Jiyuan (1883)

Jiyuan / Saien
Ilustracja
Saien (ex-Jiyuan) w 1895
Klasa

krążownik pancernopokładowy

Typ

pojedynczy okręt

Historia
Stocznia

Vulcan, Szczecin  Cesarstwo Niemieckie

Położenie stępki

16 stycznia 1883

Wodowanie

1 grudnia 1883

 Cesarstwo chińskie
Nazwa

Jiyuan

Wejście do służby

październik 1885

 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Nazwa

Saien

Wejście do służby

12 lutego 1895

Zatopiony

30 listopada 1904 na minie

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

2300 ton

Długość

75 m (na linii wodnej)

Szerokość

10,5 m

Zanurzenie

4,67 m

Rodzaj kadłuba

stal

Napęd
2 maszyny parowe, moc 2800 KM, 2 lub 4 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość

15 węzłów

Zasięg

ok. 1000 Mm

Uzbrojenie
2 działa 210 mm (1 × II)
1 działo 150 mm
4 działa 50 mm
4 wyrzutnie torpedowe 380 mm
Opancerzenie
barbeta 250 mm, pokład 76 mm, stanowisko dowodzenia 51 mm
Załoga

180 (w służbie chińskiej)
254 (w służbie japońskiej)

Jiyuan (chiń. upr. 济远; chiń. trad. 濟遠; pinyin Jìyuàn) – chiński krążownik pancernopokładowy z końca XIX wieku, zbudowany w stoczni Vulcan w Szczecinie jako pojedynczy okręt. Zdobyty w czasie wojny chińsko-japońskiej, służył później we flocie japońskiej jako Saien. Zatonął w 1904 roku podczas wojny rosyjsko-japońskiej na minach. Spotykane są w literaturze starsze transkrypcje nazwy: Tsi Yuen[1], Chi Yuen[2], Chi Yuan[3], Ch′i-Yüan[4], Tche-Yuen[5].

Budowa

W latach 80. XIX wieku Chiny zaczęły zamawiać nowoczesne okręty w stoczniach europejskich w związku z rozwojem chińskich sił zbrojnych w ramach polityki tzw. samoumocnienia[6]. Wielka Brytania, wiodąca w konstrukcji okrętów, była niechętna wobec sprzedaży Chinom silniejszych jednostek, lecz swoją ofertę zaproponowały stocznie niemieckie[7]. W stoczni Vulcan w Szczecinie Chiny zamówiły budowę dwóch pancerników typu Dingyuan. Z przyczyn finansowych, zamiast trzeciego pancernika, zamówiono następnie w tej stoczni budowę tańszego krążownika, który otrzymał nazwę „Jiyuan”[8]. Nazwa okrętu oznaczała „niosący pomoc”[9]. Z braku wcześniejszego doświadczenia stoczni w konstruowaniu okrętów tej klasy, według niektórych opinii za punkt wyjścia do jego konstruowania służył powiększony i wysmuklony projekt kanonierki pancernej typu Wespe, przy czym zastosowano inny schemat opancerzenia[10]. Skutkowało to między innymi niewielką jak na krążownik prędkością[10]. Mimo to, był on pierwszym z nowoczesnych krążowników zbudowanych dla marynarki chińskiej, nie licząc dwóch wcześniejszych małych i słabo opancerzonych okrętów projektu Rendela[11]. Głównym projektantem był Rudolf Haack, a koszt okrętu wyniósł 686 204 juanów[a].

Stępkę pod jego budowę położono 16 stycznia 1883 roku na pochylni zwolnionej w listopadzie 1882 przez pancernik „Zhenyuan” (w starszych publikacjach spotyka się 1880 rok)[b]. Kadłub zwodowano 1 grudnia 1883 roku[2]. Okręt został ukończony w sierpniu 1884 roku, ale jeszcze prawie 10 miesięcy spędził w Niemczech, gdyż zgodnie z cichym porozumieniem z Francją, strona niemiecka wstrzymywała przekazanie Chińczykom okrętów, które mogły wpłynąć na przebieg wojny chińsko-francuskiej (1884–1885)[12].

