Johann Bäcker

Johann Bäcker
SS-Unterscharführer SS-Unterscharführer
Data i miejsce urodzenia

3 marca 1912
Hartfeld

Formacja

Flag of the Schutzstaffel.svg Schutzstaffel

Johann Berthold Bäcker (ur. 3 marca 1912 w Hartfeld) – SS-Unterscharführer, niemiecki zbrodniarz nazistowski podczas II wojny światowej.

Życiorys

Johann Berthold Bäcker[1][2] urodził się 3 marca 1912 w Hartfeld[3]. Pochodził z rodziny kolonistów niemieckich z Gródka Jagiellońskiego[4].

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej w trakcie okupacji niemieckiej przez pewien czas służył w placówce Sicherheitspolizei w Sanoku (na obszarze ówczesnego Landkreis Sanok)[1]. Zasłynął wówczas z okrucieństwa wobec aresztowanych oraz z postawy antypolskiej[5][6][7]. Porozumiewał się w języku polskim[8][9]. W stopniu SS-Unterscharführera służył w Komisariacie Policji Granicznej w Sanoku (Grenzpolizeikommissariat)[10][11][12][13][14][3]. W strukturze tej placówki funkcjonowała gestapo, której funkcjonariuszem był także Johann Bäcker (określany jako gestapowiec)[15][16].

Jako gestapowiec służył w Ustrzykach Dolnych[17]. We wspomnieniach żołnierza AK, Wilhelma Bilika, został określony jako postrach tego miasta i okolic[9]. Według niego Bäcker sam dokonywał egzekucji[9]. Wiosną 1942 w Ustrzykach wraz z Arnoldem Doppkem dokonywał eksterminacji Żydów w wieku powyżej 65 roku życia, uprzednio wzywając ich do gestapo, następnie nocą imitował ich zwolnienie z aresztu, po czym wychodząca z budynku pojedynczo osoba była oświetlana reflektorem i ostrzeliwana[18]. Proceder ten trwał przez kilka dni, pozostałe osoby wywieziono do Brzegów Dolnych i tam zabijano, zaś tych którzy nie dopełnili stawiennictwa, zastrzelano w ich domach[19]. W czerwcu 1942 wraz z Leo Humeniukiem był organizatorem oraz wykonawcą masowej egzekucji Żydów w Olszanicy, pochodzących z tej miejscowości i okolic (według relacji świadka zamordowano wtedy ok. 120-170 osób tej narodowości)[20]. Kilka dni później Bäcker kierował egzekucją Żydów w Stefkowej (pozbawiono w niej życia 44 osoby)[21]. 22 czerwca 1942 w Ustrzykach Dolnych Bäcker z Doppkem oraz z policjantami ukraińskimi dokonał egzekucji Żydów pochodzących z tego miasta oraz okolic (śmierć poniosło wówczas 650 osób)[21]. W lipcu 1942 w Ropience obaj wykonali egzekucję około 100 Żydów zatrzymanych wcześniej w okolicach[19]. W styczniu 1943 za torami kolejowymi w Ustrzykach Dolnych (obecnie istnieje tam stadion) obaj dokonali egzekucji 24 Żydów, zbiegłych z transportu kolejowego, których uprzednio zmuszono do rozebrania się na mrozie i wykopania masowego grobu[19]. W lutym 1943 w tym samym miejscu obaj zabili 30 osób upośledzonych umysłowo lub fizycznie narodowości polskiej oraz łemkowskiej, uprzednio zabranych ze wsi w okolicy[19]. W marcu 1943 obaj zrealizowali egzekucję 18 osób narodowości cygańskiej[19]. Według późniejszych szacunków w egzekucjach na obszarze powiatu ustrzyckiego prowadzonych przez Bäckera, Doppkego i innych gestapowców zamordowano około 1000 przedstawicieli narodowości żydowskiej, polskiej, cygańskiej, łemkowskiej[19].

