Johann Arndt

Johann Arndt

Johann Arndt lub Arnd (ur. 27 grudnia 1555 w Edderitz albo Ballenstedt^[1]; zm. 11 maja 1621 w Celle) – niemiecki teolog luterański okresu ortodoksji, autor literatury pobożnościowej. W swych dziełach podkreślał znaczenie naśladowania Chrystusa i mistycznej więzi z nim. Swoją twórczością wywarł wpływ na myśl pietyzmu.

Życiorys

Był synem wiejskiego proboszcza Jakoba Arndta^[2]. Pierwsze doświadczenia zdobywał u boku swojego ojca; następnie uczęszczał do szkół w Aschersleben, Halberstadt i Magdeburgu. W roku 1575 podjął studia na Uniwersytecie w Helmstedt w zakresie sztuk wyzwolonych i medycyny. Od roku 1581 studiował na uniwersytecie w Wittenberdze, gdzie jego nauczycielem teologii był Polykarp Leyser starszy. Następnie uczęszczał na Uniwersytet w Strasburgu i Uniwersytet Bazylejski, gdzie pobierał naukę odpowiednio od Johannesa Pappusa i Simona Sulcera. W 1582 roku powrócił do Anhaltu. W roku 1583 został ordynowany w Bernburgu i w 1584 roku pod rządami księcia Joachima Ernsta rozpoczął sprawowanie posługi duchownej w Badeborn.

Książę Joachim Ernst nie przyjął Formuły zgody z roku 1577, zamiast tego w roku 1585 ogłosił inne wyznanie wiary. W 1589 roku jego następca, książę Johann Georg I, zażądał zaprzestania sprawowania egzorcyzmu podczas chrztu. Arndt odmówił i wzbraniał się przed uznaniem nowego wyznania. 10 września 1590 Arndt wydał w tej sprawie stosowne oświadczenie. Niedługo później został z tego powodu pozbawiony urzędu i wygnany z kraju. Arndt właściwie przypuszczał, że poczynania księcia są wstępem do przyjęcia kalwinizmu przez księstwo Anhaltu, co dokonało się w roku 1596. W 1590 roku Arndt podjął posługę w Quedlinburgu, gdzie pozostał do roku 1599. Następnie sprawował posługę w Brunszwiku (do 1609 roku), w Eisleben, a w latach 1611–1621 sprawował urząd superintendenta generalnego w Celle.

W swym nauczaniu inspirował się mistyczną i budującą literaturą średniowiecza taką jak Teologia niemiecka albo pisma Bernarda z Clairvaux, Tomasza à Kempis czy Jana Taulera. Na tej podstawie napisał on Cztery księgi o prawdziwym chrześcijaństwie, które wraz z jego Rajskim ogródkiem należały do najbardziej rozpowszechnionych dzieł chrześcijańskiej literatury pobożnościowej. W swej nauce Arndt podkreślał znaczenie naśladowania Chrystusa, mistycznej więzi z nim oraz praktycznego rozwijania cnót chrześcijańskich.

Nauka Arndta spotkała się ze sprzeciwem Lucasa Osiandra, została natomiast pozytywnie przyjęta przez przedstawicieli pietyzmu. Cztery księgi o prawdziwym chrześcijaństwie ukazały się do roku 1740 w 123 wydaniach^[3]. Dzieła Arndta zostały przetłumaczone na większość języków europejskich i wiele pozaeuropejskich. Były one czytane nie tylko przez ewangelików, ale i katolików oraz prawosławnych. Z inicjatywy biskupa Szymona (Todorskiego) w 1735 roku w Halle ukazało się pierwsze tłumaczenie Czterech ksiąg o prawdziwym chrześcijaństwie na język rosyjski. Po szybkim i niekontrolowanym rozprzestrzenianiu się dzieła Arndta na terenie Rosji, w roku 1743 zostało ono zakazane przez cenzurę. Potwierdzone jest korzystanie z dzieła przez co najmniej dwóch biskupów prawosławnych – Tichona Zadońskiego i Arseniusza (Maciejewicza) oraz przez archimandrytę i tłumacza Biblii Makarego (Głuchariowa)^[4].

