzów^[200].

Występ grupy Jimi Hendrix Experience’s w holenderskim show Fenklop (1967)

Następnie grupa udała się do Monachium, do klubu „Big Apple”, skąd wróciła do Londynu, gdzie występowała między innymi w takich miejscach jak: „Marquee Club”, „The Scotch of St. James(ang.)”, „Blaises”, „The Bag O’Nails(ang.)”, „Cromwellian”, „The Upper Cut”, „The Speakeasy Club(ang.)”, „The 71/2”, „The Ram Jam Club”^[201]. A także w prestiżowych programach brytyjskiej TV „Ready, Steady, Go!(ang.)” i „Top of the Pops(ang.)”, gdzie po raz pierwszy pojawiła się w grudniu 1966, wykonując „Hey Joe”^[202][203]. Zespół stawał się sławny^[204]. Na koncerty The Experience przychodzili: The Beatles, The Rolling Stones, The Who czy Eric Clapton^[205]. 11 stycznia na dwóch występach w Bag O’Nails byli także: Jeff Beck, Jimmy Page, The Hollies, The Animals, The Small Faces, Terry Reid, Denny Laine, Brian Epstein, Lulu i inni^[206]. Po jednym z takich koncertów Jack Bruce, basista grupy Cream napisał riff utworu Sunshine of Your Love(ang.)^[207].

Pierwszy singel „Hey Joe”/„Stone Free” został wydany 2 grudnia 1966 roku przez Polydor Records. Chandler pierwotnie zgłosił się do Dekki, jednak ta odrzuciła propozycję wydania singla – tak jak wcześniej uczyniła to w stosunku do The Beatles^[208]. Utwór „Stone Free” był pierwszą kompozycją Hendrixa w The Experience^[209]. Drugi singiel zespołu „Purple Haze”/„51st Anniversary” został wydany 17 marca przez Track Records, tak jak trzeci „The Wind Cries Mary”/„Highway Chile(ang.)”, który ukazał się w sprzedaży 4 maja 1967^[210]. Wszystkie zajęły miejsca w pierwszej dziesiątce na brytyjskich listach przebojów^[211].

„Purple Haze było czymś, czego nie słyszano nigdy wcześniej, partia solowa jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych w historii rocka” (Prown i Newquist^[212]). Angus Young (gitarzysta, AC/DC) o „Purple Haze”: [...] byłem całkowicie zachwycony^[213]. Jak on to robi? Byłem pod wielkim wrażeniem [...] z bratem Malcolmem byliśmy na kilku koncertach m.in. The Yardbirds [...], ale kiedy pojawił się Hendrix, powiedziałem: Wow! to kolejny poziom gry na gitarze”^[213]. Hendrix napisał ten utwór w popołudnie 26 grudnia 1966 roku, w garderobie klubu „The Upper Cut”^[214]. Kiedy Chandler usłyszał go grającego charakterystyczny riff powiedział: „Napisz do tego resztę!”^[214]. Chandler – wbrem popularnemu mitowi – twierdzi że autor nie był wówczas pod wpływem narkotyków^[214].

Zespół odbył pierwszą trasę po Anglii jako support The New Animals^[215]. Do końca marca miał już na koncie ponad 80 występów (w Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii^[216]). 31 marca Jimi Hendrix po raz pierwszy podpalił swoją gitarę, miało to miejsce w Finsbury Park Astoria Theatre^{[217][162][218]}. Angielskie tabloidy zaczęły nazywać go „Wild Man of Borneo” („Dziki człowiek z Borneo”), „Mau Mau”, „Pop-Dzikus”^[219].

Are You Experienced

Amerykańska okładka płyty Are You Experienced?

W 1967 roku zespół dawał koncerty w Anglii supportując The Walker Brothers, Engelberta Humperdincka i Cata Stevensa^[220]. Nagrywając jednocześnie swoją debiutancką płytę Are You Experienced, nad którą pracował w kilku studiach takich jak De Lane Lea Studios(ang.), CBS, Pye, Regent Studios, a także później, w Olympic Studios^[221]. To właśnie od sesji w studiach Olympic rozpoczęła się długotrwała współpraca (do śmierci artysty) z inżynierem dźwięku Eddie Kramerem(ang.)^[222]. Cały, 4-ścieżkowy album nagrano jedynie w 72 godziny – w ciągu pięciu miesięcy^[223][224]. Całkowity koszt produkcji wyniósł 1500 funtów^[225]. Are You Experienced został wydany w dwóch wersjach, brytyjskiej (rozpowszechnianej w Europie), która ukazała się 12 maja 1967 i była dystrybuowana przez Track Records i amerykańskiej, wydanej 1 września 1967 przez Reprise Records^[226].

Wersja brytyjska zaczyna się od „Foxy Lady”, a amerykańska od „Purple Haze”^[227]. Amerykańskie wydanie nie zawiera kompozycji „Red House(ang.)”, „Can You See Me”, „Remember”, w zamian za to oferuje wspomniane „Purple Haze”, a także „Hey Joe” i „The Wind Cries Mary” (utwór nagrany w zaledwie 20 minut), które w Wielkiej Brytanii wydano jako single^[228]. W USA do tytułu płyty dodano „?”, a utwór „Foxy Lady” przemianowano na „Foxey Lady”^[229]. Inne były nawet okładki, tę amerykańską zaprojektował Karl Ferris(ang.) (zdjęcie zostało wykonane w Kew Gardens^[230]).

„Are You Experienced? w pojedynkę zmienił krajobraz gitary elektrycznej w muzyce rockowej^[231]. Album został nagrany na czterech ścieżkach^[231]. Zmiksowany w mono i zmodyfikowany pedałem „fuzz”, pogłosem (reverb), i dotykiem pedału „Octavia” w „Purple Haze”^[231]. Wydany w USA i Kanadzie remiks używał głównie podkładu w monofonii, z nakładkami gitary i wokalu, rozdzielonymi i okazjonalnie nałożonymi na siebie aby uzyskać efekt stereo” (Gulla^[231]).

Album odniósł sukces, w Wielkiej Brytanii zajął drugie miejsce na liście najpopularniejszych płyt tuż za Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band zespołu The Beatles^[232]. Zdystansował m.in. Disraeli Gears Creamu^[233]. Album okazał się przełomem w muzyce, zawierał też wiele piosenek które wkrótce stały się klasykami^[234]. Rick Springfield (gitarzysta): „Kiedy usłyszałem pierwszy album [The] Jimi Hendrix Experience, nie mogłem uwierzyć, jak jest ciężki^[162]. To wciąż był czas, kiedy na listach przebojów panował głównie ładny pop” [...]^[162]. K.K. Downing (gitarzysta, Judas Priest): „Jeśli chcesz wiedzieć, skąd wziął się rock – heavy rock i hard rock i heavy metal – to [właśnie] jest początek wszystkiego”^[235].

4 czerwca w londyńskim teatrze Saville(ang.) Experience dał swój ostatni występ w Anglii przed amerykańskim debiutem^[232]. Koncert był przedsięwzięciem zorganizowanym przez Briana Epsteina, menedżera The Beatles^[236]. Wśród publiczności byli Paul McCartney, George Harrison, Eric Clapton, Jack Bruce, Spencer Davis i Lulu^[237]. Swój występ rozpoczęli od utworu The Beatles „Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band”, pochodzącego z albumu o tym samym tytule, wydanego 1 czerwca^[238]. Zespół zaczął uczyć się tej nowej piosenki na 30 minut przed wyjściem na scenę^[239]. McCartney stwierdził po koncercie, że był to najlepszy występ Hendrixa, jaki widział^[238][240], oraz jeden z największych zaszczytów w jego życiu^[241]. Eddie Kramer: „Beatlesi nie mogli w to uwierzyć^[237]. Hendrix grał utwór z ich płyty, która dopiero się ukazała, wziął tę piosenkę, zaaranżował ją zupełnie inaczej i… zabił wszystkich”^[237]. Andy Summers (gitarzysta, The Police): „To było niesamowite^[162]. Znakomity^[162]. To po prostu wszystkich zdmuchnęło^[162]. Pamiętam, że widziałem go później w Hollywood Bowl, gdzie pojawił się i zaczął od Sunshine of Your Love(ang.)^[162]. Co wprawiło w zakłopotanie wszystkich, którzy zakładali, że między Hendrixem a Creamem istnieje tak wielka rywalizacja^[162]. Ale Jimi taki nie był^[162]. Pamiętaj, grał to lepiej niż Cream”^[162].

Festiwal w Monterey

Występ Hendrixa w Sztokholmie, 24 maja 1967

Chociaż zespół cieszył się popularnością w Europie, był zupełnie nieznany w USA^[242][243]. D.A. Pennebaker (reżyser): „W Ameryce niektóre niszowe stacje radiowe grały Hey Joe^[162]. Ale wiele odmówiło zagrania, ponieważ miało to związek z samobójstwem lub morderstwem^[162]. W tamtych czasach ludzie bardzo ostrożnie podchodzili do tego, jaką muzykę rockową grali w radiu”^[162]. Dopiero kiedy Paul McCartney, Andrew Loog Oldham i Derek Taylor(ang.) zarekomendowali grupę organizatorom Festiwalu w Monterey, zespół dał się poznać szerszej publiczności w Ameryce^[243][244]. Mitch Mitchell: „Monterey wszystko dla nas zmieniło^[162]. Nie mieliśmy nic po Monterey, nie planowaliśmy ani jednego koncertu^[162]. Ale po Monterey dostaliśmy mnóstwo ofert: Fillmore(ang.), Hollywood Bowl z Mamas & The Papas, którzy byli dla nas po prostu wspaniali^[162]. To był naprawdę początek wszystkiego”^[162]. Występ na Festiwalu został sfilmowany przez D.A. Pennebakera i był następnie wyświetlany w kinach w całym kraju^[245].

Przed wyjściem na scenę, pomiędzy Hendrixem a Pete’em Townshendem z The Who, rozgorzała dyskusja, kto będzie grać pierwszy^[246]. Żaden z nich nie chciał wystąpić jako „ten drugi”^[246]. Dopiero „rzut monetą” Johna Phillipsa (współorganizatora festiwalu) rozstrzygnął sprawę – The Who wygrali^[246]. Wtedy Hendrix, bez słowa wszedł na krzesło, i stojąc na nim zagrał „absolutnie porażającą solówkę gitarową” – wszyscy wokół stali z otwartymi ustami^[247]. Następnie zszedł i powiedział: „Jeśli mam grać po was, to zamierzam dać z siebie wszystko^[248]”. Został zapowiedziany przez zaprzyjaźnionego z nim Briana Jonesa^[249][250]. Jones: „Chciałbym przedstawić wam bardzo dobrego przyjaciela, waszego krajana^[251]. Wybitnego wykonawcę, najwspanialszego gitarzystę, jakiego w życiu słyszałem – The Jimi Hendrix Experience^[251]”. Rozpoczął występ remakiem utworu Howlin’ Wolfa „Killing Floor(ang.)”^[251]. Wykonał też „Foxy Lady”, „Like a Rolling Stone”, „Rock Me Baby(ang.)”, „Hey Joe” (pierwszą solówkę zagrał zębami, drugą za plecami), „Can You See Me”, „The Wind Cries Mary”, „Purple Haze”^[252]. A następnie „Wild Thing” podczas którego grał m.in. między nogami, za plecami, na kolanach oraz wykonał salto^[253]. Na zakończenie tego utworu, a także całego występu, zaczął trzeć gitarą o wzmacniacze, a następnie podpalił ją i roztrzaskał na scenie^[254][252]. Obraz Hendrixa klęczącego nad płonącą gitarą i podsycającego płomienie stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych w historii rocka i popkultury^[252]. Tricku z paleniem gitary użył w całej swojej karierze tylko trzykrotnie^[233]. Swoją grą na festiwalu w Monterey rozsławił grupę na całą Amerykę^[249][244]. Dla wielu występ na Monterey Pop jest jego najlepszym^[233].

Po zakończeniu festiwalu zespół dał serię koncertów w Fillmore West w San Francisco, razem z grupą Jefferson Airplane^[250]. Hendrix poznał w tym czasie Stephena Stillsa, a także zaprzyjaźnił się z Buddym Milesem, którego spotkał już wcześniej, podczas występów z The Isley Brothers^[163]. Miles poznał go z Devon Wilson – czarnoskórą supergroupie, byłą prostytutką, która później została jego przyjaciółką i kochanką (poświęci jej utwór „Dolly Dagger(ang.)” z 1970 roku^[255][163]). Zespół dał też koncerty na dachu ciężarówki w Golden Gate Park i klubie Whisky a Go Go^[255].

Wkrótce po tym wziął udział w letnim tournée popularnej grupy The Monkees w roli jej supportu^[256][255]. 19 sierpnia ukazał się na angielskim rynku singiel „Burning of the Midnight Lamp(ang.)”/„The Stars That Play With Laughing Sam’s Dice(ang.)” (zamiarem autora była możliwość odczytania nazwy w następujący sposób: „The STP With LSD” – otrzymywało się w ten sposób nazwy dwóch narkotyków). Singiel ten zajął 18. miejsce na brytyjskiej liście przebojów^[257].

W listopadzie 1967 PPX Industries (Chalpin(ang.)) i Capitol Records zawarły porozumienie, na mocy którego wydano, począwszy od grudnia 1967, płyty Get That Feeling, Flashing i wiele innych zawierających nagrania demo z okresu współpracy Hendrixa z Curtisem Knightem(ang.)^[258]. Get That Feeling sprzedawała się dobrze, zajęła 75. miejsce^[259]. Okładka płyty, zdjęcie Hendrixa w Monterey, wyolbrzymiała udział gitarzysty, małymi literami dodano „i Curtis Knight”. Wielu fanów sądziło że jest to drugi album artysty po Are You Experienced?, zwłaszcza że „Axis” ukazała się w USA, dopiero w styczniu^[259].

Axis: Bold as Love

Wydana w Wielkiej Brytanii 1 grudnia 1967, a w USA 15 stycznia 1968 płyta Axis: Bold as Love została nagrana w studiach Olympic (maj, czerwiec, październik 1967^[261]). Jest to pierwszy album Hendrixa, który został stworzony przy użyciu gitary nastrojonej o pół tonu niżej i wykorzystaniu pedału wah-wah^[262]. Tak jak za poprzednim razem, dużo „materiału” stworzono jeszcze przed wejściem do studia^[263]. Przy nagrywaniu utworu „Bold as Love” inżynierowie dźwięku Eddie Kramer i George Chkiantz(ang.) wykorzystali efekt przejścia (phasing effect), aby odtworzyć dźwięk, jaki gitarzysta usłyszał we śnie^[163].

Od początku pracy nad debiutancką płytą do końca pracy nad „Axis” minął zaledwie rok^[264]. Już po ukończeniu nagrywania Hendrix zostawił taśmy zawierające stronę „A” nowego albumu na tylnym siedzeniu taksówki^[264]. Mimo tego Eddie Kramer w ciągu jednego dnia odtworzył brakującą stronę z nagrań zarejestrowanych podczas ostatnich sesji studyjnych^[264]. Na producencie ciążyła presja wydania płyty w okresem świątecznym, cel ten ostatecznie został zrealizowany^[264]. Basista grupy Experience Noel Redding uważał tę płytę za swoją ulubioną^[265], Hendrix nie był natomiast w pełni zadowolony z efektu końcowego^[264]. Sesje do „Axis” są uznawane za jedne z najszczęśliwszych w historii zespołu^[266]. Album nagrano w 16 dni^[267]. Jest „dojrzalszy” i bardziej melodyjny od Are You Experienced^[231]. Zawiera on m.in. przepiękną balladę „Little Wing”^[47].

Z utworów zamieszczonych na Axis: Bold as Love tylko „Spanish Castle Magic(ang.)” było regularnie wykonywane podczas koncertów i sporadycznie „Little Wing”^[264]. Okładkę albumu przedstawiającą członków grupy jako różne inkarnacje boga Wisznu zaprojektowali Roger Law(ang.) i David King(ang.)^[264]. Eddie Kramer: Kiedy patrzysz na rozwój albumów i to, co Jimi mówił tekstowo, muzycznie, wszystko to^[162]. Naprawdę masz wrażenie, że Are You Experienced [..] jest bardzo surowy, bardzo prostolinijny, bardzo prymitywny^[162]. Następnie Axis… będąca kolejnym etapem rozwoju, w którym wszystko jest bardziej eksperymentalne^[162]. Rozszerzony obraz stereo, lepsze dźwięki^[162]. A pisanie piosenek jest też dużo bardziej eksperymentalne^[162].