W styczniu 1944 Bäcker był jednym z dokonujących aresztowania osób oskarżonych o działalność konspiracyjną, które 20 marca 1944 zostały rozstrzelane w egzekucji w Falejówce[22]. Nocą 26/27 lipca 1944 uczestniczył w wywożeniu z więzienia w Sanoku osób przeznaczonych na rozstrzelanie[23][24]. Następnie był jednym z dwóch wykonawców egzekucji w lesie Hanusiska 27 lipca 1944[23][25]. W trakcie tego aktu podczas chwilowej przerwy na przeładowanie przez niego broni, z miejsca kaźni zdołał zbiec Michał Pałasz – jedyny ocalony z tej egzekucji[11][26][25] (wcześniej Bäcker aresztował Pałasza i torturował go podczas przesłuchania[11][23][24][27]).

W 1944 polska partyzantka planowała zamach na Bäckera, którego uniknął[9].

Okres powojenny

Na początku lat 70. był sprzedawcą w Bonn[10][28][11]. Do tego czasu żył w zapomnieniu[28].

31 marca 1971 Johann Bäcker i Hans Quambusch zostali tymczasowo aresztowani i osadzeni w areszcie śledczym[10][28][11][12]. Na początku czerwca 1972 poinformowano, że prokuratura w Berlinie Zachodnim wniosła przeciw obu akt oskarżenia, zarzucając im popełnienie wielu mordów i współudział w morderstwach[10]. 26 marca 1973 przed sądem przysięgłych Sądu Krajowego (Landgericht) w Berlinie Zachodnim rozpoczęła się rozprawa główna w procesie, w którym Bäcker i Quambusch zostali oskarżeni o wielokrotne popełnienie morderstwa oraz o pomocnictwo w dokonywaniu morderstw na podstawie §§ 211, 49, 74 StGB[10][29][12][3]. W akcie oskarżenia zarzucono im, że w okresie od 1941 do 1943 zgodnie z otrzymanymi rozkazami uczestniczyli w dwóch egzekucjach, których ofiarami było ponad tysiąc Żydów, a ponadto Cyganie[10][29][12]. Ponadto obaj mieli także działać bez rozkazu jako sprawcy w tzw. ekscesie[30], z własnego popędu i swojej inicjatywy mordując w okrutny sposób dzieci, kobiety i mężczyzn[10][29][28][12] (Bäckerowi w akcie oskarżenia z 1972 oraz na początku procesu w 1973 przypisano 72 takie zbrodnie[10][28], a potem informowano o 108[12][14][31]). Obaj zaprzeczyli treści oskarżenia[29]. Bäcker nie przyznał się do winy[28]. W trakcie rozprawy było przesłuchiwanych 90 świadków z siedmiu państw[14]. Wyrokiem sądu przysięgłych w Berlinie Zachodnim z 23 sierpnia 1973 Johann Bäcker i Hans Quambusch zostali skazani na kary dożywotniego pozbawienia wolności w ciężkim więzieniu za zbrodnie popełniona podczas II wojny światowej na obszarze okupowanej Polski[32][11][12][14][31][3]. Bäcker został uznany winnym zamordowania 56 osób[32]. W motywach wyroku sąd podkreślił, że obaj skazani często działali nie według rozkazu, lecz z własnej woli, a ich postępowanie znamionowało szczególne okrucieństwo[32]. Wymiar wyroku odpowiadał oczekiwaniom oskarżyciela, zaś obrona wnosiła o uniewinnienie[32]. Wyrok nie był prawomocny[32].

W okresie PRL sprawą wyjaśnienia zbrodni niemieckich popełnionych na ziemi sanockiej zajmowała się Delegatura w Sanoku Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie, której szefem był sędzia śledczy Czesław Cyran[11]. Ustalenia OKBZH w Rzeszowie, przekazane za pośrednictwem Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, posłużyły jako materiał dowodowy w procesach zbrodniarzy niemieckich, którego odbywały się w Niemczech[11]. Jako świadkowie występowały w nich osoby z Polski[11].