Opis

Uzbrojenie

Schemat uzbrojenia i opancerzenia krążownika „Saien”
Działa 210 mm w barbecie od tyłu
Rufowe działo 150 mm

Okręt był krążownikiem pancernopokładowym, z silną i dobrze opancerzoną, lecz nieliczną artylerią główną[5]. Zgodnie z ówczesną krótkotrwałą doktryną umieszczania możliwie największych dział na stosunkowo niewielkich jednostkach, był uzbrojony w parę odtylcowych armat Kruppa kalibru 210 cm (rzeczywisty kaliber 209,3 mm)[c]. Armaty umieszczone były we wspólnej pancernej barbecie na pokładzie dziobowym przed nadbudówką, zakrytej od góry lżejszą obrotową osłoną. Większość publikacji podaje długość ich luf jako 35 kalibrów (L/35), lecz były to prawdopodobnie lżejsze działa o długości lufy 22 kalibry i masie 10 ton[d]. Armata L/22 strzelała pociskami o masie 79 kg (burzące) lub 98,5 kg (przeciwpancerne)[e]. Szybkostrzelność wynosiła około 1 strzał na 2 minuty[13].

Artyleria średnia ograniczała się do jednej odtylcowej armaty kalibru 150 mm Kruppa model 1880 umieszczonej na rufie[14][f]. Było to działo odtylcowe typu BL – o niskiej szybkostrzelności[15]. Długość lufy wynosiła L/35, a masa pocisku 45,4–50,8 kg[16]. Jej donośność wynosiła ok. 7 km, a szybkostrzelność 1,5 strz./min[17]. Źródła są rozbieżne w zakresie artylerii pomocniczej, którą stanowiły pierwotnie tylko wielolufowe działka małokalibrowe (kartaczownice). W źródłach rosyjskich z lat 80. XIX wieku istniały informacje o 9 działkach wielolufowych – czterech 47 mm i pięciu 37 mm Hotchkiss, względnie tylko sześciu działkach 37 mm[g]. Według almanachu Brassey’s z 1895 roku, dopiero po bitwie pod Pungdo okręt otrzymał dwa działa szybkostrzelne 50 mm Gruson, i łącznie z 9 niesprecyzowanymi kartaczownicami, taki był stan uzbrojenia podczas bitwy pod Jalu[h]. Inne źródła z epoki mówią o czterech działach kalibru 50 mm i dwóch kartaczownicach systemu Gatlinga (być może był to stan z chwili zdobycia przez Japończyków)[5]. Liczne późniejsze publikacje wymieniają na uzbrojeniu cztery działa kalibru 57 mm, 70 mm lub 75/76 mm[i].

Uzbrojenie uzupełniały cztery stałe wyrzutnie torpedowe kalibru 15 cali (ok. 381 mm): jedna podwodna w dziobie, jedna w rufie i dwie skierowane na burty w części rufowej[3][j]. Według części autorów, wyrzutnie torped były jednak zapewne niemieckie, systemu Schwarzkopfa, kalibru 350 mm, a ich rozmieszczenie nie jest pewne – być może wszystkie były zamontowane w burtach[18].

Opancerzenie

Barbeta miała pancerz o grubości 250 mm (9,8 cala) typu compound (warstwowy stalowo–żelazny)[k]. Górna osłona dział miała grubość pancerza 51 mm (2 cale)[2]. Kadłub był chroniony tylko przez wewnętrzny pokład pancerny o kształcie skorupy grubości ok. 76 mm (3 cale)[2]. Ponadto lekko opancerzona (51 mm) była wieża dowodzenia[2].

