Joanna Elżbieta Holstein-Gottorp
 Joanna Elżbieta w 1745 r. | |
| księżna Anhalt-Zerbst | |
| Okres | od 8 listopada 1727 |
|---|---|
| Jako żona | Chrystiana Augusta |
| regentka Anhalt-Zerbst | |
| Okres | |
| W imieniu | Fryderyka Augusta |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia | 24 listopada 1712 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | Chrystian August Holstein-Gottorp |
| Matka | Albertyna Fryderyka Baden-Durlach |
| Mąż | Chrystian August |
| Dzieci | Katarzyna II |
Joanna Elżbieta Holstein-Gottorp (ur. 24 listopada 1712 w Gottorp, zm. 30 maja 1760 w Paryżu) – duńska arystokratka, księżniczka Holsztynu-Gottorp i poprzez małżeństwo księżna Anhalt-Zerbst. Matka Katarzyny II, cesarzowej Rosji.
Urodziła się w zamku Gottorp jako córka Chrystiana Augusta Holstein-Gottorp, księcia Holsztynu-Gottorp i Eutin oraz Albertyny Fryderyki Baden-Durlach. Była regentką księstwa Anhalt-Zerbst w latach 1747–1752 z powodu małoletności syna Fryderyka Augusta Anhalt-Zerbst.
Młodość
Na dwór brunszwicki wprowadziła ją jej matka chrzestna, Elżbieta Zofia Maria, księżna Brunszwiku, do której została wysłana wraz z dwiema swoimi siostrami. Joanna Elżbieta przez kilka lat mieszkała w tym samym skrzydle pałacu co jej siostry, kuzyni i przyszły mąż, z którym wyswatała ją w wieku piętnastu lat Elżbieta Zofia.
Joanna Elżbieta wyszła za mąż za Chrystiana Augusta, księcia Anhalt-Zerbst w 1727 roku[1]. Jej mąż był generałem pruskiej armii służącym pod Fryderykiem Wilhelmem I. Wkrótce po zawarciu związku małżeńskiego Joanna Elżbieta wyruszyła ze swoim mężem do Szczecina gdzie znajdował się jego regiment.
Księżna i Rosja
Związek pomiędzy Chrystianem Augustem a Joanną Elżbietą przypominał raczej relację ojciec-córka niż mąż-żona – książę Anhalt-Zerbst był przedwcześnie podstarzałym wojskowym. Młoda księżna wkrótce zaczęła źle się czuć w prowincjonalnym, oddalonym od tętniących życiem i kulturą miast europejskich Szczecinie. Miasto takie jak Szczecin było rozczarowaniem dla młodej dziewczyny wychowanej w ekscytującej atmosferze niemieckiego dworu. Nawet urodzenie pierwszego dziecka nie dało jej zbyt wielkiej radości. Dziewczynka została nazwana Zofia Fryderyka Augusta dla uczczenia żony króla pruskiego Zofii, jej syna Fryderyka i dziadka Chrystiana Augusta. Stosunek matki do córki zawsze był ambiwalentny. Sam poród był bardzo ciężki i Joanna Elżbieta uważała narodziny córki za niedostateczną nagrodę za cierpienie jakie przeszła. Zgodnie z tym co napisała przyszła Katarzyna II, jej matka niemal zmarła i aż dziewiętnaście tygodni zajęło jej dojście do pełni zdrowia[1].
.jpg)
Na czas nieobecności Chrystiana Augusta w należącym doń księstwie regencję sprawował jego kuzyn, który podobnie jak żaden z żyjących przedstawicieli tej linii dynastii askańskiej nie miał dzieci, co znaczyło, że jeżeli Joanna Elżbieta urodzi syna to sytuacja całej rodziny odczuwalnie się zmieni i być może będą mogli opuścić Szczecin na zawsze. Między innymi dlatego Joanna Elżbieta podejmowała przez całe życie działania mające na celu danie swoim dzieciom losu o wiele lepszego od tego jaki przypadł jej w udziale – została niemal zmuszona do poślubienia mężczyzny, którego pochodzenie i tytuł był o wiele niższy od jej tytułu (Joanna Elżbieta była praprawnuczką króla Danii). Jednakże zawsze czuła swego rodzaju chłód emocjonalny w stosunku do córki, której zazdrościła i wyczekiwała stosownej chwili by ją od siebie oddalić, jak to zrobiła przed swoim bratem Jerzym Ludwikiem Holstein-Gottorp, który bardzo lubił Zofię i często całował ją w usta. Właśnie pod wpływem Joanny Elżbiety poprosił szwagra o zgodę na poślubienie Zofii, co przez jakiś czas zajmowało oboje małżonków. Jednakże w tym samym czasie do Joanny Elżbiety doszedł list od cesarzowej Elżbiety, proszący o przesłanie portretu jej siostry Anny. Jadwiga Elżbieta spełniła prośbę cesarzowej i wkrótce otrzymała od ambasadora Rosji w Niemczech zaproszenie dla obu kobiet do Rosji w celu zaprezentowania cesarzowej Zofii, która miała zostać żoną następcy tronu, wielkiego księcia Piotra[2]. Misja z jaką udawały się do Rosji była ściśle tajna, chociaż król Prus przekazał im dokładne wskazania jakimi miały się kierować w Petersburgu. Obie kobiety wyruszyły jeszcze w tym samym roku do Rosji wyposażone w list żelazny od cesarzowej, pieniądze na drogę i wspaniałe powozy. Podróż trwała prawie trzy miesiące i zakończyła się 9 lutego 1744 w Moskwie, gdzie doszło do spotkania z cesarzową Elżbietą na oczach całego dworu[3]. Następnego dnia Joanna Elżbieta i Zofia zostały udekorowane własnoręcznie przez cesarzową orderem św. Katarzyny Męczennicy[4].