Na scenie Fillmore East, 10 maja 1968

Wyczerpujące koncertowanie

Do końca 1967 zespół występował w Anglii, wziął też udział w tournée po Szwecji^[211]. Trasa zaczęła się w Royal Albert Hall, 14 listopada, po raz pierwszy The Experience było tzw. „Headlinerem(ang.)” (gwoździem programu, główną atrakcją^[268]). Supportowały je m.in. The Move, Pink Floyd, Amen Corner, Outer Limits, The Nice oraz Eire Apparent^[268]. Po 32 występach w przeciągu 22 dni, 5 grudnia w Glasgow, została zakończona^[269]. Bilans 1967 roku, to dwie nagrane płyty i łącznie 255 koncertów^[270]. Podczas pobytu w Skandynawii Hendrix spotkał Bo Ingvara Hanssona i Jana Hugona Carlssona, znanych jako duet Hansson & Karlsson(ang.)^[271]. Zaowocowało to włączeniem ich kompozycji, utworu „Tax Free”, do repertuaru scenicznego Hendrixa^[52]. Później nagrał również własną wersję, która ukazała się na pośmiertnych kompilacjach War Heroes i South Saturn Delta^[52].

4 stycznia podczas trwania tournée w Szwecji, między dwoma występami w Göteborgu odurzony alkoholem gitarzysta zdemolował swój pokój hotelowy^[272]. „Nienawidziliśmy występów w Szwecji, zawsze był ten sam problem – brak dragów^[273]. Byliśmy zmuszeni do picia Schnappsa a to dobijało Jimiego” – twierdzi Redding^[273]. Incydent ten skończył się interwencją policji, karą 475 funtów i pokryciem kosztów wyrządzonych szkód^[274].

Do końca stycznia (1968) w USA sprzedano ponad milion kopii Are You Experienced?^[275]. 29 stycznia Hendrix wystąpił w paryskiej Olympii^[276]. Ważny z dwóch różnych powodów, stał się koncert w Fort Worth, z 17 lutego^[277]. Po pierwsze, zespół zarobił wówczas aż 25 tys. dolarów co było rekordem, w jego dotychczasowej działalności^[277]. Był już wówczas, jednym z najlepiej zarabiających na świecie^[278]. Po drugie, relacje Hendrixa z Reddingiem zaczęły się psuć, czego dowodem były np. oddzielne garderoby dla muzyków^[277]. Redding we wspomnieniach napisał że był to „początek końca zespołu”. Skrajnie różne charaktery muzyków, aż zanadto zaczęły dawać o sobie znać^[279].

Praktyka korzystania z połączeń lotniczych sprawiła, że odległości przestały się liczyć i nie były one kryterium branym pod uwagę w trakcie ustalania dat poszczególnych koncertów^[280]. Zamiast dać np. serię koncertów w jednym stanie i przenieść się do innego, grupa była wysyłana przez kierownictwo (Michael Jeffery i Chas Chandler) do miejsc rozproszonych po całych Stanach, a także do Kanady^[281][280]. Dla przykładu, koncert w Ontario, następnie Miami a trzeciego dnia Kalifornia^[282]. Podczas pierwszej części tournée grupa dała 60 koncertów w 60 dni^[283]. Żaden z czołowych zespołów tamtych lat jak The Beatles, The Rolling Stones, Cream czy The Who nie doświadczył tak wyczerpującego terminarza^[284]. Jeffery zdawał sobie sprawę że (w latach 60.) dochody z koncertów znacznie przewyższały zyski z tantiem^[285]. Redding skarżył się, że ich codzienność wyglądała następująco: „lotnisko, samochód, pokój hotelowy, koncert, samochód, koncert, samochód, pokój hotelowy, samochód, lotnisko^[286]. Byliśmy w wielu miastach, które rozpoznałbym tylko po hotelu albo garderobie”^[286]. Hendrix: „Pracujemy non stop, z przerwami na sen i na nic innego”^[287].

7 marca Hendrix jamował w klubie Steve’a Paula „The Scene(ang.)” m.in. wraz z kompletnie pijanym Jimem Morrisonem oraz z Buddym Milesem, ukazało się wiele bootlegów zawierających ten występ^[h][i][289]. 12 kwietnia Track Records wydał w Wielkiej Brytanii Smash Hits, zawierający największe hity, album zajął 4. miejsce^[290][291]. 18 maja gra na Miami Pop Festival(ang.)^[292]. 6 lipca wystąpił na festiwalu w Woburn Abbey(ang.), był to jego jedyny koncert w Anglii w 1968 roku, oprócz czerwcowego występu w telewizyjnym programie „It Must Be Dusty!”^[293]. Jeden z pierwszych brytyjskich festiwali zgromadził 14-tysięczną widownię^[293]. 30 lipca, w Baton Rouge, miał początek kolejnej trasy po Stanach^[294]. Dlaczego znowu Ameryka Północna? Ze względu na wyższe zarobki i więcej hal koncertowych/sportowych niż w Anglii^[295]. Wśród zespołów „towarzyszących” Experience znaleźli się, tak jak do tej pory Soft Machine i Eire Apparent, a także (po raz pierwszy) Vanilla Fudge^[296]. W 1968 roku 10 miesięcy koncertował w Stanach Zjednoczonych, a także w Europie (m.in. Włochy i Szwajcaria^[297]) Żelazny repertuar artysty z tego roku zawierał m.in. „Are You Experienced?(ang.)”, „Catfish Blues”, „Tax Free”, „Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band”, „Manic Depression” oraz Like a Rolling Stone^[298]. W 1968 „New York Times” nazywa go „Czarnym Elvisem”^[299][300]. Nie powinno to dziwić, Hendrix był pierwszą czarnoskórą gwiazdą muzyki rockowej^[301]. Mimo tego statusu, w rasistowskiej Ameryce, często zdarzało się, że kolor skóry artysty był „problemem” i uniemożliwiał pobyt w niektórych hotelach^[302]. 14 września grupa wystąpiła w Hollywood Bowl, charakterystycznym amfiteatrze w którym scenę a widownię rozdzielał basen^[303]. Kilkudziesięciu fanów (mimo apeli o rozsądek), wskoczyło do wody ryzykując swe życie, aby być bliżej muzyków^[303]. Był to jeden z przejawów histerii związanej z występami The Experience^[303]. W przerwach, pomiędzy pracą nad kolejną płytą, i trasą koncertową, Hendrix często odwiedzał kluby: Cafe Au Go Go(ang.), Salvation czy Generation^[304]. Grał tam m.in. z Jeffem Beckiem, Erikiem Claptonem, B.B. Kingiem, Paulem Butterfieldem, Royem Buchananem, Larrym Coryellem, Muddym Watersem czy Howlin’ Wolfem^[304].

Electric Ladyland

16 października w USA i 25 października w Wielkiej Brytanii wydano podwójny album Electric Ladyland, nagrywany w studiach Olympic w Londynie i Record Plant(ang.) w Nowym Jorku, trzeci i ostatni w historii zespołu^[305][302]. Nowo otwarte i najnowocześniejsze, Record Plant było wyposażone w 12-ścieżkowy sprzęt – do momentu ukończenia własnego studia gitarzysta pracował przeważnie tutaj^[306]. W nagrywaniu płyty wspierało Hendrixa wielu zaproszonych muzyków, m.in.: Buddy Miles, Steve Winwood, Jack Casady, Dave Mason, Al Kooper(ang.) czy Chris Wood^[83]. Electric Ladyland jest zdecydowanie najbardziej ambitną płytą artysty^[302]. Tą, z której był najbardziej zadowolony, a także której był producentem^[j][307].

W trakcie pracy Chandler i Redding sfrustrowali się perfekcjonizmem Hendrixa, który przeciągał sesje w nieskończoność (utwór „Gypsy Eyes(ang.)” był nagrywany 43 razy), a także osobami obecnymi w studiu, które uniemożliwiały pracę, rozpraszały Hendrixa i dostarczały mu narkotyków^[308][281]. Chandler chciał powtórzyć sukces dwóch pierwszych albumów, nagranych stosunkowo sprawnie (i tanio), a które okazały się wielkim sukcesem^[281][305]. Hendrix, uważał z kolei że poprzednie albumy nagrano zbyt szybko^[309]. Pierwsze sesje nagraniowe do Electric Ladyland od ostatnich dzieliło aż 8 miesięcy^[310]. Wyjątkiem był utwór Burning of the Midnight Lamp(ang.), nagrany 18 miesięcy wcześniej^[311]. Wydany w Wielkiej Brytanii jako singiel, został na nowo zmiksowany w stereo, i umieszczony na albumie^[311].

Mitch Mitchell powiedział później, że Chas chętnie powoływał się na przykład „The House of the Rising Sun” – utworu, który został nagrany za pierwszym podejściem, kosztem 10 dolarów, a sprzedał się w milionach egzemplarzy^[281]. Hendrix natomiast uparcie cyzelował każdy dźwięk i eksperymentował z brzmieniem uzyskiwanym w studiu^[281]. Jego pierwsze dwie płyty składały się głównie z krótkich, maksymalnie czterominutowych kompozycji mających strukturę piosenki popowej^[264], na Electric Ladyland wbrew woli Chandlera nastąpiło zerwanie z tym schematem, na przykład w utworach „1983… (A Merman I Should Turn to Be)(ang.)” i „Voodoo Chile(ang.)”, trwających odpowiednio 14 i 15 minut^[281]. Sam Hendrix twierdził, że nie może wyrazić siebie w 2-minutowej piosence^[309]. W połowie 1968 roku Chandler odsprzedał swoje udziały w The Experience Michaelowi Jeffery’emu za 300 tys. dolarów^[314].

W trakcie pracy relacje pomiędzy gitarzystą a basistą The Experience uległy znacznemu pogorszeniu^[308]. Doszło nawet do sytuacji, w której Redding wyszedł ze studia w trakcie pracy nad utworem „All Along the Watchtower”, zmuszając tym samym Hendrixa do nagrania partii basowych^[281]. Basista Experience zagrał łącznie na basie tylko w pięciu utworach^[315]. Piosenka „Rainy Day, Dream Away” jest pierwszą nagraną przez Hendrixa bez udziału zarówno Mitchella, jak i Reddinga^[311]. Album okazał się wielkim sukcesem, zajął 1. miejsce w USA i 5 w Wielkiej Brytanii^[316]. Zdjęcie gitarzysty, które zostało wykorzystane na okładce amerykańskiej wersji, wykonano podczas występu w Hunter College(ang.) w Nowym Jorku 2 marca 1968^[163]. Liczne kontrowersje wzbudziło inne zdjęcie, przedstawiające 21 nagich kobiet, wykorzystane jako okładka albumu w Wielkiej Brytanii^{[317][318][319]}. „BURZA WOKÓŁ ALBUMU JIMIEGO – SKLEPY ODRZUCIŁY OKŁADKĘ JAKO PORNOGRAFICZNĄ” i „CYCKI I DUPY LP W BRĄZOWYCH TORBACH W ANGLII” – tak wyglądały ówczesne nagłówki gazet^[320]. Hendrix był z niej bardzo niezadowolony, wolał fotografię wykonaną w Central Parku przez Lindę Eastman^[321]. Wiele sklepów odmówiło sprzedaży płyty bądź też rozprowadzało ją w papierowych torbach^[317]. Łączny koszt produkcji wyniósł ok. 60 – 70 tys. dolarów (ponad 500 tys. w 2018^[322][305]).

Electric Ladyland uznawany za jeden z najlepszych albumów w historii rocka^[44]. Jest także wskazywany przez wielu fanów za najlepszy album zespołu^[323]. Z kolei „All Along the Watchtower” – całkowicie różny od oryginału, cover piosenki Boba Dylana – jest jedną z najbardziej cenionych aranżacji gitarowych, w historii muzyki współczesnej^[324]. Wersja ta zachwyciła samego Dylana który zaczął wykonywać ją na koncertach – kosztem oryginału^[325]. Alex Lifeson, gitarzysta Rush: „To jedna z najpiękniejszych piosenek i aranżacji, jakie kiedykolwiek nagrano^[326]. Hendrix wziął folkową piosenkę Boba Dylana i przekształcił ją w symfonię^[326]. [...] To brzmi niepodobnie do niczego, co ktokolwiek kiedykolwiek zrobił^[326]”. Jednak autor, początkowo planował nagrać inny kawałek Dylana – „I Dreamed I Saw St. Augustine” (również z albumu John Wesley Harding) jednak zmienił zdanie, ponieważ był on zbyt osobisty^[327].

Nazwa płyty wzięła się od terminu „Electric Ladies”, którym Hendrix określał groupies^[328]. To właśnie grupies zadedykował ten krążek^[307]. Tłumaczył: „Niektóre groupies wiedzą więcej o muzyce niż faceci... niektórzy ludzie nazywają je groupies, ale ja preferuję określenie „Electric Ladies^[307]”. Mój cały album Electric Ladyland jest o nich^[307]”.

Zespół obchodził 2. rocznicę powstania w Winterland Ballroom(ang.) w San Francisco, występował tam 10, 11 i 12 października, dając dwa koncerty dziennie^[329][330]. Są one uznawane za jedne z najlepszych i były profesjonalnie rejestrowane^[331]. W 2011 ukazał się 4 płytowy album Winterland zawierający niemal wszystkie nagrania^[332]. W trakcie trasy Hendrix wprowadził do repertuaru utwór „Sunshine of Your Love” jako hołd dla grupy Cream która ogłosiła nadchodzące zakończenie działalności^[333].

6 tygodni po ukończeniu Electric Ladyland, zespół rozpoczął nagrywanie kolejnej płyty, w TTG Studios(ang.) w Los Angeles^[334]. Tempo pracy było jeszcze wolniejsze, a sesje mniej produktywne^[334]. Przez studio przewinęło się wielu muzyków i zupełnie przypadkowych ludzi (głównie młodych kobiet^[334]). Hendrix uparł się, by nagrywać wszystko – także swobodne improwizacje, Redding był tym wszystkim coraz bardziej sfrustrowany^[334]. W wolnym czasie muzycy pojawiali się m.in. na występach takich grup jak Buddy Miles Express, Big Brother and the Holding Company, The Velvet Underground czy Chicago^[335]. Mieszkali w tym czasie w wynajętej luksusowej willi w Benedict Canyon(ang.) 2850^[336]. Tam też, pojawiło się wiele niepożądanych osób, jak chociażby członkowie „Rodziny” Mansona^[336].

Rozpad The Experience

Występ Hendrixa w Helsinkach

Hendrix był znany także ze swoich trików. Grał na gitarze jedną ręką, za plecami, między nogami, samymi zębami czy leżąc na scenie^[337]. Ciągłe powtarzanie ich na życzenie publiczności było jednak dla niego nużące^[338]. „Nie chcę być już więcej klaunem” – oświadczył w jednym z wywiadów w 1969^[55]

Hendrix grający na gitarze między nogami

Hendrix grający na gitarze w pozycji klęczącej

Fotografia Hannu Lindroosa

Po roku spędzonym w Stanach Hendrix wrócił do Anglii i wraz ze swoją dziewczyną Kathy Etchingham(ang.) wynajął mieszkanie przy Brook Street(ang.) 23 w zachodnim Londynie^[339][340]. Kiedyś w tej kamienicy mieszkał Georg Friedrich Händel^[340]. Obecnie znajduje się tam muzeum poświęcone Haendlowi i Hendrixowi^[341]. W tym samym czasie, nasiliły się spekulacje prasowe odnośnie potencjalnego rozpadu zespołu^[342]. Doszło do tego, że Redding był określany przez media jako eks–basista Experience^[342].

4 stycznia 1969 roku wziął udział w „Happening for Lulu(ang.)” programie brytyjskiej TV BBC^[343]. Zagrał wówczas „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)” i „Hey Joe”, które nagle przerwał, po czym wykonał własną wersję „Sunshine of Your Love(ang.)” zadedykowaną grupie Cream^[273][343]. Mimo usilnych starań producenta Stanleya Dorfmana(ang.) – któremu Hendrix pokazał środkowy palec – kontynuował grę^[344]. Łącznie przedłużył czas przewidziany na występ o 1 minutę i 46 sekund co spowodowało panikę wśród pracowników stacji (program był nadawany na żywo^[273][343]). Redding nazwał film z tego występu „jednym z najlepszych, a z pewnością jednym z najbardziej wyluzowanych”^[273]. Zespół dostał zapewnienie że już nigdy więcej nie pojawi się na antenie BBC^[345][343].

W styczniu Hendrix koncertował w Skandynawii i Niemczech^[346]. 9 stycznia dwukrotnie w Konserthuset w Sztokholmie, pierwszy występ zadedykował Szwedce Ewie Sundqvist^[347][348]. 11 stycznia zagrał dwukrotnie w Hamburgu^[349]. Gdzie grupę oglądał 14 – letni Uli Jon Roth, później gitarzysta m.in. zespołu Scorpions^[349]. Roth już na zawsze pozostanie fanem Hendrixa^[349]. 18 i 24 lutego The Experience wystąpił w Royal Albert Hall w Londynie; oba występy były filmowane, lecz ich audiowizualny zapis nie ukazał się do dziś (02.2022^[350]). Wydarzeniem poprzedzającym drugi występ był debiut grupy Fat Mattress(ang.), której gitarzystą był Noel Redding, równocześnie basista w Experience^[351].