Konstrukcja

Wyporność normalna wynosiła 2440 ton[4] (inne źródła podają wyporność bez bliższego określenia na 2300 ton[2]). Kadłub był stalowy[2]. Długość między pionami wynosiła 236 stóp (71,9 m), na linii wodnej 246 stóp (75 m), natomiast całkowita jest nieznana[2][4]. Szerokość wynosiła 34,5 stóp (10,5 m)[2]. Okręt był gładkopokładowy, z niewielką nadbudówką i pojedynczym kominem na śródokręciu, w przybliżeniu pośrodku długości[3]. Stewa dziobowa była taranowa, a rufa w formie krążowniczej[19]. Na rejs do Chin został tymczasowo wyposażony w dwa maszty i ożaglowanie, ale zasadniczo miał jeden maszt z marsem bojowym, usytuowany za kominem, i napęd w pełni parowy[2].

Napęd stanowiły dwie maszyny parowe typu compound (podwójnego rozprężania) napędzające dwie śruby[2]. Istnieją rozbieżności w źródłach, czy okręt miał dwa czy cztery kotły[2]. Rosyjski attache natomiast pisał o sześciu kotłach[19]. Moc kontraktowa wynosiła 2800 KM, a prędkość kontraktowa 16 węzłów[19]. Faktyczna prędkość oceniana była na 15 węzłów[2]. Zapas węgla wynosił około 230 t normalny i 400 t maksymalny[2]. Zasięg podawany jest tylko jako przybliżony: 1000 Mm[5]. Załoga podawana była w służbie chińskiej na 180 osób[2][5], a w służbie japońskiej na 200–254[4] lub 226, w tym 22 oficerów[17].

Służba

We flocie chińskiej

3 lipca 1885 roku, wraz z pancernikami, krążownik wyruszył do Chin z Kilonii z niemiecką załogą i pod niemiecką banderą handlową, przez Morze Śródziemne[20]. Pod koniec października został formalnie przekazany stronie chińskiej w Dagu i wszedł w skład floty Beiyang[20]. Wobec nieukończenia portu w Lüshun okręty spędziły zimę w Szanghaju[20]. Od czerwca do sierpnia 1886 roku „Jiyuan” w składzie eskadry głównych sił został wysłany w rejs propagandowy do Japonii, Korei i Władywostoku w Rosji[21]. W 1889 roku okręt ćwiczył w składzie drugiego dywizjonu floty pod Weihai, po czym, po dokowaniu w Hongkongu w grudniu, na wiosnę 1890 roku wziął udział w kilkumiesięcznym rejsie z czterema innymi okrętami do Singapuru i Manili[22].

W czerwcu 1894 roku, wobec narastającego konfliktu z Japonią o Koreę, okręt został wysłany do eskortowania statków transportujących chińskie posiłki do Asanu. 25 lipca, niedługo po opuszczeniu Asan, w towarzystwie kanonierki torpedowej „Guangyi”, natknął się na trzy japońskie krążowniki („Yoshino”, „Naniwa” i „Akitsushima”). Nie jest do końca jasne czy „Jiyuan” słabo manewrował (być może uszkodzeniu uległa maszyna sterowa[23]), czy rzeczywiście zachowywał się nazbyt agresywnie, ale jego manewry zostały odczytane jako próba ataku torpedowego i Japończycy otworzyli ogień, rozpoczynając pierwsze starcie wojny chińsko-japońskiej[24]. Według powielanej później przez propagandę japońską wersji starcia, chiński krążownik miał wystrzelić pierwszy torpedę, co nie jest prawdopodobne[25][23].

