Johann Bachstrom

Jan Fryderyk (lub Johann Friedrich) Bachstrom
Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1688
koło Rawicza

Data i miejsce śmierci

lipiec 1742
Nieśwież

Zawód, zajęcie

lekarz, pastor luterański

Jan Fryderyk (lub Johann Friedrich) Bachstrom (ur. 24 grudnia 1688[1] koło Rawicza, według innych źródeł 24 grudnia 1686[2][3], zm. w czerwcu 1742 w Nieświeżu[4], dziś Nesvizh na Białorusi) – pisarz, uczony i teolog luterański. Jego nazwisko pisze się czasem Bachstroem lub Bachstrohm. Pisał głównie po łacinie, niemiecku i francusku (i dlatego czasem znany jest też jako Joannis Friderici lub Jean-Frédéric), w angielskiej historiografii znany jako John Frederic Bachstrom[5]. Ponieważ najbardziej znany jest ze swojej działalności w holenderskim mieście Lejda, gdzie spędził kilka lat u schyłku życia, często błędnie mówi się o nim jako o holenderskim lekarzu i pisarzu.

Życie

Syn Heinricha B., złotnika[3] lub fryzjera, z okolic Rawicza. We wrocławskim Elisabet-Gymnasium (Gimnazjum św. Elżbiety) jego nauczycielem był Caspar Neumann. Od 1708 studiował teologię w Halle a od 1710 w Jenie. Szukał zatrudnienia w Strupinie jako kaznodzieja, ale odmówiono mu z powodu wątpliwości co do jego ortodoksji. W 1717 został lektorem języka polskiego w Gimnazjum Akademickim w Toruniu[6]. Został wygnany z miasta po nieortodoksyjnym kazaniu, które wywołało zamieszanie. Przeniósł się do Węgrowa, wówczas ważnego ośrodka reformacji w Polsce, gdzie pełnił jednocześnie obowiązki pastora i lekarza. Ale w 1729 był w Konstantynopolu i miał tam księgarnię. Podjął próbę przetłumaczenia Biblii na język turecki co spowodowało kontrowersję i musiał uciekać z miasta. W 1933 był w Londynie. Później przez kilka lat przebywał w Lejdzie. Od 1737 był lekarzem na dworze Anny Radziwiłł. Później został dyrektorem huty szkła należącej do jej syna księcia Hieronima Radziwiłła, usiłował skopiować miśnieńską technologię produkcji porcelany. W 1742 prawdopodobnie z powodu poglądów religijnych na polecenie jezuitów został uwięziony w Nieświeżu i zabity przez uduszenie.

Działalność

Zajmował się teologią, medycyną, fizyką i geologią. Na własny koszt odwiedził i opisał kopalnie na Śląsku, podróżował po Rudawach i Karkonoszach. Wiele z jego twierdzeń wydaje się dziś banalne, ale wówczas wyprzedzały epokę. Utrzymywał np., że kobiety powinny mieć możliwość kształcenia się w medycynie, a marynarze powinni uczyć się pływać zanim wypłyną w morze. Opisał wynalezioną przez siebie kamizelkę ratunkową z korka.

Najbardziej znany jest z propagowania świeżych owoców i warzyw do zwalczania szkorbutu. Jego "Observationes circa scorbutum" z 1734 wyprzedzała o 13 lat przełomowy eksperyment Jamesa Linda. Jego tezy nie spotkały się z odzewem, ponieważ nie pasowały do dominującego wówczas całościowego spojrzenia w medycynie, która szukała wyjaśnienia przyczyn wszystkich schorzeń przez jedną teorię i wyleczenia ich jedną metodą.

W 1736-37 anonimowo opublikował "Inqviraner", utopijną powieść opisującą społeczeństwo założone przez rozbitków, w którym istniała całkowita wolność religijna, w pobliżu nienazwanego północnoafrykańskiego łańcucha górskiego. Zawarł w niej własne przeżycia z Konstantynopola oraz wątki z innych powieści tamtych czasów takich jak Listy perskie Monteskiusza i Robinson Crusoe.

Przypisy

  1. ↑ Personennamendatei der Deutschen Nationalbibliothek
  2. ↑ Deutsche Biographie – wspólny portal dla ADB oraz NDB
  3. ↑ a b Hermann Ullrich: Bachstrom, Johann Friedrich. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 55, Duncker & Humblot, Leipzig 1910, S. 664–667.
  4. ↑ Fotis Jannidis, Gerhard Lauer, Andrea Rapp: Hohe Romane und blaue Bibliotheken. Zum Forschungsprogramm einer computergestützten Buch – und Narratologiegeschichte des Romans in Deutschland (1500-1900). W: Lucas Marco Gisi, Jan Loop, Michael Stolz: Literatur und Literaturwissenschaft auf dem Weg zu den neuen Medien. germanistik.ch 2007
  5. ↑ Hugh James Rose, A New General Biographical Dictionary, Tom 2, Londyn 1857, S. 445-446
  6. ↑ Marian Biskup: Wybitni ludzie dawnego Torunia, Toruń 1982, s. 123

Linki zewnętrzne