18 kwietnia po koncercie w Memphis Hendrix spotkał się z Billym Coxem i omawiał z nim możliwość wspólnej gry w niedalekiej przyszłości^[352]. Cox: „Kiedy zadzwonił do mnie, zdałem sobie sprawę że jest na szczycie i może wybrać najlepszego basistę na świecie do współpracy^[44]. Dlatego wybrałem ciebie – odparł”^[44]. Począwszy od 21 kwietnia, zaczęli grać w studiu razem z innymi muzykami, np. Buddym Milesem, niezależnie od grupy Experience^[352].

3 maja na lotnisku w Toronto Hendrix został zatrzymany pod zarzutem posiadania narkotyków, w jego bagażu znaleziono heroinę i haszysz, które znajdowały się w paczce, jaką przyjął od fana nieświadomy jej zawartości^[353][354]. Po wpłaceniu kaucji w wysokości 10 tys. dolarów został wypuszczony, a 15 grudnia uniewinniony przez sąd^[355].

20 maja nagrał wraz ze Stephenem Stillsem, Buddym Milesem i Johnem Sebastianem(ang.) utwór „Live and Let Live”, który znalazł się na płycie Timothy’ego Leary You Can Be Anyone This Time Around(ang.) wydanej w 1970 roku^[356]. Hendrix gra w nim na basie, po tym jak odmówił gry na gitarze, gdy pojawił się Stills^[357]. „W studiu brakowało gitary basowej dla leworęcznych, więc odwrócił tradycyjną i zagrał jedną z najbardziej fantastycznych partii basowych jakie kiedykolwiek słyszałem” – wspominał inżynier dźwięku Stefan Bright^[357].

Odbył kolejne tournée po Stanach, liczące 29 koncertów zagranych dla 350 tys. widzów i przynoszące 1,3 mln dolarów dochodu (9,4 mln według cen z 2021 roku^[358][359]). Wystąpił między innymi w Los Angeles Forum 26 kwietnia 1969, Madison Square Garden 18 maja, San Diego Sports Arena 24 maja, oraz na Newport Pop Festival(ang.) w Devonshire Downs(ang.) na przedmieściach Los Angeles, gdzie zagrał dwukrotnie, najpierw z The Experience 20 czerwca oraz jamując z Buddym Milesem, Erikiem Burdonem, Tracy Nelson(ang.) i Mother Earth(ang.) 22 czerwca^[360]. Pierwszy występ był rekordowy pod względem wynagrodzenia grupy, które wyniosło 100 tys. dolarów (725 tys. w 2021^[361][359]). Festiwalową publiczność szacuje się na 200 tys. osób^[362]. Hendrix był wówczas najlepiej opłacanym muzykiem na świecie^[363]. „The Experience zarobiło ponad 100 tys. dolarów w samym Madison Square Garden^[364]. Po odliczeniu wydatków Michael Jeffery i Experience zostali z blisko 75 tys. dolarów, oszałamiająca kwota w tamtych czasach” (McDermott i Kramer^[364]). 16 czerwca, ma miejsce ostatnia znana nam sesja studyjna grupy^[365].

29 czerwca 1969 roku na Mile High Stadium w Denver The Experience dał swój ostatni występ w oryginalnym składzie: Hendrix, Redding, Mitchell^[367]. Podczas wykonywania utworu „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)” publiczność szacowana na 30 tys. widzów, próbowała wtargnąć na scenę, policja użyła gazu łzawiącego mimo wiatru wiejącego w stronę muzyków, zespół zmuszony był przerwać koncert^[368]. Muzycy zostali ewakuowani furgonetką zaparkowaną z tyłu sceny^[369]. Grupa zdesperowanych wielbicieli uczepiła się jej dachu który aż się uginał i „towarzyszyła” im nawet w drodze do hotelu^[369]. Po występie w basista grupy Noel Redding ze względu na brak porozumienia z Hendrixem i jego wywiad, w którym stwierdził, że chce rozszerzyć Experience o nowych muzyków (nie konsultował tego z Reddingiem), postanowił odejść i zająć się swoim własnym zespołem Fat Mattress^{[370][371][5]}. Jedną z przyczyn odejścia basisty była też chęć powrotu do gry na gitarze^[372]. Sam zainteresowany winił też procesy sądowe i prasę – „szukającą nagłówków do gazet”^[373].

Po rozpadzie grupy Hendrix wystąpił sam w „The Dick Cavett Show(ang.)” 7 lipca 1969, zagrał „Hear My Train A Comin'(ang.)” razem z orkiestrą występującą w programie^[374]. 10 lipca wystąpił w „The Tonight Show”, wraz z Billym Coxem i Edem Shaughnessym wykonał utwór „Lover Man”^[375][376].

30 lipca na rynku amerykańskim pojawiła się płyta Smash Hits, zawierająca nieznane wcześniej w Stanach utwory „Red House” (inna wersja), „Can You See Me”, „Remember”^[377]. Zajęła 6. miejsce na liście najpopularniejszych^[378]. Początkowo planowano wydać płytę koncertową, zawierającą nagrania z występów w Royal Albert Hall, Los Angeles Forum i San Diego Sports Arena, jednak wytwórnia Reprise Records odrzuciła ten pomysł^[379][380]. Rok wcześniej Smash Hits wydano w Wielkiej Brytanii (album zawierał jednak inne piosenki^[37]).

Festiwal Woodstock

Na początku lipca gitarzysta przeniósł się do Shokan, spokojnej wioski w pobliżu Nowego Jorku, gdzie mógł wypoczywać i doskonalić swój muzyczny repertuar^[381][382], wybrał się też na 9 dni do Maroka skąd wrócił 6 sierpnia^[383]. To były jego jedyne wakacje w karierze^[384]. 10 dni przed występem Jimi Hendrix, Mitch Mitchell, Billy Cox (gitara basowa), Larry Lee (gitara rytmiczna), Juma Sultan(ang.) (instrumenty perkusyjne), Gerardo Velez(ang.) (instrumenty perkusyjne) utworzyli nowy zespół „Gypsy Sun and Rainbows”, który miał zaprezentować się na Festiwalu Woodstock 17 sierpnia 1969, przed publicznością liczącą około 300 tys. widzów^[41]. Popularność Hendrixa sprawiła że był tzw. „Headlinerem(ang.)” (gwoździem programu, główną atrakcją), dlatego jego występ zaplanowano na sam koniec^[385]. Hendrix był najlepiej opłacanym artystą festiwalu, otrzymał 18 tys. dolarów plus 12 tys. za prawa do filmu z jego występu^[386]. Festiwalowym inżynierem dźwięku był Eddie Kramer(ang.)^[41]. Problemy logistyczne i ulewny deszcz spowodowały przesunięcie występu zaplanowanego na północ, w nocy z niedzieli na poniedziałek^[387]. Duża część widowni opuściła tereny festiwalu, nie chcąc czekać aż przestanie padać, spędzając całą noc na terenach festiwalowych^[388]. Zostało tylko ok. 40 tys. ludzi^[388].

Ponad dwugodzinny występ rozpoczął się już 18 sierpnia, ok. 9 rano^[385]. Grupę zapowiedział Chip Monk jako: The Jimi Hendrix Experience, co po chwili skorygował sam Jimi Hendrix, przedstawiając wszystkich muzyków i mówiąc, że występują jako „Gypsy Sun and Rainbows”^[388]. Był to jeden z jego wybitnych występów i w ogóle jeden z najbardziej rozpoznawalnych w historii rocka^[389]. Hendrix wykonał m.in. 30 minutowy medley, w który improwizując wplótł utwory Voodoo Child (Slight Return)(ang.), Purple Haze, Villanova Junction, a także swoją wersję The Star Spangled Banner^[390]. O którym krytyk muzyczny, Al Aronowitz(ang.) napisał: „Był to najbardziej elektryzujący moment Woodstock i prawdopodobnie jedna z najważniejszych chwil lat sześćdziesiątych”^[391].

Charles R. Cross, biograf Hendrixa: „The Star Spangled Banner od dawna był w repertuarze Jimiego, który w pokazowy sposób demonstrował opanowane przez siebie sprzężenia, wydobywając z gitary dźwięki podobne do eksplozji i syren”^[391]. Gitarzysta wykonywał hymn regularnie podczas koncertów, począwszy od jesieni 1968 aż po lato 1970 roku^[387]. Łącznie zagrał go blisko 50 razy, z czego 28 przed festiwalem Woodstock^[392].

Wkrótce po zakończeniu koncertu zespół dał jeszcze dwa występy: 5 września w Harlemie i 10 września na otwarciu nowojorskiego klubu Salvation^[386][393], następnie został rozwiązany, przyczyniły się do tego zarówno kwestie finansowe, jak i brak należytej kontroli Hendrixa nad grupą i współpracy^[5]. Ostatnia studyjna sesja odbyła się 6 września. Hendrix, Mitchell, Cox i Sultan wystąpili 9 września w „Dick Cavett Show(ang.)”, gdzie zaprezentowali utwory „Izabella” i „Machine Gun” (pierwsze wykonanie przed publicznością). Następnie Mitch Mitchell wrócił do Anglii aby pracować razem z Jackiem Bruce’em^[394].

We wrześniu doszło do upozorowanego porwania artysty, został zwolniony po dwóch dniach^[395]. Brak jakichkolwiek medialnych czy też policyjnych informacji na ten temat^[396]. Hendrix wierzył że za porwaniem stał jego menedżer Michael Jeffery^[397].

Niedługo później rozpoczął trwającą do grudnia współpracę z producentem Alanem Douglasem(ang.)^[398]. Tommy Ramone: „Pracowałem od 1969 do 1970 jako asystent inżyniera [dźwięku] w Record Plant w Nowym Jorku [...]. Ten okres był dla Hendrixa bardzo interesującym okresem^[162]. Zmienił muzyków – odszedł Mitch Mitchell i Noel Redding, a na basie zagrał jego przyjaciel Billy Cox a Buddy Miles na perkusji [...]. Producenci też byli inni^[162]. Sprowadził Alana Douglasa i jego asystenta Stefana Brighta [...]. Niektóre z sesji, nad którymi pracowałem, to piosenki takie jak Izabella, Freedom, Dolly Dagger, Stepping Stone, Ezy Ryder i Machine Gun”^[162]. W kilku utworach wsparciem wokalnym była grupa Ghetto Fighters założona przez braci-bliźniaków Artura i Alberta Alennów^[394].

W tym okresie nagrał też, wraz z Buddym Milesem i Lightnin’ Rodem (później znanym też jako Jalal Mansur Nuriddin(ang.)) z The Last Poets, utwór „Doriella Du Fontaine”^[399]. Wydany dopiero w 1984 roku, jest przykładem mariażu Hendrixa z rapem i hip hopem^[399].

Band of Gypsys

W październiku 1969 roku Hendrix wysłał telegram do Paula McCartneya^[400]. Chciał założyć z nim supergrupę^[400]. Wiadomość nie dotarła do adresata, McCartney był wówczas na wakacjach^[400]. Następnie, również w październiku, Jimi Hendrix, Billy Cox i Buddy Miles założyli Band of Gypsys^[401]. Który po zagraniu dwóch koncertów 31 grudnia 1969 i dwóch 1 stycznia 1970^[402][403] w Fillmore East(ang.) w Nowym Jorku (na jednym z nich był Miles Davis^[404]) wydał płytę koncertową zatytułowaną po prostu Band of Gypsys^[405]. Zawierała ona „Who Knows”, „Machine Gun”, „Changes”, „Power to Love” (znane głównie jako „Power of Soul”), „Message to Love” i „We Gotta Live Together”^[406]. Utwory te pochodzą wyłącznie z dwóch koncertów zarejestrowanych 1 stycznia^[407]. Ten drugi „set” jest znany jako jeden z najlepszych^[45]. Kompozycje „Changes” i „We Gotta Live Together” zostały stworzone przez Buddy’ego Milesa^[408].

12-minutowe „Machine Gun” to przykład jednego z najwspanialszych wykonań koncertowych artysty^[409]. Aż do jego śmierci utwór ten był główną atrakcją koncertów^[410]. Wydanie płyty było pomysłem na wywiązanie się z zobowiązań kontraktowych wobec producenta Eda Chalpina(ang.), który otrzymał do niej prawa^[258]. W zamian za zrzeczenie się z dochodzenia swoich roszczeń nabytych w ramach kontraktu podpisanego 15 października 1965 roku^[411]. Hendrix, Cox oraz Miles nie otrzymali nigdy tantiem za jego wydanie^[412].

Zespół rozpadł się po nieudanym występie 28 stycznia na „Winter Festival for Peace” w Madison Square Garden, kiedy Hendrix po wykonaniu utworów „Who Knows” i „Earth Blues” usiadł na scenie, odmawiając dalszej gry, i po chwili ją opuścił^[413][414]. Buddy Miles powiedział później, że widział Michaela Jeffreya dającego gitarzyście dawkę LSD przed wyjściem na scenę, zasugerował też, że menedżer chciał w ten sposób rozbić zespół i doprowadzić do reaktywacji oryginalnego Experience w składzie: Hendrix, Redding, Mitchell^[415][416]. Dwaj ostatni spotkali się z Jefferym tuż przed koncertem i omawiali kwestie związane z planowanym amerykańskim tournée, w którym chcieli uczestniczyć^[417]. Miles został zwolniony przez Jeffreya, a Redding ostatecznie nie wrócił do grupy ze względu na sprzeciw Hendrixa, zastąpił go Billy Cox^[418].

Band of Gypsys ukazał się 25 marca w USA (5. miejsce) i 12 czerwca w Wielkiej Brytanii (miejsce 6.), był drugim najlepiej sprzedającym się albumem po Are You Experienced, utrzymywał się przez 61 tygodni na liście Billboard’s US Top 200(ang.)^{[419][420][421]}. To jedyny oficjalny album koncertowy wydany za życia artysty^[396]. Jim Ryan, Forbes: „Band of Gypsys wyznaczył zmianę kierunku dla Hendrixa, wlewając w jego niesamowitą rockową gitarę elementy R&B, bluesa delty, jazzu, funku i ducha improwizacji^[422]. Album służy mniej więcej jako geneza gatunku funkowego rocka i narodził się z doświadczenia muzycznego każdego członka”^[422].

8 kwietnia 1970 ukazał się w Stanach nakładem Reprise singel „Izabella”/„Stepping Stone(ang.)” nagrany w Record Plant podczas styczniowych sesji, w których jako wsparcie wokalne brała udział grupa Ghetto Fighters^[423]. Później już po śmierci artysty, ukażą się albumy Cry of Love, Rainbow Bridge i War Heroes na których śpiewają w tle w niektórych piosenkach^[394].

W 1999 wydano płytę Live at the Fillmore East zawierającą niektóre utwory z występów 31 grudnia 1969/1 stycznia 1970, a w 2002 The Baggy’s Rehearsal Sessions zawierającą nagrania studyjne zarejestrowane podczas sesji w studiach Baggy’s z 18 i 19 grudnia 1969 roku^[407]. Dopiero pod koniec 2019 ukazał się pełny zapis koncertów – pięciopłytowy box Songs for Groovy Children: The Fillmore East Concerts(ang.)^[424]. Koncerty w Fillmore East(ang.) i Madison Square Garden były jedynymi występami grupy^[400].

Podczas gry w Band of Gypsys Hendrix używał oprócz pedałów wah-wah i fuzz-face, wykorzystywanych już w Experience, także Uni-Vibe(ang.) używanego na Woodstock oraz octavii(ang.)^[8]. Właśnie od tego momentu włączył na stałe do swojego repertuaru nowe kompozycje: „Machine Gun”, „Ezy Ryder” i „Message to Love”^[425]. 15 marca bierze udział w sesji nagraniowej ze Stephenem Stillsem, jej owocem jest utwór „Old Times, Good Times” zamieszczony na albumie Stephen Stills(ang.)^[426], 17 marca nagrywa wraz z Love utwór „The Everlasting First”, który później ukaże się na płycie tego zespołu zatytułowanej False Start(ang.)^[427].

Reaktywacja The Experience

25 kwietnia 1970 roku koncertem w Los Angeles Forum reaktywowane The Jimi Hendrix Experience w składzie: Jimi Hendrix, Mitch Mitchell, Billy Cox, rozpoczęło amerykańskie tournée, często określane mianem „The Cry of Love Tour(ang.)”^[425]. Hendrix zgodził się wziąć w nim udział pod warunkiem zmiany jego harmonogramu^[428]. Różnił się on znacznie od poprzednich, głównie tym, iż występy zaplanowano na weekendy, dzięki czemu w pozostałe dni Hendrix mógł pracować w studiu^[429][428]. Cała trasa liczyła ponad 30 koncertów głównie w największych amerykańskich aglomeracjach takich jak: Filadelfia (16 maja), Dallas (5 czerwca), Houston (6 czerwca), Boston (27 czerwca), Miami (5 lipca), Nowy Jork (17 lipca), San Diego (25 lipca) czy Seattle (26 lipca).