Chiński okręt nie był gotowy do walki. Pierwsza salwa trafiła w słabo opancerzone stanowisko dowodzenia, zginęło dwóch oficerów, natomiast dowódca nie został ranny[25]. Pocisk wybuchł pod barbetą, wyłączając z akcji jedno z dział 210 mm, po czym trafiona została sama barbeta, a jej obsada zginęła lub została ranna[25][l]. Pozbawiony głównych dział, z rozbitymi nadbudówkami i kominem, komandor Fang Baiqian (według starszej transkrypcji Fang Pai-chien[26]) podjął decyzję o wycofaniu się. Podczas ucieczki, pocisk z rufowego działa trafił mostek krążownika „Yoshino”, nie wyrządzając większych szkód[23]. Trafienie w jeden z krążowników zgłaszali też artylerzyści kanonierki „Guangyi”[24], co jest możliwe, bo „Yoshino” miał być trafiony dwukrotnie[27]. Według referatu japońskiego lekarza, pocisk kalibru 150 mm, po uderzeniu w nadbudówkę wpadł do kotłowni, jednak nie wybuchł i nikogo nie ranił[28]. Istniały też relacje o rozbiciu drugim pociskiem kabiny nawigacyjnej na „Yoshino”[29]. „Jiyuan” dotarł do Weihaiwei poważnie postrzelany, mając na pokładzie 16 zabitych, w tym trzech oficerów, i 25 rannych[23]. Za opuszczenie dwóch pozostałych okrętów chińskich kpt. Fang został skazany na śmierć, dano mu jednak szansę na wykazanie się w przyszłych starciach[30]. Według jednak ówczesnych opinii, jego okręt nie mógł już skutecznie walczyć i zapewne zostałby zatopiony lub wpadł w ręce japońskie[23][30]. Uszkodzenia okrętu, chociaż rozległe, ograniczały się do nadbudówek, burt i pomieszczeń nad pokładem pancernym, a podwodną część kadłuba i maszyny zabezpieczył pancerny pokład. Po naprawach w Lüshun krążownik był w stanie dołączyć do eskadry już 7 sierpnia[31]. Prawdopodobnie wtedy także przemalowano go na jednolicie szary kolor[31]. Według niektórych źródeł, dopiero wtedy okręt otrzymał dwa lekkie działa kalibru 50 mm[32].

17 września wrogie floty starły się u ujścia rzeki Yalu. „Jiyuanowi” wyznaczono skrajną pozycję na lewym skrzydle chińskim, ale zajmował ją niedługo, bo zaraz na początku uciekł z pola walki. Jedynym „osiągnięciem” okrętu było zderzenie się z płonącym krążownikiem „Chaoyong”, zakończone jego zatonięciem na płytkiej wodzie[33][m]. „Jiyuan” lekko uszkodzony, dotarł następnego dnia do Lüshun. Dowódca okrętu, po powrocie reszty floty, został powtórnie skazany i ścięty za tchórzostwo[34]. Twierdził co prawda (w czym popierali go niektórzy oficerowie), że okręt był ciężko uszkodzony i nie nadawał się do akcji[35], lecz amerykański dowódca pancernika „Zhenyuan”, Philo McGiffin, zapisał, że jego osobista inspekcja krążownika wykazała uszkodzenie jedynie rufowego działa 150 mm[36]. Na krążowniku było trzech zabitych podczas bitwy[37].

We flocie japońskiej

„Saien” w Kure

Po klęsce pod Yalu flota chińska udała się do bazy w Weihaiwei. Po dwutygodniowym oblężeniu twierdza poddała się w lutym 1895 roku, a okręty zostały przejęte przez flotę japońską. „Jiyuan”, przemianowany na „Saien” (zmiana dotyczyła wyłącznie sposobu odczytywania tych samych znaków chińskich), w 1895 roku zdołał jeszcze wziąć udział w ataku na Kaohsiung, będąc obecnym przy ostrzale tamtejszych baterii nadbrzeżnych[38][n].

Wartość bojowa zdobyczy oceniana była nisko[39]. Przyporządkowany jako krążownik 3. klasy, około 1898 roku został zmodernizowany, lekką artylerię wymieniono na 8 dział 47 mm Hotchkiss, zmieniono też wyrzutnie torped na osiemnastocalowe (ok. 457 mm)[4]. Brał udział w blokadzie Port Artur podczas wojny rosyjsko-japońskiej. Był przydzielony do 7. Dywizjonu III Eskadry, grupującej starsze okręty[17]. Dowódcą był komandor porucznik K. Tajima[17]. 30 listopada 1904 roku wszedł na minę, postawioną tydzień wcześniej przez kuter z pancernika „Pierieswiet” lub „Pobieda”[40] i zatonął na pozycji 38°51′N 121°05′E/38,850000 121,083333[4]. Zginęło 38 członków załogi, w tym dowódca[17].