Dzieła

• Von wahrem Christenthum, księga 1., Frankfurt am Main 1605.
• Vier Bücher vom wahren Christentum, Magdeburg 1610.
  • tom 1, dostępny online w Deutsches Textarchiv.
  • tom 2, dostępny online w Deutsches Textarchiv.
  • tom 3, dostępny online w Deutsches Textarchiv.
  • tom 4, dostępny online w Deutsches Textarchiv.
• Paradiesgärtlein voller christlicher Tugenden, wie solche zur Übung des wahren Christentums durch andächtige, lehrhafte und trostreiche Gebete in die Seele zu pflanzen, Magdeburg 1612.
• Auslegung des ganzen Psalters in 451 Predigten, Jena 1617.
• Postilla: Das ist: Außlegung und Erklärung der Evangelischen Texte/ so durchs gantze Jahr an den Sontagen und vornehmen Festen/ auch der ApostelTage gepredigt werden, Jena 1616–1620 (w czterech częściach).

W 1695 roku Vier Bücher, Paradiesgärtlein i dalsze pisma ukazały się pod tytułem Sechs Bücher vom wahren Christentum.

• Johann Arnd's sechs Bücher vom wahren Christentum nebst dessen Paradies-Gärtlein. (dostępne online wydanie z 1860 roku w Digitalen Bibliothek Mecklenburg-Vorpommern)

Tłumaczenia polskie

• Jana Arnta Sześć ksiąg o prawdziwym chrześciaństwie [...] oraz informatorium jego biblicum i dziewięć listów tu należących, Królewiec 1845 (dostępny online w Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej)

Przypisy

Bibliografia

• Julius August Wagenmann: Arndt, Johann. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). T. 1, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, s. 548–552.
• Gustav Hammann: Arndt, Johann. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). T. 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, s. 360n. ISBN 3-428-00182-6.
• Friedrich Wilhelm Bautz: Arndt (Arnd), Johann. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). T. 1, Bautz, Hamm 1975, s. 226–227. ISBN 3-88309-013-1.
• Arndt, Johann. [w:] Christian Cyclopedia [on-line]. cyclopedia.lcms.org. [dostęp 2016-04-15]. (ang.).
• Arndt, Johann. 1911 Encyclopædia Britannica, 1911. [dostęp 2016-04-16]. (ang.).
• Johann Friedrich Arndt: Johann Arndt, weiland General-Superintendent des Fürstenthums Lüneburg. Ein biographischer Versuch. Oemigke, Berlin 1838. (dostępny online w Digitalen Bibliothek Mecklenburg-Vorpommern)
• Fritz Roth: Restlose Auswertungen von Leichenpredigten für genealogische und kulturhistorische Zwecke. Selbstverlag, Boppard/Rhein, 1976, tom 9, s. 351. (R 8630)
• Martin Schmidt: Arndt, Johann. W: Theologische Realenzyklopädie 4 (1979), s. 121–129.
• HansH. Schneider HansH., Der fremde Arndt. Studien zu Leben, Werk und Wirkung Johann Arndts, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2006, ISBN 3-525-55833-3, OCLC 74650357 .
• Hans Otte, Hans Schneider (red.): Frömmigkeit oder Theologie. Johann Arndt und die »Vier Bücher vom wahren Christentum« (Studien zur Kirchengeschichte Niedersachsens, T. 40). Göttingen: V & R / Unipress, 2007, ISBN 978-3-89971-386-2 lub ISBN 3-89971-386-9
• DirkD. Fleischer DirkD., Johann Arndt als Erbauungsschriftsteller., [w:] DirkD. Fleischer, Erfüllte Zeit. Historisch-theologische Versuche, Reken: Ars et Littera, 2009, s. 28-37, ISBN 3-9809744-5-6, OCLC 660151706 .
• Stefan Reichelt: Johann Arndts »Vier Bücher von wahrem Christentum« in Russland. Vorboten eines neuzeitlichen interkulturellen Dialogs. Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig 2011. ISBN 978-3-374-02863-4.
• Dietmar Peil: Zur Illustrationsgeschichte von Johann Arndts »Vom wahren Christentum« mit einer Bibliographie. W: Archiv für Geschichte des Buchwesens 18, 1977, s. 963–1066 (dostępny online).
• August Wildenhahn: Johannes Arndt: Ein Zeitbild aus Braunschweig's Kirchen- und Stadtgeschichte, Leipzig 1847. (dostępny online w archive.org)

Linki zewnętrzne

• Artykuł Johann Arndt w Ökumenischen Heiligenlexikon
• Johann Arndt – dzieła w bibliotece Polona