Występy w takich miejscach jak Los Angeles Forum, zapewniały znaczny dochód, który pokrywał koszty związane z budową studia^[428]. Planowano tournée po Europie Zachodniej i Wielkiej Brytanii oraz po Japonii^[401]. Rozważano także trasy po Meksyku, Czechosłowacji, a nawet koncert w Stonehenge^[430]. Zespół zaczął też wykonywać swoje najnowsze utwory takie jak np. Hey Baby (New Rising Sun) czy Freedom(ang.)^[431]. Dwa występy w Berkeley z 30 maja (oglądane przez Carlosa Santanę^[432]) i również dwa na wyspie Maui na Hawajach z 30 lipca były rejestrowane i w oparciu o to powstały później filmy: Jimi Plays Berkeley i Rainbow Bridge (oba wydane już po śmierci artysty), zawierające niestety tylko krótkie fragmenty koncertów^[433][434].

4 lipca grupa wystąpiła na Atlanta International Pop Festival(ang.), gdzie oglądało ją 150–200 tys. ludzi^[435][6]. 1 sierpnia 1970 występem w Honolulu na Hawajach trasa koncertowa została zakończona^[436]. Był to zarazem ostatni w życiu artysty koncert w ojczyźnie^[437][438].

Electric Lady Studios

John Storyk i Eddie Kramer w wejściu do Electric Lady Studios

W wolnych dniach pomiędzy koncertami Hendrix pracował w studiu nad swoim nowym albumem First Rays of the New Rising Sun, na początku 1970 roku głównie w Record Plant^[439][440]. 15 czerwca otwarto nieoficjalnie jego własne studio Electric Lady^[440]. Pomysł jego budowy pojawił się i został wdrożony do realizacji już w 1968 roku, kiedy to kupił dawny klub Generation^[340]. Wcześniej Hendrix nagrywał głównie w Olympic Studios w Londynie i Record Plant(ang.) w Nowym Jorku. Spędzał tam wiele czasu, więc płacił „astronomiczne” rachunki sięgające 150 tys. dolarów rocznie (blisko 1,1 mln według cen w 2021^[441][359]). Własne studio miało być w dłuższej perspektywie tańsze od wynajmowanego^[442]. Miejscem, gdzie mógłby czuć się swobodnie, jego drugim domem, dlatego projekt, którego realizacji podjął się architekt i akustyk John Storyk(ang.), powstał na podstawie osobistych wskazówek muzyka^[442][163].

Najlepsze na świecie wyposażenie, okrągłe okna, zakrzywione ściany, możliwość podświetlania dowolnymi kolorami to niektóre z jego udogodnień^[443]. Inaczej niż np. w Record Plant, Hendrixowi nie towarzyszyły już dziesiątki osób, był całkowicie skupiony na pracy^[444]. Studio powstało w Greenwich Village w centrum Nowego Jorku^[441]. Hendrix i Jeffery posiadali po 50% udziałów^[445]. Artysta był jedynem muzykiem w mieście, posiadającym własne studio nagraniowe^[446].

Od 15 czerwca 1970 nagrywał już tylko w Electric Lady, a ostatnie wielościeżkowe nagranie studyjne – utwór „Slow Blues” pochodzi z 20 sierpnia 1970 roku^[447][440]. Dwa dni później nagrał swoją definitywnie ostatnią piosenkę „Belly Button Window”^[448]. Oficjalne otwarcie odbyło się 26 sierpnia 1970, wśród gości byli między innymi Yoko Ono i Johnny Winter^[449][450]. Wtedy też w Sterling Sound Studios(ang.), wykonał wraz z Kramerem próbne tłoczenie nowego singla „Dolly Dagger(ang.)/Night Bird Flying(ang.)”^[448]. Następnego dnia wyleciał do Londynu^[451].

Europejskie tournée

Na scenie, Isle of Fehmarn Love & Peace Festival 6 września 1970

Po raz kolejny zespół przyjechał do Europy^[452]. W środku nocy z 30 na 31 sierpnia wystąpił na wyspie Wight, na zakończenie Isle of Wight Festival, który zgromadził 600 tys. publiczność^[453]. Był to jeden z najbardziej znanych koncertów Hendrixa, mający status legendarnego^[454][455]. Często błędnie określany mianem ostatniego, w rzeczywistości to pierwszy i zarazem ostatni koncert w Anglii od 18 miesięcy – od czasu dwukrotnego występu w Royal Albert Hall^[456][457]. Tuż przed wyjściem na scenę Hendrix, poprosił Gerry’ego Stickellsa, menedżera trasy zespołu o zanucenie hymnu Wielkiej Brytanii – moment ten zarejestrowany został na filmie dokumentującym występ^[458]. Chwilę później rozpoczął koncert własną wersją „God Save the Queen”^[459].

Zagrał też m.in. All Along the Watchtower o którym gitarzysta Brett Garsed(ang.) powie: „Wersja na żywo brzmiała dla mnie ciężko i niewiarygodne było pomyśleć że tylko trzech muzyków tworzy tę ścianę dzwięku”^[16]. Ponad dwugodzinny występ, jak i cały festiwal zakończył jedną ze swych najnowszych kompozycji, utworem „In from the Storm^[457][460].

Kilkanaście godzin później – 31 sierpnia wystąpił w Sztokholmie^[461]. Noel Redding: „Musisz zobaczyć film ze Sztokholmu aby w to uwierzyć. Nigdy przedtem nie widziałem Jimiego tak pijanego na scenie”^[452]. 2 września w Aarhus zagrał tylko trzy utwory po czym zakończył występ. To właśnie przed tym koncertem udzielił wywiadu, w którym powiedział że nie wie czy dożyje 28 lat^[462]. Rock and Roll Hall of Fame: „Cały czas koncertował, fakt że pracował tak ciężko jest często pomijany [...] będąc pod ekstremalną presją kombinacji czynników takich jak: nieustanna praca, twórcze wymagania, używanie narkotyków, Hendrix zaczynał w 1970 roku zdradzać objawy wyczerpania^[37]”. 4 września wystąpił w Berlinie, gitarzysta Robin Trower nazwał ten koncert „najwspanialszym przeżyciem w jego życiu”^[463].

„Isle of Fehmarn Love & Peace Festival(niem.)” okazał się ostatnim koncertem^[464]. Pierwotnie zaplanowany na 5 września został przełożony na następny dzień ze względu na gwałtowną ulewę^[465]. Hendrix był najlepiej opłacanym artystą, za występ otrzymał 75 tys. marek niemieckich”^[466]. Wśród publiczności szacowanej na 30 tys. osób znajdowali się między innymi członkowie rywalizujących ze sobą niemieckich gangów motocyklowych^[467], którzy później podpalili kasy i główne biuro promotorów, a także próbowali podpalić scenę, ale ogień został na czas opanowany (spalili ją po koncercie^[468]). Słychać było odgłosy strzałów z broni palnej, niegroźnie ranieni zostali Gerry Stickells i inny pracownik techniczny zespołu^[469]. Po zakończeniu koncertu muzycy w pośpiechu opuścili tereny festiwalu^[470].

Następnie Hendrix wrócił do Londynu, by odpocząć, wkrótce miał udać się do Nowego Jorku^[467]. Billy Cox wyjechał, ze względu na stan zdrowia, powrócił do USA i dalszą część tournée anulowano^[467]. 16 września Hendrix wystąpił z Erickiem Burdonem i grupą War w klubie Ronniego Scotta(ang.) w londyńskiej dzielnicy Soho; grał w kilku utworach w tle, był to jego ostatni występ przed publicznością^[471]. Przed jego śmiercią pojawiały się w brytyjskiej prasie informacje o planach dołączenia do Emerson, Lake and Palmer i utworzenia nowej grupy HELP (Hendrix, Emerson, Lake and Palmer^[472]). Muzycy nie prowadzili jednak żadnych poważnych rozmów na ten temat^[472].

Hendrix rozmawiał z Chasem Chandlerem i prosił go by znów został jego menedżerem, chciał zwolnić Michaela Jeffery’ego^[473]. Muzyk odkrył nieprawidłowości finansowe, znikające ogromne sumy pieniędzy i podjął kroki prawne by je odzyskać^[474]. Kontrakt menedżerski Hendrixa z Jefferym miał wygasnąć 1 grudnia 1970 roku^[475]. We wrześniu minęły dokładnie cztery lata od jego przyjazdu do Anglii^[301].

Śmierć

Hotel Samarkand obecnie

Chociaż ostatnie 10 dni życia był zameldowany w londyńskim hotelu Cumberland, bywał tam stosunkowo rzadko^[462]. Od 15 września spędzał noce w hotelu Samarkand(ang.), razem ze swoją ówczesną dziewczyną Moniką Dannemann^[476]. Był to mały hotelik jakich wiele w zachodnim Londynie^[476]. Wynajmowała tam niewielki pokój – znajdował się on w podpiwniczeniu i miał dostęp do ogrodu położonego z tyłu budynku^[476]. 17 września Dannemann wykonała wiele fotografii Hendrixa w ogrodzie^[476]. Ten z kolei rozmawiał telefonicznie z Mitchem Mitchellem^[476].

W swojej książce, „Czy jesteś doświadczony?” Noel Redding napisał, że w nocy 17 września, Monika Dannemann zawiozła muzyka do mieszkania jakichś ludzi w pobliżu Marble Arch (nie powiedział, z kim ma zamiar się spotkać, być może z Devon Wilson, która była w tym czasie w Londynie^[477]). Odebrała go godzinę później, a następnie razem wrócili do hotelu Samarkand^[471].

Hendrix napisał tam poemat „The Story of Life”, potem pił czerwone wino, wziął 9 tabletek nasennych Vesperax(ang.) (zazwyczaj brał dwie) i poszedł spać^[478]. Wzięcie jedynie połówki wystarczyło na 8 godzin snu^[476]. W opakowaniu znajdowało się 40 tabletek, stąd domniemanie, że nie chciał popełnić samobójstwa^[479].

Dannemann twierdziła, że gdy obudziła się kilka godzin później, Hendrix był nieprzytomny, wymiotował i dusił się – próbowała go ocucić, ale nie dała rady^[77]. W końcu wezwała karetkę (wersja Dannemann^[77][471]). Redding: „Sprzecznie z niektórymi doniesieniami Jimi po dotarciu do szpitala jeszcze żył^[481]. Do tej pory nie zostało wyjaśnione, co się działo przez następne 20–40 minut”^[481].

Według innej wersji, na której opiera się Charles R. Cross autor książki „Pokój pełen luster”, Hendrix umarł kilka godzin przed przybyciem do szpitala^[482]. Według policji i obsługi karetki pogotowia, martwy artysta został znaleziony sam w pokoju hotelowym, a drzwi były otwarte na oścież^[483]. Monika Dannemann przez lata uparcie twierdziła, że Hendrix żył w momencie przyjazdu pogotowia^[483]. W wywiadach wielokrotnie zmieniała swoją wersję wydarzeń^[484]. Zeznania lekarza i obsługi karetki pogotowia różniły się od pozostałych^[485]. Jeden z medyków, dr Bannister powiedział że „umarł raczej godziny niż minuty przed trafieniem do szpitala”^[486]. Pogotowie zostało wezwane o 11:18, a dotarło na miejsce 9 minut później^[486].

Zgon, który stwierdzono oficjalnie o 12:45^[487], był spowodowany zachłyśnięciem się wymiocinami i zatruciem barbituranami^[488]. Sekcja zwłok wykazała, że nigdy nie był uzależniony od heroiny, w jego organizmie znaleziono jednak ślady Durophetu, amfetaminy, Seconalu i Allobarbitalu, które są głównymi składnikami tzw. Black Bombera, a także składniki Vesperaxu – Brallobarbitone(ang.), Sekobarbital^[k] i niezidentyfikowaną substancję, która mogła być metabolitem hydroxyetylu hydroxyzine – antyhistaminę^[481]. Najwięcej wykryto nikotyny, poziom alkoholu w moczu wynosił 46 mg/100ml, w chwili zażycia przez niego Vesperaxu wynosił prawdopodobnie 100 mg/100ml^[481].

„Nie wiemy gdzie, jak, oraz dlaczego zmarł, ale zmarł z przedawkowania” – taki komunikat wydał rzecznik szpitala St. Mary Abbot’s(ang.)^[490][491]. To twierdzenie jest nieprawdziwe – zgon nastąpił w wyniku komplikacji po zażyciu środków nasennych^[492]. Jednak przez wiele lat media lansowały teorię o śmierci z powodu przedawkowania heroiny, choć zażywał on przeważnie marihuanę, haszysz, kokainę i LSD^[493]. Wiemy też że cierpiał na chroniczną bezsenność, oraz że miał zwiększoną tolerancję dla barbituranów^[494].

Oficjalnie przyjmuje się, że śmierć Jimiego Hendriksa była nieszczęśliwym wypadkiem, jednak nigdy nie udało się w 100% wykluczyć morderstwa lub samobójstwa^[495]. Noel Redding: „Poemat, który Jimi napisał tego wieczoru nazwano, głównie zresztą przez Erica Burdona, ogłoszeniem samobójstwa^[496]. Ale Jimi mówił w nim o zapoczątkowaniu czegoś nowego […]. Wydawał się być za bardzo przepełniony nadzieją i planami aby mógł popełnić samobójstwo”^[496]. Chandler również nie wierzył „przez choćby minutę”, że Hendrix odebrał sobie życie^[497].

Redding: „Koroner przedstawił opinię, która została przyjęta bardzo spokojnie. Zarówno Warner Brothers, jak i Jeffery i Chandler Inc. miało ubezpieczenie Jimiego na milion dolarów^[498]. Generalnie firmy ubezpieczeniowe nie wypłacają pieniędzy jeśli popełnione zostało samobójstwo^[498] […]. Nikt nie kwapił się więc, aby szukać śladów czy kontaktować się z policją w celu wszczęcia dochodzenia^[498]. Woleli, aby zakończyło się to tak jak z innymi muzykami, którzy nie mogli sobie poradzić że swoim nałogiem”^[498]. Pogrzeb odbył się 1 października w Dunlap Baptist Church przy Rainier Avenue South w Seattle, obecni byli na nim przyjaciele i rodzina artysty^[499].

Niewyjaśnione kwestie

W piątą rocznicę śmierci Hendrixa, Monika Dannemann powiedziała w wywiadzie, że został zamordowany przez mafię^[500]. W lutym 1971 roku Devon Wilson w niewyjaśnionych okolicznościach wypadła przez okno nowojorskiego Hotelu Chelsea^[501]. 5 marca 1973 roku w katastrofie lotniczej zginął Michael Jeffery – wiele osób w tym Noel Redding uważa, że Jeffery, wykorzystał okazję, aby symulować własną śmierć i uciec z pieniędzmi grupy^[502]. Menedżer był beneficjentem zaistniałej sytuacji, aż do swojej śmierci inkasował pieniądze z kolejnych pośmiertnych wydawnictw^[282]. W 1965, założył na Bahamach spółkę offshore o nazwie Yameta^[503][474].

Noel Redding: „Wszystkie pieniądze… trafiały do tej firmy na Bahamach, która była własnością innej firmy Caicos Trust, która była zależna od Bank of the New Providence, zależnego od Bank of Nova Scotia(ang.) i zależnego od kogokolwiek… Niemożliwe jest znaleźć coś o tych małych firmach offshore^[503]. To tylko miejsca gdzie ludzie wysyłają pieniądze, a one potem znikają”^[503]. Redding: „Miałem wątpliwości co do śmierci Jeffery’ego^[504]. Kontrakty zostały wynegocjowane, pieniądze rozdane, zbliżały się zeznania… a Jeffery regularnie spóźniał się na samolot i musiał latać następnym^[504]. To samo mogło wydarzyć się tym razem^[504]. Był sprytny, a nie byłby sobą gdyby nie skorzystał z takiej okazji^[504]. Właśnie zorganizował przelanie pieniędzy przez Barclay na swoje konto w Curacao; miał swoje 40 procent z nowego, światowego kontraktu firmy Polydor; miał także liczne inwestycje, głównie na Hawajach i w Hiszpanii^[504]. Nikt nie wiedział, jak dużo pieniędzy miał w sejfie^[504]. To była najlepsza pora, aby się ulotnić… Członek Slade nowego zespołu Chasa [Chandlera], powiedział mi, że Chas śmiał się gdy usłyszał o śmierci Jeffery’ego… Ludzie, którzy pracowali dla Jeffery’ego poszukiwali go w Nowym Jorku i Londynie^[504]. Biorąc to wszystko pod uwagę, nie wierzę, że on nie żyje”^[504].