Wrak

W 1982 roku nurkowie marynarki wojennej ChRL odnaleźli wrak „Saiena” i wydobyli rufowe działo 150 mm, ustawione następnie jako pomnik[41]. Rozważano wydobycie całego okrętu, lecz nie okazało się to możliwe[41]. W 1986 i 1988 roku wydobyto dalsze przedmioty, w tym działa 210 mm – łącznie 123 przedmioty przekazane do Muzeum Wojny Japońsko-Chińskiej w Weihai[41]. Wrak leżał na głębokości 40 m, na pozycji 38°50′30″N 123°04′05″E/38,841667 123,068056[41].

Uwagi

  1. ↑ Według Aleksiej Pastuchow. Pancerniki typu „Dingyuan”. „Okręty Wojenne”. Nr specjalny 48. Z dziejów floty chińskiej, s. 12, 2014.  Jednakże, Wright 2001 ↓, s. 50 określa koszt okrętów budowanych w Niemczech w taelach, nie yuanach.
  2. ↑ Szczegółowe informacje według Wright 2001 ↓, s. 53. Publikacje na ogół jedynie podają ogólnikowo rok położenia stępki 1880 (Conway’s... 1979 ↓, s. 396, Suliga 1993 ↓)
  3. ↑ Kaliber niemiecki 21 cm, podawany w literaturze jako 8,2 cala (Wright 2001 ↓, s. 53, 195) lub 8,3 cala (Jentschura i in. 1976 ↓, s. 99), w rzeczywistości wynosił 209,3 mm (Aleksiej Pastuchow, Siergiej Patianin. Chińskie krążowniki pancernopokładowe typu „Zhiyuan”. „Okręty Wojenne”. Nr 1(111)/2012. s. 10. )
  4. ↑ Starsze publikacje na ogół podają długość lufy L/35 (Jentschura i in. 1976 ↓, s. 99, Conway’s... 1979 ↓, s. 396, Olender 1992 ↓, s. 10), natomiast monografia historyczna floty chińskiej Wright 2001 ↓, s. 53 – „prawdopodobnie” L/22. Almanach Brassey’s... 1895 ↓, s. 97 podaje z kolei długość L/19,6, lecz masy pocisków (174/217 funtów) odpowiadające podanym przez Wrighta dla działa L/22. Według Wrighta (s. 195), w ogóle w Chinach nie były używane armaty L/35 tego kalibru, natomiast drugim rodzajem działa Kruppa 21 cm we flocie chińskiej było działo 12,5-tonowe o długości lufy L/30 (takie armaty podaje jako uzbrojenie okrętu Suliga 1993 ↓).
  5. ↑ Wright 2001 ↓, s. 195. Informacje o pociskach burzących i przeciwpancernych według Brassey’s... 1895 ↓, s. 97. Armata L/30 tego kalibru strzelała pociskami o masie 140 kg (Wright s.195).
  6. ↑ Kaliber podawany jest w publikacjach na ogół jako 15 cm lub 5,9 cala (Wright 2001 ↓, s. 53, 195). Typowo niemieckie działa 15-centymetrowe miały faktyczny kaliber 149 mm.
  7. ↑ Obie wersje według Kisieliow 2012 ↓, s. 19. Podobnie Wright 2001 ↓, s. 53 podaje jako uzbrojenie pomocnicze tylko pięć niesprecyzowanych lekkich dział Hotchkissa.
  8. ↑ Brassey’s... 1895 ↓, s. 96, 98, 102 podaje szczegółowe informacje o zamontowaniu dwóch dział 4-funtowych (1,97") Gruson po bitwie pod Pungdo. Według Wright 2001 ↓, s. 196, działa te znajdowały się faktycznie na uzbrojeniu floty chińskiej i miały kaliber 50 mm. Natomiast Jane 1904 ↓, s. 64 podaje cztery działa 4-funtowe Gruson (być może był to stan w chwili zdobycia przez Japończyków).
  9. ↑ Olender 1992 ↓, s. 10 podaje 4 działa 57 mm oraz 6 działek rewolwerowych 37 mm i 4 km; Jentschura i in. 1976 ↓, s. 99: 4 działa 57 mm i 9 km; Conway’s... 1979 ↓, s. 396: 4 działa 3-calowe (76 mm); Suliga 1993 ↓: 4 działa 75 mm L/30 Krupp i 6 dział 37 mm (może to dotyczyć służby japońskiej). Wright 2001 ↓, s. 196 jednak podaje, że działa 57 mm były używane we flocie chińskiej po 1900 roku, a działa 75 lub 76 mm dopiero po 1910 roku. Kisieliow 2012 ↓, s. 19 podaje informacje o zainstalowaniu czterech brązowych dział kalibru 70 mm wyprodukowanych przez arsenał w Nankinie.
  10. ↑ Według Olender 1992 ↓, s. 10, odmiennie od większości literatury: wyrzutnie torped 350 mm. Suliga 1993 ↓ na rysunku pokazuje wszystkie wyrzutnie torped w burtach.
  11. ↑ Jentschura i in. 1976 ↓, s. 99, Suliga 1993 ↓. Niektóre publikacje anglosaskie podają, zapewne w zaokrągleniu, 10 cali (254 mm) (Jane 1904 ↓, s. 64, Wright 2001 ↓, s. 53). Według Wrighta op.cit. istnieją też relacje, że barbeta miała pancerz 15 cali (381 mm), lecz są mało prawdopodobne. Conway’s... 1979 ↓, s. 396 natomiast podaje grubość 14 cali (356 mm).
  12. ↑ Nie są jasne w literaturze okoliczności drugiego trafienia – publikacje wskazują, że gruby pancerz barbety nie mógł być przebity (Jane 1904 ↓, s. 64-65); być może trafienie było w górną osłonę, a obsadę poraziły dodatkowo jej odłamki (Wright 2001 ↓, s. 89)
  13. ↑ H.H. Wilson, s. 100, twierdzi, że okrętem, z którym zderzył się „Jiyuan”, był raczej „Yangwei”.
  14. ↑ J.W. Davidson błędnie określa krążownik jako okręt stoczni Armstronga.

