Joanna Żubr
 | |
| sierżant | |
| Data i miejsce urodzenia | 24 maja 1772 lub 1782 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 9 lipca 1852 |
| Przebieg służby | |
| Formacja | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 | |
Joanna Żubr (ur. 24 maja 1772 lub 1782[1] w Berdyczowie[2], zm. 9 lipca 1852 w Wieluniu[3][4]) – sierżant Armii Księstwa Warszawskiego, uczestniczka wojen napoleońskich, pierwsza kobieta odznaczona krzyżem Virtuti Militari, pierwsza kobieta – sierżant w wojsku polskim.
Życiorys
Po powstaniu Księstwa Warszawskiego, w roku 1808 Joanna Żubr wraz ze swoim mężem Maciejem Żubrem, przyjechała ze wschodniej Galicji, będącej pod zaborem austriackim. On wstąpił do wojska. Wkrótce potem ona także wstąpiła do 2 Pułku Piechoty (4 kompania, 2 batalion) jako strzelec, ukrywając swoją płeć przed kolegami i dowództwem, nosząc męski mundur.
Brała udział w kampanii galicyjskiej przeciw Austrii. Za swe męstwo w czasie walki o Zamość 19 maja 1809 roku, podczas której przedostała się na czele grupy żołnierzy przez sekretną furtę w okolicach Bramy Lwowskiej i wdarła się na mury zdobywając armatę, została wytypowana do odznaczenia Orderem Virtuti Militari. Ostatecznie, ze względu na płeć, odmówiono przyznania jej orderu; w zastępstwie zaproponowano nagrodę pieniężną, którą Żubrowa uznała za dyshonor i odrzuciła[1][5].
Po tej kampanii przeszła do 17 Pułku Piechoty w dywizji Dąbrowskiego. Jej mąż był podchorążym w tej samej jednostce. Była pierwszą kobietą w wojsku polskim, która dostała promocję do stopnia sierżanta. Jednostka, przemianowana na Dywizję Wielkopolską, brała udział w kampanii rosyjskiej 1812.
W 1812, za zasługi podczas potyczki pod Bychową nad Dniestrem, została udekorowana przez gen. Edwarda Żółtowskiego (na wniosek gen. Dziewanowskiego) Krzyżem Srebrnym V Klasy Orderu Virtuti Militari, choć według statutu należał się jej Krzyż Złoty Klasy IV.[5] Była jedną z pierwszych kobiet na świecie, która otrzymała order za bohaterstwo w walce oraz pierwszą Polką, która otrzymała to najwyższe odznaczenie bojowe.
W czasie odwrotu Napoleona spod Moskwy została oddzielona od swojej jednostki, ale udało jej się zbiec z Rosji na własną rękę. W lecie 1813, po utracie Krakowa przez Józefa Poniatowskiego, dołączyła do polskich oddziałów w Saksonii, gdzie służyła aż do traktatu pokojowego w Fontainebleau, który zakończył wojnę. Brała udział w siedemnastu bitwach i oblężeniach[6].
Razem z mężem wróciła do Polski i zamieszkali w Wieluniu. W 1828 roku napisała wspomnienia pod tytułem: Pamiętnik życia Joanny Żubr, dymissyonowaney w randze podporucznika woysk polskich i ozdobioney krzyżem „pro virtute militari”[7]. Zmarła tam w 1852 w wieku około 70 lat (lub 80 – według informacji na nagrobku) podczas epidemii cholery.
W literaturze
Joanna Żubr została uwieczniona w powieściach Wacława Gąsiorowskiego Huragan i Szwoleżerowie gwardii.
Przypisy
- ↑ a b Joanna Żubr: pierwsza dama Orderu Virtuti Militari. Polska Zbrojna. [dostęp 2020-01-02].
- ↑ Joanna Żubr: Opis życia Joanny Żubr, byłey w Woysku Polskim sierżantem, a teraz retretowaney w stopniu Podporucznika Własną Ręcznie Spisany d. 1 Maia 1828.. zubrowie.historia-rodzinna.pl.
- ↑ Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852. zubrowie.historia-rodzinna.pl.
- ↑ Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852, Archiwum Państwowe w Łodzi [dostęp 2019-05-16].
- ↑ a b Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. T. III (P–Ż). Toruń: Archiwum i Muzeum Pomorskie AK i Wojskowej Służby Polek, 2004, s. 250–251. ISBN 83-88693-03-4.
- ↑ M. Kukiel, Dzieje oręża..., s. 393.
- ↑ Rękopis Joanny Żubrowej |, przewodnicyzamosc.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
Bibliografia
- Robert Bielecki: Encyklopedia wojen napoleońskich. Warszawa: Trio, 2002. ISBN 83-85660-75-5.
- Marian Kukiel: Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815. Poznań: Kurpisz (repr.), 1996. ISBN 83-86600-51-9.
- Ordery i odznaczenia nr. 1. Wydawnictwo De Agostini Polska Sp. z o.o.. ISBN 978-83-248-2723-7.
Media użyte na tej stronie
Joanna Żubrowa (1782-1852)
Autor: Qzior, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób J. Żubr na cmentarzu w Wieluniu, lipiec 2020