Techniczny zespołu James „Tappy” Wright w swojej książce „Rock Roadie” wydanej w 2009 roku twierdzi, że menedżer Michael Jeffery miał długi u mafii i zabił Hendrixa, aby otrzymać 2 mln dolarów (1,2 mln funtów) z wypłaty ubezpieczenia na życie artysty^{[505][506][500]}. Już wcześniej krążyły pogłoski, że Jeffery jest powiązany ze zorganizowaną przestępczością, a także brytyjskim MI5^[507][503]. W trakcie odbywania służby wojskowej stacjonował w Egipcie^[508]. Brał udział w operacji sueskiej^[509]. Biegle władał językiem rosyjskim – był podejrzewany o współpracę z rosjanami^[508]. Hendrix miał się go bać^[510]. Dannemann twierdziła później, że nie czuł się bezpiecznie w Nowym Jorku – w mieście które traktował jak dom – jakby był pod stałym nadzorem^[511]. Stwierdziła też, że próbował desperacko uwolnić się od umowy z menedżerem, oraz że zaczynał przestawać ufać ludziom^[511].

Chas Chandler: „[Jeffery] był oszustem, nie ma co do tego wątpliwości… był najbardziej niemoralną, amoralną osobą jaką kiedykolwiek spotkałeś”^[503]. Doktor John Bannister, jeden z lekarzy ratujących Hendrixa, w reakcji na wydanie książki Wrighta powiedział, że morderstwo jest możliwe^[512]. Zwrócił uwagę na ogromną ilość czerwonego wina, które było dosłownie wszędzie^[512]. „[To wspomnienie] jest bardzo żywe ponieważ rzadko widujesz ludzi utopionych w czerwonym winie” – twierdzi^[513]. Pamięta też że szyja artysty była owinięta ręcznikiem lub swetrem, nasyconym tym trunkiem^[513]. „Mimo że spał „normalnie” dlaczego był kompletnie ubrany?” – pyta z kolei David Henderson w swojej książce „Scuse’ Me While A Kiss The Sky”^[514]. Kolejne spekulacje, wywołuje wiadomość jaką Hendrix zostawił na automatycznej sekretarce Chandlera, dokładnie noc przed śmiercią – „Potrzebuję pomocy” – powiedział^[515]. To jego ostatnie znane słowa^[515].

O tym że zamordowano mu brata przekonany jest Leon Hendrix^[500]. Zabójcy mieli by użyć waterboardingu^[500]. Kathy Etchingham(ang.) nie wierzy w teorie o rzekomym morderstwie^[491]. Buddy Miles z kolei, o pośrednie przyczynienie się do śmierci obwiniał właśnie Jefferyego^[516]. W 1994 roku Scotland Yard wznowił śledztwo dotyczące śmierci Jimiego Hendriksa, zostało ono jednak umorzone^[517][500]. Według Tonego Browna, biografa Hendrixa, autora książki „Hendrix: The Final Days” dochodzenie było „niebywałe”, a „żaden z innych zaangażowanych nie został wezwany do złożenia zeznań, nie było też żadnej próby ustalenia dokładnego czasu śmierci”^[518]. Kontynuując, Brown twierdzi że śledztwo zostało potraktowane wyłącznie jako formalność^[486].

Monika Dannemann została znaleziona martwa 5 kwietnia 1996 roku^[494]. Według policji targnęła się na własne życie – znaleziono ją obok domu, w samochodzie wypełnionym spalinami^[494]. Przez lata otrzymywała pogróżki – grożono jej śmiercią^[494]. Partner Dannemann, gitarzysta Uli Jon Roth, powiedział że nie była osobą która mogła by sobie coś zrobić, oraz że „nie wierzyła w koncepcję samobójstwa”^[494].

W 1969 roku FBI założyła gitarzyście kartotekę^[519]. W 1979, dotarli do niej studenci Uniwersytetu Santa Barbara^[519]. Hendrix znajdował się na liście „wywrotowców”, których należało umieścić w obozie internowania, w razie stanu zagrożenia państwa^[519].

Pośmiertne kompilacje

Po śmierci Hendrixa sprzedaż płyt w czwartym kwartale wzrosła o 450% w porównaniu z trzecim kwartałem 1970 roku^[520]. W listopadzie – dwa miesiące po śmierci artysty, utwór Voodoo Child (Slight Return)(ang.) zajął 1. miejsce na liście przebojów w Wielkiej Brytanii^[521]. Była to jego ostatnia „jedynka” w tego typu notowaniach^[521]. Ponieważ gitarzysta nagrał tylko cztery płyty (w tym jedną koncertową), a pozostawił po sobie wiele niepublikowanych nagrań studyjnych (ponad 300 utworów) i koncertowych, na rynku pojawiły się różnej jakości zestawienia^[522][523]. Eddie Kramer(ang.): „Jimi nagrywał przez cały czas, jeśli nie było go w domu – pamiętajcie, że grał na gitarze – był w trasie lub w studiu^[524]. A kiedy zbudowano Electric Lady, był tam przez cały czas^[524]. Naprawdę kochał tam przebywać. Tam był najszczęśliwszy”^[524]. Tommy Ramone wtóruje: „Jimi był w studiu perfekcjonistą [...]. Był bardzo pracowity i poważnie podchodził do swojej muzyki”^[162].

Pierwsza pośmiertna kompilacja studyjna The Cry of Love, na której znajdują się w większości ukończone przez artystę utwory, została wydana na początku 1971 roku^[520]. Zajęła 3. miejsce w USA, i 2 w Wielkiej Brytanii^[525]. W tym samym roku ukazała się Rainbow Bridge, a w 1972 War Heroes, płyty te zawierają głównie kompozycje, które miały zostać umieszczone na podwójnym albumie First Rays of the New Rising Sun^[526]. W 1974 wydano Loose Ends, a w 1975 płyty Crash Landing i Midnight Lightning, ukazanie się dwóch ostatnich wzbudziło wiele kontrowersji ze względu na liczne poprawianie i edytowanie materiału wedle uznania producenta Alana Douglasa(ang.), np. dogrywanie fragmentów utworów przez przeciętnych studyjnych muzyków, którzy nie mieli nigdy styczności z Hendrixem^[527]. Producent posunął się nawet do przypisywania sobie autorstwa niektórych utworów^[528]. Oba albumy są od wielu lat niedostępne w katalogu płyt Hendrixa^[529]. Noel Redding nazwał Douglasa „pasożytem”, ten z kolei bronił albumu, twierdząc, że gdyby był zły to nikt by go nie kupił, a sam album „pokrył się” platyną^[503]. Janie Hendrix, przyrodnia siostra gitarzysty, powiedziała później że działania Douglasa bardziej zaszkodziły niż pomogły legendzie Hendrixa^[530].

W trakcie krótkiej kariery, Hendrix zagrał ok. 550 koncertów z czego 120 było nagrywanych^[531]. Z albumów koncertowych warto wymienić choćby: Experience (1971), Isle of Wight (1971), Hendrix: In the West (1972)^[523][532]. Pojedyncze utwory Hendrixa znalazły się także na albumach dokumentujących wielkie festiwale np. Historic Performances Recorded at Monterey International Pop Festival, Woodstock 2, The First Great Rock Festivals of the Seventies: Isle of Wight/Atlanta Pop Festival^[533]. Nieprawdziwą jest informacja o kradzieży z mieszkania Hendrixa nagrań, określanych mianem Black Gold(ang.) – zostały one wcześniej przekazane Mitchowi Mitchellowi^[483]. W 1972 producent Joe Boyd(ang.) nakręcił film dokumentalny zatytułowany po prostu „Jimi Hendrix”^[l], był on przez wiele lat wyświetlany w kinach na całym świecie^[53]. Podwójny album z soundtrackiem (Sound Track Recordings from the Film Jimi Hendrix) jest uważany za najlepszy z pośmiertnych wydawnictw^[53]. Pojawiały się także stare nagrania z okresu sprzed Experience, jako pokłosie umowy z Edem Chalpinem(ang.)^[37].

W latach 70. Mitchell i Redding sprzedali swoje prawa do muzyki Hendrixa za odpowiednio 300 tys. i 100 tys. dolarów^[503]. Było to jeszcze przed wprowadzeniem do obrotu płyt CD co nakręciło sprzedaż albumów i zdeprecjonowało wspomniane kwoty^[503]. Obaj muzycy próbowali unieważnić tę transakcję^[503]. Ian Grant, menedżer Reddinga, stwierdził że umowa jest nieważna, ponieważ jego klient nie mógł przewidzieć wszystkich innych sposobów wykorzystania jego pracy. „Faktem jest, że w tamtych czasach nie było płyt CD, nie mówiąc już o płytach DVD”. Wtedy powiedziano ci: „Jeśli nie podpiszesz tutaj, nie dostaniesz żadnych pieniędzy”^[50]. Chandler odmówił Douglasowi sprzedaży 64 pudeł z taśmami^[503]. Dopiero wdowa po nim sprzedała je pod koniec lat 90. za 2 mln dolarów^[534]. Nabywcą było już Experience Hendrix L.L.C.^[534]

Pod koniec lat 80. i na początku lat 90. PolyGram i Warner-Reprise wydały powtórnie wiele albumów Hendrixa na płytach CD^[535]. Szczególny sukces odniosły dwie płyty, które ukazały się nakładem Rykodisc(ang.): Live at Winterland i Radio One^[503][536]. W 1997 roku ukazał się finalnie First Rays of the New Rising Sun^[37]. Album nad którym Hendrix pracował tuż przed śmiercią^[37]. Eddie Kramer i John McDermott zrekonstruowali setlistę(ang.) m.in. na podstawie zapisek pozostawionych przez muzyka^[37]. Łącznie po śmierci artysty wydano ponad 80 płyt i ok. 500 bootlegów^{[m][537][523]}. Kirk Hammett (gitarzysta, Metallica): „To niesamowite, ile muzyki stworzył w tym krótkim czteroletnim oknie, w którym przebywał^[162]. To po prostu niesamowite”^[162]. William Nesbitt: Ciężko mi wymienić muzyka lub zespół z większą ilością nieoficjalnych wydawnictw niż Jimi Hendrix^[538]. [...] Kiedy porównamy liczbę nieoficjalnych wydań w stosunku do płyt studyjnych wydanych za życia artysty i lat, w których artysta aktywnie grał, kogo jeszcze [można] porównać do Hendrixa^[538]?

Experience Hendrix L.L.C.

W 1971 roku prawnik Leo Branton Jr.(ang.) jako prezes Are You Experienced? Ltd. zaczął reprezentować Ala Hendrixa w zarządzaniu majątkiem odziedziczonym po synu^[503]. „Al” w zamian dostał dom i dożywotnią rentę szacowaną na 10 tys. dolarów miesięcznie^[503]. Branton rozpoczął urzędowanie od sprzedaży udziałów w Electric Lady Studios^[503]. Od 1974 wydawał też albumy, których producentem był Alan Douglas^[503][539]. Od momentu wprowadzenia płyt CD rosła sprzedaż, a wraz z nią wartość zarządzanego majątku firmy^[503]. Branton musiał odpierać zarzuty że oszukał ojca Hendrixa przejmując za bezcen muzykę jego syna, która była warta miliony^[503][540].

W 1995 roku w wyniku procesów sądowych, ojciec artysty Al Hendrix odzyskał prawa do zarządzania muzyką^[541]. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie wynosząca blisko 6 mln dolarów pożyczka, jakiej rodzinie Hendrixów udzielił miliarder Paul Allen^[540]. Po śmierci ojca w 2002 roku, prawa do muzyki przejęła przyrodnia siostra gitarzysty Janie Hendrix^[541]. W 1966 została ona adoptowana przez „Ala”, jest piątą i najmłodszą córką jego drugiej żony Ayako „June” Jinka^[542][543]. Experience Hendrix L.L.C. firma, na czele której stoi obecnie Janie Hendrix była krytykowana za wykorzystywanie wizerunku Jimiego Hendriksa do sprzedaży np. piłeczek golfowych, odświeżaczy powietrza, bielizny i wielu innych produktów nie związanych w żaden sposób z muzyką^[50]. Utwory Hendrixa zostały wykorzystane m.in. w reklamach Reeboka^[534]. Brat muzyka, wydziedziczony przez ojca – Leon Hendrix, który przegrał długą batalię prawną o udziały w Experience Hendrix L.L.C., stwierdził, że nie mają oni wizji i interesuje ich tylko zarabianie pieniędzy^[50][544]. Sam jednak, nielegalnie wykorzystywał wizerunek zmarłego brata do sprzedaży konopi indyjskich, jedzenia, wina, alkoholu, medykamentów, elektroniki i koszulek z jego podobizną^[545]. Sąd zakazał mu tego rodzaju praktyk, oraz używania w jakikolwiek sposób: nazwiska „Jimi Hendrix”, imienia „Jimi”, nazwiska „Hendrix”, w jakiejkolwiek konfiguracji oraz każdego zdjęcia, podobieństwa lub podpisu Jimiego Hendriksa^[545]. Jedynymi prawnymi spadkobiercami artysty są firmy Experience Hendrix i Authentic Hendrix^[545].

Od 1995 roku wydano już reedycje wszystkich oryginalnych płyt Hendrixa, a także zupełnie nowe albumy studyjne i koncertowe, uzupełniając je wydawnictwami na płytach DVD, założono też własne wydawnictwo muzyczne Dagger Records^[4][37]. Od 1997 roku resztę płyt dystrybuowała firma MCA Records (Universal Music Group). Od 1 stycznia 2010 roku dystrybucją zajmuje się Legacy Recordings(ang.) (Sony BMG Music Entertainment)^[546]. Majątek Experience Hendrix L.L.C. szacuje się na 175 milionów dolarów (2019^[547]).

Noel Redding umarł w 2003 roku, w wieku 57 lat ze względu na marskość wątroby^[548]. Mitch Mitchell zmarł w 2008 roku z przyczyn naturalnych, przez wiele lat walczył z nałogiem alkoholowym^[549]. Został pochowany w Seattle^[196]. Obaj muzycy zmarli we „względnej biedzie”^[550]. W 2022 roku, spadkobiercy obydwu, wciąż próbują odzyskać należne im (według nich) zaległe tantiemy szacowane na miliony^[550]. Experience Hendrix i Sony, odpierają zarzuty twierdząc, że artyści sprzedali swoje prawa do nich, w latach 70^[550].

Legenda

Miejsce pochówku

Mauzoleum w Greenwood Memorial Park w Renton

(c) Zigthis, CC-BY-SA-3.0

Mówił wielokrotnie, że chciałby być pochowany w Anglii, jednak po jego śmierci „Al” Hendrix mimo protestów przyjaciół muzyka sprowadził ciało syna do Stanów^[551], zostało złożone w Greenwood Memorial Park(ang.) w Renton, w stanie Waszyngton, 17 mil na południe od Seattle^[552]. Skromny nagrobek znajdował się 100 metrów od miejsca obecnego pochówku^[553][554]. Tuż obok znalazły się cztery miejsca przeznaczone dla Leona i Janie Hendrix oraz dla samego „Ala” i jego drugiej żony Ayako „June” Fujita, która zmarła w 1999 roku^[555]. W 1984 roku, gdy zmarła Nora Hendrix (matka Ala), została podjęta decyzja o pochowaniu jej właśnie tu, w miejscu, które jest zarówno miejscem pochówku rodziny Hendrix, jak i atrakcją turystyczną odwiedzaną przez ok. 14 – 16 tys. ludzi rocznie^[555][556]. W 1999, cztery lata po odzyskaniu praw do muzyki artysty, „Al” Hendrix podjął decyzję o stworzeniu pomnika upamiętniającego syna^[555].

Pomnik składa się z granitowej kopuły wspieranej przez trzy filary, na każdym widnieje u podstawy autograf artysty, z boku znajduje się zegar słoneczny z mosiężnym gnomonem, całość otoczona jest przez 54 działki należące do rodziny^[555]. Na nagrobku widnieje napis poświęcony Hendrixowi: „Na zawsze w naszych sercach – James M. „Jimi” Hendrix – 1942–1970”, a pod nim obrazek przedstawiający gitarę Stratocaster (dla praworęcznych), taką z jakiej korzystał ten leworęczny gitarzysta^[555]. Prace nie zostały jeszcze zakończone, brak też statuy z brązu przedstawiającej Jimiego Hendriksa, która – jak ogłoszono – powstaje we Włoszech^[555]. Szczątki artysty zostały złożone tu 26 listopada 2002 roku, kiedy to dokonano ich ekshumacji^[554]. Fani muzyka zwykli zostawiać tu notatki, puszki po piwie, papierosy z marihuaną i inne akcesoria^[556].

Wyróżnienia muzyczne

Hendrix zdobył za życia wiele nagród i wyróżnień, jednak dużo częściej był nagradzany pośmiertnie^[40]. Poniższa lista jest tylko ich wybiórczym wykazem ze względu na trudności przy ich należytym udokumentowaniu.