Przypisy

  1. ↑ Brassey’s... 1895 ↓, s. 102, Jane 1904 ↓, s. 63-64, Wright 2001 ↓, s. 53
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Wright 2001 ↓, s. 53.
  3. ↑ a b c Conway’s... 1979 ↓, s. 396.
  4. ↑ a b c d e f Jentschura i in. 1976 ↓, s. 99.
  5. ↑ a b c d e Jane 1904 ↓, s. 64.
  6. ↑ Olender 1992 ↓, s. 8.
  7. ↑ Wright 2001 ↓, s. 50, 54.
  8. ↑ Wright 2001 ↓, s. 50, 53.
  9. ↑ Kisieliow 2012 ↓, s. 17.
  10. ↑ a b Kisieliow 2012 ↓, s. 17-18.
  11. ↑ Wright 2001 ↓, s. 48-50.
  12. ↑ Wright 2001 ↓, s. 53-54.
  13. ↑ Jan Gozdawa-Gołębiowski, Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1985, s. 467, ISBN 83-215-3259-4.
  14. ↑ Kisieliow 2012 ↓, s. 19.
  15. ↑ Wright 2001 ↓, s. 53, 195.
  16. ↑ Wright 2001 ↓, s. 195.
  17. ↑ a b c d e Suliga 1993 ↓.
  18. ↑ Kisieliow 2012 ↓, s. 20.
  19. ↑ a b c Kisieliow 2012 ↓, s. 18.
  20. ↑ a b c Wright 2001 ↓, s. 66.
  21. ↑ Aleksiej Pastuchow. Pancerniki typu „Dingyuan”. „Okręty Wojenne”. Nr specjalny 48. Z dziejów floty chińskiej, s. 25, 2014. 
  22. ↑ Wright 2001 ↓, s. 83.
  23. ↑ a b c d e Jane 1904 ↓, s. 105–106
  24. ↑ a b Wright 2001 ↓, s. 88.
  25. ↑ a b c Wilson 1896 ↓, s. 68.
  26. ↑ Wright 2001 ↓, s. 87.
  27. ↑ Suzuki 1899 ↓, s. 67.
  28. ↑ Suzuki 1899 ↓, s. 70.
  29. ↑ Wilson 1896 ↓, s. 69.
  30. ↑ a b Wilson 1896 ↓, s. 71.
  31. ↑ a b Wright 2001 ↓, s. 89.
  32. ↑ Brassey’s... 1895 ↓, s. 96, 98, 109.
  33. ↑ Brassey’s... 1895 ↓, s. 111.
  34. ↑ Wright 2001 ↓, s. 91.
  35. ↑ Wilson 1896 ↓, s. 100.
  36. ↑ Philo Norton McGiffin: The Battle of the Yalu. Personal Recollections by the Commander Chinese Ironclad “Chen Yuen.”. [w:] Century Illustrated Monthly Magazine [on-line]. maj-październik 1895. [dostęp 2010-08-22]. (ang.).
  37. ↑ Brassey’s... 1895 ↓, s. 114.
  38. ↑ James W. Davidson: The Island of Formosa, Past and Present. London: Macmillian & Co, 1903, s. 357–8. (ang.).
  39. ↑ Jane 1904 ↓, s. 168.
  40. ↑ Władimir Krestjaninow, Siergiej Mołodcow: Bronienoscy tipa «Pierieswiet». «Bogatyrskaja tragiedija». Moskwa: Jauza, Eksmo, Gangut, 2013, s. 116, seria: Midiel-Szpangout. ISBN 978-5-699-64278-6. (ros.).
  41. ↑ a b c d Kisieliow 2012 ↓, s. 28-29.

