Jody

Jody
Ёды
Ilustracja
Centrum agromiasteczka (2016)
Państwo Białoruś
Obwód witebski
Rejonszarkowszczyński
SielsowietJody
Wysokość137 m n.p.m.
Populacja (2009)
• liczba ludności
424
Nr kierunkowy+375 2154
Tablice rejestracyjne2
Położenie na mapie obwodu witebskiego
Mapa konturowa obwodu witebskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Jody”
Położenie na mapie Białorusi
Ziemia55°27′14″N 27°13′39″E/55,453889 27,227500
Portal Białoruś

Jody (biał. Ёды; ros. Иоды) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie szarkowszczyńskim obwodu witebskiego, około 18 km na północny zachód od Szarkowszczyzny; siedziba sielsowietu.

W miejscowości znajdują się parafialna cerkiew prawosławna pw. św. Proroka Eliasza[1] i kościół rzymskokatolicki pw. Matki Bożej Szkaplerznej.

Historia

W XVII wieku dobra te były własnością rodziny Sapiehów herbu Lis. W 1701 roku zostały oddane w zastaw Dionizemu Massalskiemu, a w 1742 roku kupił je Mikołaj Tadeusz Łopaciński, który wkrótce odstąpił je swemu młodszemu bratu Ignacemu Błażejowi. Ignacy podzielił w 1794 roku swój liczący 24 tysiące dziesięcin majątek między swoich synów. Miasteczko Jody, dwór i cerkiew (wzniesioną przez Ignacego i jego żonę Judytę w 1754 roku) otrzymał Marcin Tadeusz Łopaciński (1760–1850). Po nim Jody w spadku dostał jego syn Aleksander (1791–1831). Po śmierci Aleksandra (poległ w powstaniu listopadowym) dobra te przeszły na jego syna Henryka Dominika (1823–1910). Kolejnym właścicielem majątku był najstarszy syn Henryka Aleksander (1848–1917), a ostatnim właścicielem Jodów był najmłodszy syn Aleksandra – Henryk Józef Otto (1864–1941)[2][3].

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Jody, wcześniej należące do województwa wileńskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie powiatu dziśnieńskiego (ujezdu) guberni mińskiej, a od 1843 roku wileńskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Jody wróciły do Polski, stały się siedzibą gminy Jody w powiecie dzisieńskim województwa nowogródzkiego. 1 stycznia 1926 roku gminę wyłączono z powiatu dziśnieńskiego i przyłączono do powiatu brasławskiego w województwie wileńskim[4]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[5][6].

Cerkiew pw. proroka Eliasza (przed 1930 rokiem)
Cerkiew św. Eliasza (2016)

XVIII-wieczna cerkiew pw. proroka Eliasza nie przetrwała II wojny światowej[7]. W dwudziestoleciu międzywojennym istniała tu duża synagoga. Żydowskie dzieci uczyły się hebrajskiego i Talmudu w polskiej szkole po godzinach.

17 grudnia 1941 roku Niemcy zamordowali we wsi około 500 Żydów, co upamiętnia stojący tu kamień pamiątkowy.

W 1945 roku wzniesiono nową cerkiew pw. proroka Eliasza.

W 2000 roku wieś uzyskała status agromiasteczka. Działają tu: szkoła średnia, ambulatorium, dom kultury, biblioteka, apteka, poczta, siedziba leśnictwa, kaplica katolicka[5] i cerkiew.

Liczba ludności miejscowości kształtowała się następująco:

  • 1866 – 179
  • 1882 – 423
  • 1921 – 479 osób, 172 było wyznania rzymskokatolickiego, 52 prawosławnego, 238 mojżeszowego, 17 innego. Jednocześnie 435 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 44 białoruską. Były tu 74 budynki mieszkalne[8].
  • 1931 – w 117 domach zamieszkiwały 744 osoby[9], tuż przed II wojną światową mieszkało tu około 500 Żydów
  • 1997 – 483
  • 2009 – 424[10].
Dwór w Jodach (przed 1930 rokiem)

Dwór i park

Ignacy Błażej Łopaciński wybudował w Jodach około 1748 roku dwór, który przetrwał w posiadaniu jego potomków do 1939 roku. Dwór w Jodach został wzniesiony na niewielkim wzgórzu. Był to parterowy, na planie prostokąta i wysokich piwnicach zbudowany budynek. Jego frontowa elewacja była trzynastoosiowa z wejściem zwieńczonym skromnym trójkątnym przyczółkiem łączącym dwa pilastry. Pięcioosiowa część środkowa zwieńczona była szerokim trójkątnym frontonem dekorowanym wielką, wykonaną w sztukaterii płaskorzeźbą przedstawiającą kartusz z herbami właścicieli. Dwór był nakryty stosunkowo płaskim, łamanym dachem gontowym. W dworze były przetrzymywane cenne dokumenty, w tym akta Konfederacji barskiej. Nota bene akta te zostały utracone już w latach 80. XIX wieku: wypożyczone przez historyka Włodzimierza Broel-Platera w celu ich opublikowania, zostały zagubione przez niego w wyniku roztargnienia w czasie podróży[2].

Dom był otoczony niezbyt dużym parkiem. Przed dworem znajdował się kolisty gazon obsadzony dekoracyjnymi krzewami. Podobny kolisty trawnik był od tylnej strony domu, opadał łagodnie w kierunku pól[2].

Dwór został ogołocony w czasie I wojny światowej. W dwudziestoleciu międzywojennym świecił pustkami.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 42 osoby, wszystkie były wyznania rzymskokatolickiego i zadeklarowały polską przynależność narodową. Było tu 5 budynków mieszkalnych[8]. W 1931 w 2 domach zamieszkiwało 8 osób[9]. Przed wojną funkcjonowała również osada Jody. W 1931 w 1 domu zamieszkiwało 5 osób[9].

Majątek Jody został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].

Przypisy

  1. ↑ Шарковщинское благочиние (ros.). eparhia992.by. [dostęp 2021-03-20].
  2. ↑ a b c d Jody, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 157–161, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  3. ↑ Jody, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 597.
  4. ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472
  5. ↑ a b Иоды na stronie Globus Białorusi (ros.). [dostęp 2017-11-04].
  6. ↑ Jody na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-11-04].
  7. ↑ Jody, Radzima.org [dostęp 2017-11-04].
  8. ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 63.
  9. ↑ a b c Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 7.
  10. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu gwitebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku (ros.). [dostęp 2017-11-04].

Linki zewnętrzne

Jody (gmina) (II Rzeczpospolita)
  • Siedziba gminy – Jody
Miasteczko
Wsie
Zaścianek
Kolonia
Folwarki
Majątek
Leśniczówki
Osada
Parcele

Media użyte na tej stronie

Flag of Vitsebsk Voblasts.svg
Flaga obwodu witebskiego
Belarus Vitebsk region adm location map.svg
Autor: Nzeemin, Licencja: CC BY-SA 2.0
Позиционная карта Витебской области.