Gwiazda artysty w hollywoodzkiej alei sław

• W 1967 został wybrany muzykiem roku na świecie („World’s Top Musician”) przez czytelników magazynu „Melody Maker”^[559].
• W 1968 został wybrany muzykiem roku (1967) w Wielkiej Brytanii przez magazyn Disc and Music Echo(ang.)^[560][277].
• W 1968 roku otrzymał klucze do Seattle, jego rodzinnego miasta^[560].
• W 1972 został obrany przez „New Musical Express” „bezdyskusyjnym zwycięzcą” w rankingu najlepszych gitarzystów na świecie^[561].
• W 1992 jego zespół The Jimi Hendrix Experience został wprowadzony do US Rock and Roll Hall of Fame^[562].
• W 1994 roku poświęcono mu gwiazdę w hollywoodzkiej alei sław (6627 Hollywood Blvd.^[40]).
• Utwór „All Along the Watchtower” w jego wykonaniu został wybrany najlepszym coverem wszech czasów przez „The Daily Telegraph”^[563].
• W 2005 został wprowadzony do UK Music Hall of Fame(ang.)^[564].
• W 2006 roku amerykańska wersja jego debiutanckiego albumu Are You Experienced? została wprowadzona do „Amerykańskiego Narodowego Rejestru Nagrań” (United States National Recording Registry(ang.)^[40]).
• W 2006 roku zajął 1. miejsce na liście 10 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu eniGma.com^[565].
• Zajął 3. miejsce na liście największych rockowych legend wszech czasów opublikowanej na łamach „Herald Sun”^[566].
• W kwietniu 2007 magazyn „Guitar Techniques” umieścił go na okładce czasopisma z dopiskiem „How to sound like the greatest guitarist of all time” („Jak brzmieć jak najlepszy gitarzysta w historii”^[567]).
• 5 listopada 2007 poświęcono mu miejsce w alei sław(ang.) w Nashville^[568].
• W lutym 2008 roku zajął 1. miejsce na liście 50 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu Gigwise.com^[569].
• W sierpniu 2009 magazyn „Time” umieścił go na 1. miejscu listy 10 najwybitniejszych gitarzystów grających na gitarze elektrycznej^[570].
• W listopadzie 2009 roku utwór „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)” został wybrany na najlepszy gitarowy riff w historii przez czytelników portalu Music Radar^[571].
• Zajął 1. miejsce na liście 10 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu TheTopTens.com^[572].
• Zajął 1. miejsce na liście 10 najlepszych gitarzystów rock and rollowych portalu HowStuffWorks^[573].
• W styczniu 2010 roku portal GuitarHabits.com umieścił go na 1. miejscu listy 150 najlepszych gitarzystów wszech czasów^[574].
• W maju 2014 roku Watchmojo.com(ang.) umieścił go na 1. miejscu listy 10 najlepszych gitarzystów wszech czasów^[575].
• W 2016 roku został wprowadzony do Rhythm and Blues Music Hall of Fame(ang.)^[576].
• W 2016 roku zajął 1. miejsce na liście 100 najlepszych gitarzystów wszech czasów. Głosowali czytelnicy magazynu Vintage Guitar^[577].
• W styczniu 2017 roku portal PurpleClover.com umieścił go na 1. miejscu listy 25 najlepszych gitarzystów wszech czasów^[578].
• We wrześniu 2018 roku zajął 1. miejsce na liście 50 najlepszych gitarzystów wszech czasów. Głosowało online 70 tys. czytelników magazynu Louder^[579].
• We wrześniu 2019 roku zajął 1. miejsce na liście 50 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu Udiscovermusic.com^[580].
• W czerwcu 2019 roku jego zespół Band of Gypsys został wprowadzony do Rhythm and Blues Music Hall of Fame(ang.)^[576].
• W styczniu 2020 roku zajął 1. miejsce na liście 43 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu History101.com^[581].
• W lutym 2020 roku zajął 1. miejsce na liście 40 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu Editorchoice.com^[582].
• Zajmuje 1. miejsce na liście 100 najlepszych gitarzystów wszech czasów portalu Ranker.com(ang.) (trwa głosowanie; stan na 2 lutego 2022 roku^[583]).

Figura woskowa przedstawiająca Hendrixa. Madame Tussauds, Londyn

Nagrody „Grammy”:

• W 1992 roku został uhonorowany nagrodą Grammy Lifetime Achievement Award^[584].
• Albumy Are You Experienced? i Electric Ladyland zostały wprowadzone do Grammy Hall of Fame w 1999, Axis: Bold as Love w 2006, a Band of Gypsys w 2018 roku^[585].
• Utwory Purple Haze, All Along the Watchtower i Star Spangled Banner zostały wprowadzone do Grammy Hall of Fame odpowiednio w 2000, 2001, i 2009 roku^[585].

Wyróżnienia przyznane przez magazyn Rolling Stone:

• W 1968 został wybrany wykonawcą roku^[560].
• W 1992, 2003, 2011 i 2015 zajął 1. miejsce na liście 100 największych gitarzystów wszech czasów^{[32][33][40][35][36]}.
• W 2004 zajął 6. miejsce na liście najwybitniejszych muzyków wszech czasów^[39].
• W 2004 utwory „Purple Haze”, „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)” i „Machine Gun” zajęły kolejno 2., 12. i 49. miejsce na liście 100 najlepszych utworów gitarowych wszech czasów^[586].
• W 2004 utwory „Purple Haze”, „All Along the Watchtower”, „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)”, „Foxy Lady”, „Hey Joe”, „Little Wing” i „The Wind Cries Mary” zajęły kolejno 17., 48., 101., 152., 198., 357. i 370. miejsce na liście 500 najlepszych utworów wszech czasów^[587].
• Zespół The Jimi Hendrix Experience został wybrany przez czytelników magazynu najlepszym trio rockowym wszech czasów^[588].
• W 2009 albumy Are You Experienced?, Axis: Bold as Love i Electric Ladyland zajęły kolejno 15.^[589], 83.^[590] i 55.^[591] miejsce na liście 500 albumów wszech czasów.
• W 2013 roku album Are You Experienced? zajął 3. miejsce na liście 100 najlepszych debiutanckich albumów wszech czasów^[42].

Wyróżnienia przyznane przez magazyn Q:

• W 2005 „Purple Haze” zostało wybrane najlepszym utworem gitarowym w historii^[596].
• Albumy Electric Ladyland i Are You Experienced? zajęły kolejno 1. i 16. miejsce na liście 40 najlepszych psychodelicznych albumów wszech czasów^[597].
• Album Are You Experienced? zajął 8. miejsce na liście 20 albumów, które zmieniły świat, wydanych w latach 1954–1969^[598].
• W 2006 utwory „All Along the Watchtower” i „Voodoo Child (Slight Return)” zajęły kolejno 41. i 85. miejsce na liście 100 najlepszych utworów wszech czasów^[598].
• W 2007 „Little Wing” zajęło 3. miejsce na liście 20 najlepszych utworów gitarowych^[598].

Wyróżnienia przyznane przez magazyn Guitar World:

• W zestawieniu 100 najlepszych gitarowych solówek znalazło się jego 6 utworów: „All Along the Watchtower” (5), „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)” (11), „Little Wing” (18), „Machine Gun” (32), „Star Spangled Banner” (52), „Purple Haze” (70)^[599].
• W 2004 znalazł się na 12. miejscu w zestawieniu 100 największych gitarzystów heavymetalowych w historii^[12].

Wyróżnienia przyznane przez magazyn Total Guitar(ang.):

• W sierpniu 2002 znalazł się na 1. miejscu listy 100 największych gitarzystów w historii. Głosowali czytelnicy magazynu^[318].
• W kwietniu 2007 roku jego 4 utwory znalazły się na liście 100 najlepszych riffów w historii: „Purple Haze” (20), „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)” (27), „Little Wing” (60), „Foxy Lady” (87)^[567].
• W czerwcu 2020 roku znalazł się na 2. miejscu na liście 100 największych gitarzystów w historii. Głosowali czytelnicy magazynu^[600][601].

Wyróżnienia przyznane przez magazyn Mojo:

• W 1996 zajął 1. miejsce na liście 100 największych gitarzystów wszech czasów^[602].
• W 2003 Are You Experienced? uznano za najlepszy gitarowy album w historii^[603].

Wyróżnienia przyznane przez magazyn Loudwire:

• W 2016 roku zajął 1. miejsce na liście 10 najlepszych gitarzystów rockowych i metalowych wszech czasów^[604].
• We wrześniu 2018 roku zajął 1. miejsce na liście 66 gitarzystów hard rockowych i metalowych wszech czasów^[605].

Wyróżnienia przyznane przez „VH1”:

• Zajął 3. miejsce na liście najlepszych artystów hardrockowych^[606].
• Album The Cry of Love został uznany za najlepszy wydany pośmiertnie album wszech czasów^[607].

Upamiętnienie

Upamiętnienie

Statua z brązu przedstawiająca Hendrixa, wyspa Wight

Pomnik na wyspie Fehmarn upamiętniający występ na tutejszym festiwalu.

(c) Oosoom z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Brook Street 23/25 w Londynie, po lewej muzeum Hendrixa, po prawej Haendla

(c) Oosoom z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Tablica upamiętniająca Hendrixa – Brook Street 23

Popiersie w Alei Sław w Kielcach

Ławeczka Hendrixa w Dąbrowie Górniczej

• W Universal City znajduje się ulica jego imienia^[608].
• W 1985 roku odkryto planetoidę, którą nazwano na cześć artysty – (4738) Jimihendrix^[609].
• We wrześniu 1997 roku w jego dawnym miejscu zamieszkania przy Brook Street(ang.) 23 w Londynie została zainstalowana pamiątkowa tablica^[610]. Znajduje się tu również muzeum poświęcone artyście^[341].
• W jego rodzinnym mieście Seattle nazwano jego imieniem park^[611], postawiono naturalnych rozmiarów pomnik z brązu, przedstawiający artystę^[612][556] i ufundowano pamiątkową tablicę^[613].
• Jedna z figur woskowych Madame Tussauds w Londynie przedstawia Hendrixa^[614].
• W bibliotece Garfield High School(ang.) w Seattle – w szkole, do której uczęszczał – znajduje się popiersie muzyka wykonane z brązu^[100][101].
• W Evreux, miejscu debiutu The Experience znajduje się pamiątkowa tablica^[615].
• Na wyspie Fehmarn znajduje się pomnik upamiętniający występ z 6 września 1970 roku^[616].
• Na wyspie Wight znajduje się statua z brązu, przedstawiająca artystę wraz z pamiątkową tablicą^[617].
• W Londynie (London Pavillon) znajduje się statua przedstawiająca artystę^[618].
• W Kielcach, w Alei Sław na Skwerze Harcerskim im. Szarych Szeregów znajduje się popiersie muzyka^[619].
• W Dąbrowie Górniczej w 2012 roku odsłonięto tzw. Ławeczkę Hendriksa. Tuż obok znajduje się Pomnik Bohaterów Czerwonych Sztandarów, który w latach 90. został przez młodzież nazwany „Pomnikiem Jimiego Hendriksa”. Młodzież obroniła go przed wysadzeniem pomimo tego że miał już nawiercone otwory na dynamit. Postacie na pomniku przez lata był wielokrotnie malowane przez młodzież i stały się lokalnym symbolem popkultury^[620].
• W 2021 roku, przed rozpoczęciem nowego sezonu MLS, klub Seattle Sounders FC ogłosił że jego piłkarze będą występować w specjalnych strojach poświęconych Hendrixowi, inspirowanych muzyką artysty z Seattle^[621]. „Uniform na pierwszy rzut oka prezentuje odważny wygląd dzięki jasnej kolorystyce i wirującemu psychodelicznemu wzorowi, ale po bliższym przyjrzeniu się zawiera również starannie wykonane, charakterystyczne i znaczące detale, w tym reprodukcję autentycznego podpisu Hendrixa wybitego w lewym dolnym rogu każdej koszulki z przodu i na karku [znajduje się] taśma z tekstami z jego [utworu] „Straight Ahead”, odtworzona z jego własnej, odręcznej kopii piosenki” – za oficjalną stroną drużyny^[621]. Koszulki stały się najszybciej sprzedającymi w historii zarówno klubu, jak i oficjalnego sklepu internetowego MLSstore.com^[621].

Statystyki

• Według RIAA sprzedał w USA 23 mln płyt co daje mu 104. miejsce na liście wszech czasów^[622].
• Obecnie na świecie sprzedaje rocznie 1,2 mln płyt w tym około 0,5 mln w USA^[n][623].
• Łącznie na świecie sprzedał ponad 50 mln albumów^[624].
• Ściągalność jego utworów w internecie wzrosła z 800 tys. w 2007 do 915. tys. w 2008^[623].
• Łączna Certyfikacja RIAA dla jego albumów – 16 x złoto, 10 x platyna, 6 x multi – platyna^[625].
• Album Are You Experienced? był najlepiej sprzedającym się w USA w 1968 roku^[626].
• Łącznie w USA sprzedano ponad 5 mln kopii Are You Experienced?^[224].
• Z 7 mln dolarów dochodu rocznie, Hendrix plasuje się na 9. pozycji wśród najlepiej zarabiających zmarłych gwiazd^[627].
• Majątek Experience Hendrix L.L.C. szacowano na 80 mln dolarów w 1994 roku, oraz na 175 mln dolarów w 2019^[547].
• Biała gitara Fender Stratocaster, której Hendrix używał podczas Woodstock została sprzedana w 1990 za 174 tys. i odsprzedana w 1993 za 750 tys. funtów (obecnie w Museum of Pop Culture^[628]).
• W marcu 2010 roku – 40 lat po śmierci – jego pięć albumów znajdowało się na liście Billboard 200^[330]. Były to: Valleys of Neptune (miejsce 4.), Are You Experienced? (44.), Electric Ladyland (60.), First Rays of the New Rising Sun (63.) i Axis: Bold as Love (67.^[330]).

Muzeum Jimiego Hendriksa

Museum of Pop Culture

Kostium Hendrixa z Isle of Wight Festival, obok instrumenty zespołu.

Połamane i nadpalone gitary Hendrixa.

Gitara Hendrixa z Woodstock.

Miliarder i współzałożyciel Microsoftu, Paul Allen, był zagorzałym fanem artysty^[556][629]. Tak jak on pochodził z Seattle. W latach 90., gdy Hendrixa upamiętniała jedynie pamiątkowa tablica i statua z brązu na Capitol Hill(ang.) (przedstawiająca go grającego w pozycji klęczącej), postanowił poświęcić mu muzeum^[630]. Allen: „Myślałem że zasłużył na coś lepszego”^[630]. Obiekt miał mieć 10 tys. stóp kwadratowych^[630]. Paul Allen: „Po cieszącym się dużym zainteresowaniem wysłuchaniu publicznym w 1992 roku, zdaliśmy sobie sprawę że nie wystarczyło po prostu rozłożyć ubrania i gitary mówiąc, że to reprezentuje kreatywność”^[540]. Musieliśmy mieć konkretne programy łączące pamiątki, z pomysłami które staraliśmy się wprowadzić^[540]. Krótko mówiąc, nasze muzeum musiało opowiedzieć historię^[540]. Trzeba było umieścić Jimiego w kontekst jego muzycznego dziedzictwa Seattle i północnego zachodu^[540]. Przy okazji, miałem nadzieję, że możemy zbadać jedno z wielkich pytań: Gdzie i skąd pochodzi kreatywność?^[631]”.

„Experience Music Project” – nazwa wybrana nieprzypadkowo, nawiązywała do zespołu Hendrixa – The Experience^[631]. Sam Allen przyznaje że „przeczesywał” kraj w poszukiwaniu rzadkich artefaktów, takich jak np. spalona gitara z Monterey^[631]. Stworzył ogromną kolekcję pamiątek po Jimim Hendrixie^{[632][633][634]}. Wielkie otwarcie miało miejsce w czerwcu 2000 roku^[635]. Wśród gości na „czerwonym dywanie” byli m.in. Grace Slick, Sheryl Crow, Annie Lennox, Gina Gershon, Bill i Melinda Gates, Jeffrey Katzenberg oraz Steven Spielberg^[635]. Obiekt został wybudowany kosztem 250 mln dolarów wyłącznie przez Paula Allena^[631]. Planowanie i konstrukcja zajęły łącznie 8 lat^[635]. Muzeum przypominające kształtem zniszczoną gitarę liczy 140 tys. stóp kwadratowych powierzchni, zostało zaprojektowane przez Franka Gehry’ego^[636][633]. Było pierwotnie poświęcone wyłącznie Hendrixowi – dopiero z czasem pojawiły się też inne wystawy – poświęcone muzyce i popkulturze^[637]. W ciągu kilkunastu lat, kilkukrotnie zmieniało nazwę, od 2016 roku to Museum of Pop Culture^[638].