Bracia Johanna Bäckera także byli funkcjonariuszami służb III Rzeszy w okresie okupacji na obszarze Podkarpacia i również zapisali się jako zbrodniarze wojenni: Oskar Bäcker (ur. 1910[4], gestapowiec, strażnik i tłumacz w filii komisariatu policji granicznej w Krośnie, 3 lipca 1973 skazany w Bonn na karę dożywotniego pozbawienia wolności[14]), Leon wzgl. Leopold (zmarły przed 1974)[4][12][33][34]. Ponadto według stanu z 17 sierpnia 1942 funkcjonariusz o nazwisku Bäcker był komendantem posterunku policji w Olszanicy[1].

Przypisy

  1. ↑ a b c Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 38.
  2. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 159, 280.
  3. ↑ a b c d Zbiór akt z postępowań karnych dotyczących zbrodni nazistowskich. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2020-04-29].
  4. ↑ a b c Stanisław Zabierowski. Przesłuchania świadków w sprawie zbrodni. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 287, s. 3, 17 października 1971. 
  5. ↑ Jan Łuczyński, Edward Zając: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 45.
  6. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 23, 191, 222.
  7. ↑ Edward Zając. Dzieje Żydów Sanoka i powiatu sanockiego w latach 1939–1943. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 32, s. 129, 1994. 
  8. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 191.
  9. ↑ a b c d Bilik 2012 ↓, s. 172.
  10. ↑ a b c d e f g h Wniesienie aktu oskarżenia przeciwko hitlerowskim mordercom z Sanoka. „Nowiny”. Nr 153, s. 2, 4 czerwca 1972. 
  11. ↑ a b c d e f g h i Witold Szymczyk. Możemy im dać tylko pamięć. „Nowiny”. Nr 346, s. 5, 16 grudnia 1973. 
  12. ↑ a b c d e f g h Witold Szymczyk, Zdzisław Świeboda. By zbrodnia została ukarana. „Nowiny”. Nr 26, s. 1, 3, 27 stycznia 1974.  W artykule powołano się na źródło: Mordprozeß in Berlin gegen frühere SS-Männer. „Frankfurter Allgemeine Zeitung”. Nr 73, s. 9, 27 marca 1973 (niem.). 
  13. ↑ Cyran 1976 ↓, s. 66-67.
  14. ↑ a b c d e Stanisław Zabierowski: Stanisław Zabierowski (red.): Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski. T. I: Ściganie i karanie przestępców hitlerowskich, którzy pełnili zbrodnie wojenne na terenie południowo-wschodniej części Polski. Rzeszów: Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie i Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie, 1976, s. 175.
  15. ↑ Cyran 1976 ↓, s. 67.
  16. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 52, 59.
  17. ↑ Bilik 2012 ↓, s. 164, 166, 167, 168, 169.
  18. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 65-66.
  19. ↑ a b c d e f Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 66.
  20. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 64-65.
  21. ↑ a b Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 65.
  22. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 57.
  23. ↑ a b c Cyran 1976 ↓, s. 84.
  24. ↑ a b Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 52.
  25. ↑ a b Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 53.
  26. ↑ Cyran 1976 ↓, s. 83, 84.
  27. ↑ Brygidyn. San 1992 ↓, s. 159.
  28. ↑ a b c d e f News Around the World. SS Men Charged. „The Jewish Press”. Nr 42, s. 11, 30 czerwca 1972 (ang.). 
  29. ↑ a b c d Four Nazis Sent to Jail for Murder. „The Detroit Jewish News”. Nr 3, s. 22, 30 marca 1973 (ang.). 
  30. ↑ W języku niemieckim Exzesstäter, w języku angielskim excess criminals.
  31. ↑ a b Brygidyn. San 1992 ↓, s. 223.
  32. ↑ a b c d e Wyróżniali się okrucieństwem. Byli SS-mani skazani na dożywotnie więzienie. „Dziennik Łódzki”. Nr 200, s. 1, 24 sierpnia 1973. 
  33. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 59.
  34. ↑ Edward Zając. Dzieje Żydów Sanoka i powiatu sanockiego w latach 1939–1943. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 32, s. 133, 1994. 

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

SS-Unterscharführer.svg
Autor: Rama, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Rang insignia of the SS/Waffen-SS, here universal collar patches to the NCO-rank/ Officer Aspirant rank “SS-Unterscharfuehrer/ SS-Junker” until 1945.