Bibliografia

  • Richard N.J. Wright: The Chinese Steam Navy, 1862-1945. Londyn: Chatham Publishing, 2001. ISBN 1-86176-144-9. (ang.).
  • Herbert Wrigley Wilson: Ironclads in Action; a Sketch of Naval Warfare from 1855 to 1895. London: S. Low, 1896. (ang.).
  • Brassey's Naval Annual. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1895. (ang.).
  • Fred. T. Jane: The Imperial Japanese Navy. Londyn: W. Thacker & Co., 1904. (ang.).
  • Hansgeorg Jentschura, Dieter Jung, Peter Mickel: Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869–1945. Naval Institute Press, 1976, s. 99. ISBN 0-87021-893-X. (ang.).
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
  • Siergiej Suliga: Japonskij fłot. Korabli Russko-Japonskoj wojny 1904-1905. Wypusk 2. Moskwa: Askold, 1995. ISBN 5-86579-001-3. (ros.).
  • S. Suzuki: Note on wounded in Naval Battles between Japan and China during 1894—95. W: Comptes-rendus du XIIe Congrès international de médecine (Moscou, 7 (19)-14 (26) août 1897). Section 1. Wilhelm Roth (red.). T. X: Medicine miltaire. Moscou: S.P. Yakovlev, 1899, s. 67-77.
  • Piotr Olender. Flota chińska w okresie polityki samoumacniania 1861-1894. „Okręty Wojenne”. Nr 3/92, 1992. Tarnowskie Góry. 
  • Dmitrij Kisieliow. Krążownik pancernopokładowy „Jiyuan”. „Okręty Wojenne”. Nr 3/2012. XIX (113), maj–czerwiec 2012. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 

Media użyte na tej stronie

Flag of the German Empire.svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Jiyuan1.jpg
Фото корабля "Сайен"
Saien Janes.jpg
Armour and armament of the Japanese cruiser Saien, originally Chinese Jiyuan
Japanese cruiser Saien in 1895.jpg
Japanese cruiser Saien at Kure in March 1895
Jiyuan2.jpg
Фото орудий главного калибра канонерки "Сайен"
Jiyuan5.jpg
Фото кормового орудия канонерки "Сайен"
Flag of China (1889–1912).svg
Flag of the Chinese Empire under the Qing dynasty (1889-1912), details per the restoration of Beiyang fleet researcher [1].