Experience Hendrix Tribute Tour

Experience Hendrix Tribute Tour jest inicjatywą, mającą na celu upamiętnienie muzyki i postaci Jimiego Hendriksa. Po raz pierwszy zostało zorganizowane w formie mini tournée w 2004 roku, choć już w 1995 roku rodzina Hendrixa zorganizowała koncert, poświęcony pamięci artysty^[639]. Pojedyncze występy przerodziły się w Red House Tour, organizowany w latach 1999–2001^[640]. Experience Hendrix Tribute Tour odbyło się w 2004 roku (3 występy na zachodnim wybrzeżu USA), 2007 roku (7 występów na wschodnim wybrzeżu USA^[640]), w 2008 roku liczyło już 19 koncertów (m.in. w Los Angeles, Nowym Jorku, Chicago, Denver^[641]).

Wśród artystów wykonujących utwory Hendrixa znajdowali się między innymi: Mitch Mitchell^[642], Billy Cox^[642], Buddy Guy^[642], Carlos Santana^[642], Buddy Miles^[640], Hubert Sumlin^[642], Robby Krieger^[642], Paul Rodgers^[642], Joe Satriani^[642], Kenny Wayne Shepherd^[642], Mike McCready^[640], Living Colour^[643], Mick Taylor^[642], Andy Aledort^[643], Tommy Shannon(ang.)^[642], Robert Randolph(ang.)^[642][640], a także Eric Johnson^[641], Jonny Lang^[641], Cesar Rosas(ang.)^[641], David Hidalgo(ang.)^[641], Brad Whitford^[641], Eric Gales(ang.)^[641] oraz Dweezil Zappa^[644], Doyle Bramhall II(ang.)^[644], Chris Layton(ang.)^[644], Taj Mahal^[644], Dave Mustaine^[645]. Od 4 do 28 marca 2010 roku miała miejsce kolejna edycja licząca 20 koncertów^[646]. Następne przypadają na lata: 2011, 2012, 2014, 2016, 2017, 2019^[640]. Odbywały się też pojedyncze „Tribute Concerty”: w San Diego (oprócz muzyków znanych z „EH Tour” wystąpili m.in. Stephen Stills^[647], Slash^[647], Ace Frehley^[647]) i Seattle w 2002; w Bostonie i St. Paul w 2006; w Londynie w 2007 (wystąpił m.in. Gary Moore^[648]).

Thanks Jimi Festival

Thanks Jimi Festiwal to polska impreza upamiętniająca gitarzystę, jest organizowana przez Leszka Cichońskiego we Wrocławiu, gdzie co roku podejmowana jest próba bicia rekordu Guinnessa we wspólnej grze na gitarach. Uczestnicy grają na żywo m.in. utwór „Hey Joe”^[649].

Graffiti przedstawiające Klub 27. Hendrix drugi od lewej. Tel Awiw-Jafa

Hendrix w popkulturze

Jest jedną z ikon popkultury^{[650][651][16][652]}. Należy do tzw. Klubu 27, grupy znanych artystów zmarłych w wieku 27 lat^[653]. Jego postać wykorzystano w grach komputerowych Guitar Hero World Tour^[654] i BandFuse: Rock Legends(ang.)^[655], muzykę zaś m.in. w grze Gran Turismo^[640]. W filmach (alfabetycznie): Auta^[640], Biali nie potrafią skakać^[656], Bij i wiej^[656], Forrest Gump^[657], Helikopter w ogniu^[640], Królowie Dogtown^[658], Na fali^[658], Poważny człowiek^[658], Samotnicy^[656], Swobodny jeździec^[656], Świat Wayne’a^[658], Watchmen: Strażnicy^[658], W imię ojca^[656]. W programie American Idol^[640] i serialu Entourage^[640]. Jego utwory były coverovane przez artystów od Roda Stewarta i Erica Claptona po The Pretenders i Red Hot Chili Peppers^[147]. A także m.in. przez Kronos Quartet czy Gila Evansa^[147]. Amerykański wrestler Hulk Hogan okazjonalnie używał utworu Voodoo Child (Slight Return) jako piosenki w trakcie wejścia na ring^[324]. Robert Calvert(ang.) muzyk Hawkwind, oraz pisarz poświęcił mu swoją sztukę teatralną^[659]. W 1977 roku zespół Scorpions, nagrał utwór We’ll Burn the Sky (płyta Taken by Force), będący hołdem dla muzyka^[660]. Jest on oparty na poemacie Moniki Dannemann, partnerki Hendrixa, a następnie Ulego Jon Rotha (gitarzysty tegoż zespołu, prywatnie fana Hendrixa), muzykę skomponował Rudolf Schenker^[660].

Sylwetka

Inspiracje

Hendrix: „Pierwszym gitarzystą którego poznałem był Muddy Waters^[661]. Kiedy byłem małym chłopcem, usłyszałem jedną z jego starych płyt i śmiertelnie mnie to przeraziło, bo słyszałem te wszystkie dźwięki”^[661].

Największy wpływ na jego muzykę mieli następujący artyści (alfabetycznie): Chet Atkins^[662], The Beatles^[238][662], Chuck Berry^[663], Kenny Burrell^[663], Ray Charles^[664], Eddie Cochran^[663], Albert Collins^[665], Charlie Christian^[147], Bob Dylan^[281], Buddy Guy^[663], Slim Harpo^[666], Buddy Holly^[17], John Lee Hooker^[663], Lightnin’ Hopkins^[8], Elmore James^[664], Robert Johnson^[667], Albert King^[666], B.B. King^[666], Curtis Mayfield^[663], Jimmy Reed^[664], Otis Rush^[663], Muddy Waters^[663], Howlin’ Wolf^[664], Ritchie Valens^[662].

Wpływ

• „Myślę że był wielkim muzykiem i showmanem [...]” – Jan Akkerman^[16].
• „Tak innowacyjne i rewolucyjne, jak jego granie, są jego piosenki, które wytrzymują próbę czasu” – Joe Bonamassa^[16].
• „Wpływ, jaki wywarł na muzyków angielskich, nie tylko gitarzystów, był fenomenalny” – Eric Clapton^[77].
• „Jeśli chodzi o innych, tak naprawdę nie byłem fanem [Led] Zeppelin ani Black Sabbath^[668]. Byłem fanem całej muzyki, ale nikt nie miał tego, co miał Hendrix^[668]. Był pierwszą osobą, w której naprawdę usłyszałem to, co nazwałbym prawdziwym heavy metalem [...]^[668]. Kiedy Hendrix rozpoczął „Foxey Lady”, a następnie przeszedł do „Purple Haze”, [jego] riffy oraz styl pisania i grania na gitarze są czymś zupełnie wyjątkowym i to zostało ze mną^[668]. Oczywiście zostałem muzykiem i ostatnią rzeczą, jaką chciałem zrobić, to skopiować go, bo nikt nie mógł, ale pozostawił we mnie ten styl, który wymagał dopracowania, a to zdarzało się dość często w [Judas] Priest”. – K.K. Downing^[668].
• „Czuję, że wniósł do gitary zupełnie nowy język^[16]. Jego umiejętność grania i mieszania tak wielu stylów i wpływów^[16]. Drzewo Hendrixa ma tak wiele gałęzi^[16]. Dla gitarzystów rockowych masz jego zastosowanie w wajsze i przesterze^[16]. Czuję, że wielki ruch funkowy lat 70., grupy takie jak Funkadelic, były zdecydowanie zainspirowane Hendrixem^[16]. Czuję, że napisał książkę o funk-rockowych solówkach na gitarze^[16]. Jego użycie podwójnych przystanków i gitary rytmicznej to cały język^[16]. Jego melodyjne frazowanie na balladach^[16]. Trudno byłoby mi myśleć o muzycznym świecie bez wkładu Jimiego Hendriksa” – Kirk Fletcher(ang.)^[16].
• „Wywarł ogromny wpływ na każdego gitarzystę na świecie, który przyszedł po nim, a nawet podczas trwania jego kariery” – Eric Gales(ang.)^[16].
• „Nie ma nikogo, kto brzmiałby jak on, przed lub po [nim]^[325]. [...] Miał monstrualny ton, monstrualną technikę, monstrualne piosenki” – Kirk Hammett^[312].
• „Nie lubię mówić, kto jest najlepszym gitarzystą, bo nie o to chodzi, ale kiedy robią te [listy] i umieszczają Jimiego na szczycie, nie znam nikogo, kto mógłby się z tym spierać… Zmienił [muzykę] na lepsze, a kiedy słucha się tego, co zrobił i jak sobie z tym poradził, to było tak przełomowe i odświeżające” – Warren Haynes^[669].
• „Hendrix oszołomił mnie jak wszystkich.” – Eddie Van Halen^[312].
• „Jego gra była po prostu tak emocjonalna [...]^[312]. [Gdy] miałem około dwunastu czy trzynastu lat, przeprowadziłem się do LA i usłyszałem Smash Hits^[312]. To było niewiarygodne^[312]. To było wszystko: psychodeliczny, funk, blues, rock” – Lenny Kravitz^[312].
• „Zdecydowanie uważałem, że był najlepszy^[669]. Myślę, że jest najlepszy w śpiewaniu i graniu na gitarze jednocześnie… To, co robi podczas śpiewania, po prostu zwaliło mnie z nóg” – Robby Krieger^[669].
• „Solówki Claptona wydawały się nieco łatwiejsze i bardziej przystępne^[326]. Pamiętam, jak siedziałem przy gramofonie i poruszałem igłą w przód i w tył, aby uzyskać solówkę w „Spoonful(ang.)^[326]. Ale nie mogłem nic zrobić z Hendrixem^[326]. [...] Chyba nigdy nie czułem, że chcę grać jak on^[326]. Myślę, że był za bardzo ponad to, i zbyt wyjątkowy^[326]. [...] To była magia Hendrixa: nawet jeśli skopiowałeś to, co nagrał i próbowałeś grać tak jak on, nigdy nie będzie [to] takie samo” – Alex Lifeson^[326].
• „Nie jestem pewien, czy ktokolwiek mógłby później wywrzeć taki wpływ” – Steve Lukather^[16].
• „Kocham Hendrixa^[312]. On jest wszechogarniający^[312]. Jego umiejętność pisania piosenek była niesamowita, jego prowadzenie genialne – tak dalece wyprzedzał swoje czasy^[312]. [...] Hendrix był tak daleko powyżej poziomu, na którym było wielu innych gitarzystów” – Mike McCready^[312].
• „Nie znam nikogo przed tym, jak Jimi wykorzystywał sprzężenie zwrotne w sposób, w jaki to robił, lub używał wajchy do tworzenia efektów tak ekstremalnych, że prawdopodobnie przyczyniły się do globalnego ocieplenia^[16]. Pokazał też muzycznemu światu, że na gitarze elektrycznej można grać zębami, używać jako paleniska, i w odpowiednich rękach może być cudownie wyrazistym instrumentem” – Hank Marvin^[16].
• „Muzycznie grał z zupełnie inną frazą^[162]. To był Hendrix – to nie był BB King czy Freddie King, to był on^[162]. Był znacznie bardziej dziki i grał swobodniej niż ktokolwiek inny” – Dave Mason^[162].
• „Jimi zmienił gitarę elektryczną na zawsze [...]^[16]. Słuchając go po raz pierwszy usłyszałem, jak gra na gitarze w sposób, jakiego nigdy wcześniej nie słyszałem” – John McLaughlin^[16].
• „Miał sposób wyrażania się za pomocą instrumentu, który od tamtej pory wszyscy próbowali naśladować” – Bob Mould(ang.)^[312].
• „Hendrix jest najbardziej wpływowym i najważniejszym gitarzystą elektrycznym, jaki kiedykolwiek żył[...]^[16]. Użycie pedału wah-wah, fuzzu i Univibe ustawiło poprzeczkę dla tych dźwięków do dziś, naprawdę[...]^[16]. Hendrix nie tylko zmienił muzykę, zmienił naszą kulturę!” – Oz Noy(niem.)^[16].
• „Jimi miał na mnie największy wpływ [...]^[16]. Do dziś jego muzyka się nie starzeje, ale zawsze brzmi świeżo i jest niesamowicie żywa^[16]. Jego wkład w świat gitary i muzyki rockowej jest niewiarygodnie ważny^[16]. Ze wszystkich ludzi w muzyce rockowej Jimi był po prostu najbardziej wyjątkowy i najbardziej wizjonerski” – Uli Jon Roth^[16].
• „Jego umiejętności improwizatora były urzekające i przekonały mnie jako młodego muzyka, że właśnie ta umiejętność musi być częścią mojego życiowego dążenia [...]^[16]. Kocham jego wszystkie piosenki” – Joe Satriani^[16].
• „Hendrix nie miał sobie równych” – Gene Simmons^[670].
• „Był pionierem elektrycznej gitary prowadzącej [...]^[671]. Jego materiał przetrwał próbę czasu przez te wszystkie lata” – Slash^[671].
• „Na zawsze zmienił muzykę, a zwłaszcza grę na gitarze” – Rick Springfield^[162].
• „Myślę, że dziś w dużej mierze przyjmujemy za pewnik wiele innowacji Hendrixa w technice i brzmieniu^[16]. Musisz zastanowić się, co zrobił, kiedy to zrobił^[16]. Pomyśl o innej muzyce, końca 1966 i początku 1967 roku!” – Andy Timmons^[16].
• „Jimi był kluczowym muzykiem XX wieku [...]” – Carl Verheyen(ang.)^[16].

Na Hendrixie wzorują/wzorowali się (w różnym stopniu) tacy artyści jak m.in. (alfabetycznie): Anthrax^[147], Mateus Asato(ang.)^[349], Peter Banks^[4], James Bay^[349], Jeff Beck^[55], Adrian Belew^[672], Ritchie Blackmore^[601], Jean-Paul Bourelly^[349], Jon Butcher(ang.)^[673], Cameo^[673], Jerry Cantrell^[674], Eric Clapton^[55], George Clinton^[675], Ornette Coleman^[147], Larry Coryell^[676], Robert Cray^[147], Miles Davis^[672], Digital Underground^[673], K.K. Downing^[668], Bill Frisell^[677] Eric Gales(ang.)^[349], Manuel Gardner Fernandes^[349], Melanie Faye(ang.)^[349], John 5^[678], Ace Frehley^[4], John Frusciante^[679], Eddie Van Halen^[672], Kirk Hammett^[601], Eddie Hazel^[680], Ernie Isley(ang.)^[673], The Isley Brothers^[147], Ronald Shannon Jackson^[147], Eric Johnson^[681], KISS^[670], Lenny Kravitz^[4], Alex Lifeson^[682], Branford Marsalis^[537], Mike McCready^[683], Yngwie Malmsteen^[684], Brian May^[685], Freddie Mercury^[686], Mdou Moctar(ang.)^[349], Ohio Players^[147], OutKast^[672], Jimmy Page^[4], Parliament-Funkadelic^[675], Prince^[675], Vernon Reid^[687], Uli Jon Roth^[688], Joe Satriani^[689], Matt Schofield(ang.)^[349], Slash^[690], Josh Smith^[349], Robert Smith^[691], Sly Stone(ang.)^[672], T. Rex^[4], Robin Trower^[672], The Time^[673], James Blood Ulmer^[147], Steve Vai^[55], Stevie Ray Vaughan^[672], Tal Wilkenfeld^[349], Angus Young^[692], ZZ Top^[147].

Technika, styl gry, instrumentarium

Miał ogromne dłonie i niezwykle długie palce^[693]. Jak sam twierdził, odziedziczył je po matce^[694]. Jego ojciec „Al” miał po 6 palców u każdej ręki^[695]. Hendrix potrafił samym kciukiem przyciskać wszystkie 6 strun, „uwalniając” w ten sposób pozostałe palce do grania melodii^[696]. Pozwalało mu to grać jednocześnie partie gitary prowadzącej i rytmicznej^[696]. Był leworęczny, jednak korzystał z gitar przeznaczonych dla praworęcznych, które odwracał i przestrajał^[652]. „Cięższe” struny znajdowały się standardowo u góry gryfu^[696]. Taka konfiguracja pozwalała na wygodne użycie „ramienia tremolo” (wajcha), oraz sterowanie tonem i głośnością^[696]. Potencjometr (volume pot) znajdował się u góry, a nie standardowo u dołu^[16]. Po mistrzowsku korzystał z „wajchy” i feedbacku, w utworze „Machine Gun” używał ich do imitowania dźwięków helikopterów, bomb, broni automatycznej^[697]. Wykorzystywał kostkę i palce do tworzenia odgłosów zgrzytania, uderzał też w instrument aby wydobyć z niego dziwne sprzężenia i dźwięki^[696]. Jimmi Mayes, przyjaciel Hendrixa z czasów gdy ten był sidemanem, czasem myślał że gitara artysty jest rozstrojona^[698]. Dopiero później zauważył że dostrajał ją do swojego głosu^[698].