Dwór rosyjski był w tamtych latach podzielony przez liczne frakcje i koterie, którym przewodzili arystokraci i niektórzy ambasadorowie. Jednym z nich był hrabia Aleksiej Bestużew-Riumin, minister spraw zagranicznych posiadający na cesarskim dworze ogromne wpływy i zaufanie samej niezbyt zainteresowanej polityką cesarzowej, która wolała skupić się na przyjemnościach dworskiego życia niż na mało dla niej zrozumiałej grze dyplomatycznej. Bestużew przewodził frakcji niemieckiej i wkrótce Joanna Elżbieta zaczęła przeciwko mu spiskować spotykając się między innymi z posłem francuskim markizem de La Chétardie – uczestnikiem spisku pałacowego, który wyniósł cesarzową Elżbietę na tron. Joanna Elżbieta próbowała okazać się pomocna dla Fryderyka II poprzez podważenie pozycji wszechmocnego Bestużewa. Kanclerz wytrzymał starcie i drogą rewizji zdobył przechwycony list Chetardie'go, w którym Francuz krytykował rządy Elżbiety, sposób sprawowania przez nią władzy i dobieranie coraz młodszych kochanków[5][6]. Poseł szybko został odesłany do Paryża, a z wygnaniem Joanny Elżbiety cesarzowa postanowiła zaczekać – wkrótce po kłótni z księżną nakazała jej opuszczenie stolicy w ciągu tygodnia i Rosji w ciągu miesiąca. Oficjalnym powodem wygnania matki żony wielkiego księcia był jej romans z rosyjskim szlachcicem, hrabią Beckim[7][8].
Regencja i Paryż
W swej podróży Joanna Elżbieta wróciła do Niemiec i wkrótce objęła regencję na rzecz swojego syna Fryderyka Augusta, który po śmierci Chrystiana Augusta w 1747 roku został kolejnym księciem Anhalt-Zrebst. Sprawowała ją do 1752 roku, kiedy to jej syn osiągnął osiemnaście lat i wyprowadziła się do Paryża, gdzie mieszkała przez ostatnie osiem lat[9]. Jej sytuacja materialna uległa wówczas znacznemu pogorszeniu – Fryderyk II położył rękę na dochodach z księstwa Zerbst, a pensja, w wysokości piętnastu tysięcy rubli rocznie, przyznana Joannie Elżbiecie przez cesarzową Elżbietę nie nadchodziła w przewidzianym czasie – poza tym sama księżna prowadziła wystawne życie ponad stan, które pochłaniało znaczne sumy[10]. Miała swój własny pałac, który wynajmowała, służbę i często wydawała przyjęcia. Zaczęła zaciągać długi, a w sierpniu 1759 roku napisała list do cesarzowej Elżbiety z prośbą o wypłacenie jej pensji na trzy lata naprzód. W wyniku odmowy, słabego zdrowia i kłopotów finansowych zmarła 30 maja 1760 roku w wieku czterdziestu siedmiu lat. Przed śmiercią spaliła wszystkie dokumenty i listy mogące skompromitować córkę, nie pozostawiając nawet własnych, pisanych przez całe życie dzienników. Dwór rosyjski wyrównał długi i opłacił pogrzeb księżnej[11].
Potomstwo
Joanna Elżbieta ze swego małżeństwa z Chrystianem Augustem, księciem Anhalt-Zerbst miała czworo dzieci, z których dwoje dożyło wieku dorosłego:
- Zofia Fryderyka Augusta Anhalt-Zerbst (ur. 2 maja 1729 – zm. 17 listopada 1796), żona cesarza Rosji Piotra III, znana później jako Katarzyna II Wielka;
- Wilhelm Chrystian Fryderyk Anhalt-Zerbst (ur. 17 listopada 1730 – zm. 27 sierpnia 1742), zmarły w dzieciństwie;
- Fryderyk August Anhalt-Zerbst (ur. 8 sierpnia 1734 – zm. 3 marca 1793), książę Anhalt-Zerbst;
- Augusta Krystyna Szarlotta Anhalt-Zerbst (ur. 10 listopada 1736 – zm. 24 listopada 1736), zmarła w niemowlęctwie;
- Elżbieta Ulryka Anhalt-Zerbst (ur. 17 grudnia 1742 – 5 marca 1745), zmarła w dzieciństwie.
Przypisy
- ↑ a b W. Serczykː Katarzyna II str. 10
- ↑ W. Serczykː Katarzyna II str. 13-16
- ↑ Katarzyna II: Pamiętniki cesarzowej Katarzyny II przez nią samą spisane str. 8
- ↑ W. Serczykː Katarzyna II str. 21-23
- ↑ W. Serczykː Katarzyna II str. 26-27
- ↑ Katarzyna II: Pamiętniki cesarzowej Katarzyny II przez nią samą spisane str. 13
- ↑ W. Serczykː Katarzyna II str. 31-34
- ↑ Katarzyna II: Pamiętniki cesarzowej Katarzyny II przez nią samą spisane str. 26
- ↑ Katarzyna II: Pamiętniki cesarzowej Katarzyny II przez nią samą spisane str. 83
- ↑ Katarzyna II: Pamiętniki cesarzowej Katarzyny II przez nią samą spisane str. 159
- ↑ W. Serczykː Katarzyna II str. 103-104