Jacek Cieślak, Rzeczpospolita: „Stworzył własny styl oparty na orkiestrowym brzmieniu^[699]. Stąd brało się wrażenie, że partia solowa wykonywana jest równocześnie z akompaniamentem^[699]. Słynne były jego improwizacje tonalne, które uzupełniał efektami, jakie przynosi zwalnianie naciągu poszczególnych strun, a także ich dostrajanie w czasie gry^[699]. Był mistrzem skomplikowanej techniki, jaką jest palcowe vibrato, ale nie wahał się wywołać efektu falującego dźwięku, potrząsając gryfem gitary^[699]. Szokował wykorzystaniem sprzężenia instrumentu z głośnikami i jego przesterowania, co wcześniej uznawano za brak profesjonalizmu^[699]. Grał szybko, a potrafił jednocześnie śpiewać^[699]. Ilustrował szalone solówki tańcem ciała i figurami erotycznymi”^[699]. „Z pewnością jego technika [z czasem] stała się bardziej wyrafinowana, ale nadal zachowała rytmiczną podstawę, której inni – którzy opanowali jego zagrywki, jak Clapton i Beck, nigdy tak naprawdę nie opanowali” (Gulla^[696]).

Billy Gibbons (gitarzysta, ZZ Top): „Był prawdziwym technicznym czarodziejem^[700]. Wymyślał rzeczy które można było zrobić z gitarą Stratocaster^[700]. Jestem przekonany, że projektanci nie mieli pojęcia, co rozwinie się w późniejszych latach^[700]. Jimi miał talent, aby to dla niego zadziałało^[700]. Jego technika była bardzo specyficzna, ponieważ grał na praworęcznej gitarze w stylu leworęcznym, do góry nogami^[700]”.

Brett Garsed(ang.) (gitarzysta): „Oczywiste rzeczy to autentyczne wpływy R&B i eksperymentowanie z efektami, dla których ustanowił standard^[16]. Poziom muzykalności, jaki osiągnął za pomocą najprostszych narzędzi, to wciąż wysoka poprzeczka, do której dąży większość muzyków^[16]. Ale to, co mnie zaskoczyło, to sposób, w jaki przeplatał swój głos z grą na gitarze, prawie tworząc trzeci instrument^[16]. Miał całkowitą niezależność między tym, co grał, a tym, co śpiewał, i splatał to ze sobą, czasami w harmonii, unisono lub całkowitym kontrapunkcie^[16]. To niesamowicie trudna umiejętność do rozwinięcia i po raz kolejny Jimi ją opanował”^[16].

Paul Gilbert (gitarzysta): „Wykorzystał wystarczającą głośność i zniekształcenia, aby wybrzmiewać gitary w sposób, w jaki potrafi ludzki głos^[16]. I przyniósł elementy ekspresji, które ma głos; sliding, bending, kontrasty głośności, tekstury i długości oraz najlepsze vibrato, jakie ktokolwiek słyszał w 1966 roku^[16]. Tradycyjna gitara nie została do tego zbudowana^[16]. Gitara jest zaprojektowana bardziej jak lutnia, w której akordy są napięte, a struny szarpane^[16]. To rodzaj przenośnego klawesynu, a wielcy „fingerpickerzy” od Segovii po Cheta Atkinsa grali na nim po mistrzowsku”^[16].

Eric Clapton: „Miał ogromny talent i fantastyczną technikę jak ktoś, kto spędził cały dzień grając i ćwicząc, ale nie wydawał się tego świadomy”^[701].

Gitary

Najważniejszą gitarą Hendrixa był Fender Stratocaster, korzystał też z innych modeli np. z Gibson Flying V czy Gibson SG^[702][703]. Sporadycznie grał na innych gitarach^{[704][705][702]}. Hendrix prawdopodobnie przyczynił się w większym stopniu od innych gitarzystów do uczynienia gitary Fender Stratocaster najlepiej sprzedającą się w historii spośród gitar elektrycznych^[706]. Zanim „pojawił” się Hendrix firma Fender poważnie rozważała zawieszenie produkcji tego modelu^[284]. Przed jego przybyciem do Anglii większość czołowych gitarzystów korzystała z gitar Gibson i Rickenbacker, dopiero pod wpływem Hendrixa prawie wszyscy włączając w to Erica Claptona i Jeffa Becka zaczęli używać Stratocastera^[707]. Łącznie w trakcie swojej krótkiej kariery korzystał prawdopodobnie z setek gitar^[702].

Gibson Flying V, z którego korzystał Hendrix

Korzystał z następujących modeli:

• Supro Ozark 1560s (jego pierwsza elektryczna gitara, rok 1959^[708])
• Danelectro Bronze Standard (1960^[708])
• Fender Musicmaster (1961^[628])
• Ibanez Jet King 2 (1962^[708])
• Epiphone Wilshire (1963^[708])
• Fender Duo-Sonic (1964, 65^[708])
• Fender Jazzmaster (1964, 66, 68^[708])
• Fender Jaguar (1965, 67^[708])
• Mosrite Joe Maphis 12/6 Doubleneck (1967^[708])
• Gibson Les Paul Custom (1968^[708])
• Guild Starfire V (1968^[708])
• Gibson Les Paul TV Special (1968^[708])
• Fender Telecaster^[705]
• Gibson 330^[705]
• Gibson Firebird^[705]
• '59 Hofner Club 40^[702]
• '67 Gretsch Corvette^[702]
• Gretsch Falcon^[709]
• Gibson SG Custom^[708]
• Gibson Flying V^[708]
• Fender Stratocaster (od 1966, wiele różnych modeli^[708])
• Trzy Rickenbackery: gitara basowa, 6-strunowa i 12-strunowa^[628]
• Dwa 8-strunowe basy marki Hagstrom^[710]
• Ibanez Rhythm Guitar^[704]

Nagrywając akustyczne wersje utworów w trakcie pracy nad albumem Electric Ladyland wykorzystywał Epiphone FT-79^[711]. Inne „akustyki” to 12-strunowy Zemaitis (1967^[708]), Martin D-45 (1969^[708]), Thornward Parlor (1968^[708]) i 12-strunowy Guild^[628].

Wzmacniacze i kolumny

W 1965 i 1966, gdy grał jako sideman korzystał z 85-watowego wzmacniacza Fender Twin Reverb^[712]. Kiedy przybył do Anglii, Chandler dostarczył mu 30-watowe wzmacniacze Burns^[713]. Hendrix uważał je jednak za słabe jak na swoje potrzeby^[714]. Duża głośność jego występów wymagała odpowiedniej mocy^[715]. Przez pierwsze kilka miesięcy w Experience używał wzmacniaczy Vox i Fender później zastąpił je Marshallami^[710]. Wiele lat wcześniej, Mitch Mitchell uczył się gry na perkusji od Jima Marshalla^[180]. Przedstawił go Hendrixowi^[716]. Na pierwszym spotkaniu gitarzysta kupił 4 kolumny głośnikowe i 3 100-watowe wzmacniacze Super Lead, używał ich wszystkich jednocześnie^[713]. Łącznie w ciągu 4 lat zakupił między 50 a 100 wzmacniaczy Marshalla^[717]. Od czasu do czasu korzystał też z marek Sunn i Sound City^[718].

Wzmacniacze i kolumny jakich używał to:

• Silvertone Twin Twelve (1963^[708])
• Fender Twin Reverb (1966^[708])
• Supro S6420 Thunderbolt (1966^[708])
• Marshall Super 100 JTM45/100 (1966^[708])
• Guild Thunderbass Quantum Amp (1967^[708])
• Sound City One Hundred (1967^[708])
• Vox AC30 (1967^[708])
• Fender Dual Showman (1968^[708])
• Sunn 100s (1968^[708])
• Sunn 2000s (1968^[708])
• Marshall 1959SLP 100 Watt Super Lead Plexi Head^[704]
• Marshall 1960A Slant Cabinet / 4x12^[704]
• Marshall 1960 A lub 1960B 300W 4x12 Guitar Extension Cabinet Angled^[704]
• Marshall 1960AC lub 1960BC 100W 4x12 Guitar Extension Cabinet Angled^[704]
• WEM 4x12 kolumny głośnikowe^[702]

Efekty gitarowe, struny i kostki gitarowe

Gitarzysta w swojej karierze wypróbował niemal każdego dostępnego efektu gitarowego^[715]. Korzystał z pedałów Vox Wah-Wah, Octavii(ang.), Arbitar Fuzz Face(ang.) i Univox Uni-Vibe(ang.)^[719][710]. Współpracował z Rogerem Mayerem(ang.), który w grudniu 1966 roku przedstawił mu Octavię (podbijającą oktawy) – pierwszy raz użytą w „Purple Haze”^[720]. Z kolei pedału wah-wah użył m.in. w „Voodoo Child (Slight Return)(ang.)”, „Burning of the Midnight Lamp(ang.)”, „Up from the Skies(ang.)”, „Little Miss Lover” czy „Still Raining, Still Dreaming”^[721][702]. Rotimi Ogunjobi: „Dźwięk Hendrixa jest unikalnym połączeniem dużej głośności, wysokiej mocy, precyzyjnej kontroli feedbacku i wachlarza nowatorskich efektów gitarowych^[338]. Szczególnie kombinacji Uni-Vibe i Octavii, co możemy w pełni usłyszeć w utworze „Machine Gun” z albumu Band of Gypsys”^[338].

Uni-Vibe, z którego korzystał Hendrix

Używał następujących efektów gitarowych:

• Maestro FZ-1 Fuzz-Tone (w czasie gry z The Squires^[708])
• Marshall Supa Fuzz^[708]
• Dallas Arbitar Fuzz Face^[704]
• Roger Mayer „Axis” Fuzz^[704]
• Roger Mayer Octavia^[708]
• Shin-ei/Univox Uni-Vibe^[708]
• Vox V846 Wah Pedal (na Woodstock^[708])
• Vox 847 Wah Pedal^[704]
• Kolumna głośnikowa Leslie^[704]
• Mosrite Fuzzrite^[704]

Korzystał ze standardowych strun „Fender Rock ‘N’ Roll 150 Strings” (.010,.013,.015,.026,.032,.038^[708]). kostki gitarowe jakich używał to: Fender Celluloid Guitar Pick, Manny’s Music Medium Guitar Pick^[708].

Uzależnienia

Hendrix, jak i pozostali członkowie The Experience był uzależniony od narkotyków, alkoholu i seksu. Gdy grupa dowiedziała się, że jeden z występów ma dać na trzeźwo, odmówiła gry^[723]. Orgie i libacje alkoholowe były odskocznią dla muzyków będących nieustannie w trasie^[724]. Noel Redding: „Nie było żadnej grupy, której członkowie nie brali by regularnie acidu^[725]. Branie było normą”^[725]. „Hendrix był jedyną znaną mi osobą która potrafiła grać na kwasie” – wspominał David Crosby^[726]. Nigdy nie przyjmował narkotyków dożylnie^[384]. „Miał awersję do strzykawek” – twierdził Deering Howe przyjaciel artysty^[384].

Miał setki jeśli nie tysiące kobiet^[727]. Do jego „zdobyczy” należały m.in. Brigitte Bardot, Janis Joplin, Linda Eastman (McCartney) oraz Nico^[727][728]. Większość jego kobiet stanowiły wysokie blondynki^[729]. Po wielu latach (w 2008 roku) wydano film pornograficzny, w którym Hendrix miał uprawiać seks z dwiema brunetkami, nie jest jednak pewne czy mężczyzna występujący w nim to rzeczywiście gitarzysta^[730]. Kathy Etchingham przyjaciółka artysty twierdzi że to nie on^[730], innego zdania jest jednak między innymi Neville Chester były techniczny The Experience^[731]. Zachował się gipsowy odlew członka Hendriksa wykonany przez Cynthię „Plaster Caster” Albritton(ang.) znany jako „Penis de Milo”^[o][732]. Od czerwca 2022 roku, znajduje się on w zbiorach muzeum penisów w Reykjavíku^[733].

Zainteresowania

Był nie tylko muzykiem, potrafił malować^[734]. Był też producentem muzycznym – w tej roli brał udział w nagrywaniu własnych płyt Electric Ladyland i Band of Gypsys oraz Sunrise grupy Eire Apparent(ang.) (gdzie gra też na gitarze w kilku utworach^[13]) i The Street Giveth… And the Street Taketh Away zespołu Cat Mother & the All Night Newsboys(ang.)^[14], wyprodukował też dwa albumy grupy The Buddy Miles Express (Expressway to Your Skull i Electric Church^[15]).

Jego niemuzyczne zainteresowania skupiały się głównie na fantastyce^[229]. Interesował się science fiction, sztuką, historią, polityką, szachami^[735]. Był wielbicielem komiksów – na przykład poświęconych Spidermanowi i kreskówek takich jak Mighty Mouse(ang.) i The Adventures of Rocky and Bullwinkle and Friends(ang.) (jego ulubiona), lubił też takie gry jak „Monopoly”, „Risk” czy Scrabble^[727][736]. „Przede wszystkim graliśmy w Ryzyko (Risk)^[162]. Nikt nie mógł go pokonać^[162]! Jimi brał kilka tabletek kwasu i to wszystko – nikt nie mógł go pokonać w Risk” – Graham Nash^[162]. Jednym z jego ulubionych programów był „The Goon Show”^[243], a ulubionymi samochodami były Corvetty^[280]. Uwielbiał takich aktorów jak: Marlon Brando, James Dean i Sidney Poitier^[737]. Kochał zwierzęta, szczególnie jelenie i konie^[738]. Z jedzenia preferował ryby, chipsy i ciasto truskawkowe^[727]. Z alkoholi preferował wino Mateus rosé(ang.)^[739].

Ubiór

Wiele fotografii przedstawia Hendrixa noszącego spodnie „dzwony”, chusty, pierścienie, medaliony i broszki, na początku kariery także odznaki, np. z napisem „Jestem dziewicą” lub „Bob Dylan” co było wyrazem jego fascynacji tym muzykiem^[740][741]. Tuż po dotarciu do Anglii nosił ciemny garnitur i jedwabne koszule, wojskowe kurtki, później jego ubiór stawał się coraz bardziej ekstrawagancki^{[163][742][741]}. W Monterey miał czerwono – brązowe spodnie, żółtą koszulę z marszczeniami i czarną kamizelkę z oplotem, ciężki złoty naszyjnik, kolorową opaskę wokół głowy^[743]. Wcześniej miał także na sobie ręcznie malowaną jedwabną kurtkę z namalowanymi oczami, należącą do Chrisa Jaggera (brat Micka) i jasnoróżowe boa z piór^[743].

Pod koniec 1967 zaczął nosić kapelusz marki The Westerner, skradziony w 1968 został zastąpiony innym, noszonym razem z fioletowym szalem i srebrnymi pierścieniami wokół ronda – czasami z wetkniętym za nie piórem^[741]. Od końca 1968 roku zaczął wiązać chustę wokół nogi i ręki, w 1969 wiązał chusty i korzystał z nich jak z przepaski, rezygnując z kapelusza^[442]. W tym okresie pojawiły się już stworzone specjalnie dla niego kostiumy sceniczne^[442]. Niektóre z jego najbardziej znanych strojów, np. ten, w którym wystąpił na Woodstock (biała kurtka z frędzlami i koralikami), stworzyły Colette Mimram i Stella Benabou (była żona producenta Alana Douglasa(ang.)^[163][388]). W 1970, w Berkeley miał na sobie strój niebieskiej skrzydlatej „ważki” zaprojektowany przez Emily Touraine^[442].

Dzieci

Jimi Hendrix miał dwójkę dzieci: Jamesa Daniela Henrika Sundquista (ur. 1970), którego matką była Szwedka Ewa Sundquist^[744] oraz starszą od niego córkę Tamikę Laurice Carpenter James (ur. 1966), której matką była Diana Carpenter, fakt ten nie był długo znany opinii publicznej^[745]. Oficjalnie są to jego jedyne dzieci, choć niewykluczone że jest ich więcej^[461]. W grudniu 1978 roku szwedzki sąd przyznał 1 mln dolarów rodzinie Sundquist z majątku Hendrixa^[746]. W 1994 roku 24-letni James Daniel Sundquist walczył (bez powodzenia) z Alem Hendrixem o prawa do kompozycji artysty^[672][530].

Dyskografia

• 1967: Are You Experienced
• 1967: Axis: Bold as Love
• 1968: Electric Ladyland
• 1970: Band of Gypsys

Literatura i film

Literatura:

Na temat Jimiego Hendriksa (i The Experience) napisano kilkaset pozycji. Poniżej wybrane, uszeregowane alfabetycznie (tytułami).

Film:

Zobacz też

• lista koncertów Jimiego Hendriksa
• Klub 27
• Pomnik Bohaterom Czerwonych Sztandarów w Dąbrowie Górniczej
• Czas ołowiu
• Akord Hendrixowski(ang.)

Uwagi

Przypisy