Johann Brenz

Johann Brenz

Johann Brenz (ur. 24 czerwca 1499 w Weil der Stadt, zm. 11 września 1570 w Stuttgarcie) – niemiecki teolog i działacz reformacyjny, reformator Szwabii.

Życiorys

Brenz urodził się mieście Weil nieopodal Stuttgartu. Studiował w Heidelbergu, gdzie uzyskał tytuł magistra. Tam stał się zwolennikiem Marcina Lutra, z którym miał okazję zetknąć się osobiście podczas dysputy heidelberskiej w kwietniu 1518 roku. W 1522 roku Brenzowi groził proces o herezję, jednak uniknął go poprzez podjęcie posługi w Schwäbisch Hall. W 1524 roku znalazł sojusznika w Johannesie Isenmannie, który został proboszczem w Hall. Święto Bożego Ciała zostało zniesione, a okoliczny klasztor zamieniony w szkołę. Podczas wojny chłopskiej potępiał nadużycie wolności ewangelicznej przez chłopów, błagał o litość dla pokonanych i przypominał władzom o ich obowiązkach. W 1528 roku, a więc na rok przed powstaniem Małego i Dużego katechizmu Lutra, napisał większy i mniejszy katechizm dla młodzieży.

21 października 1525 roku Brenz opublikował dzieło Syngramma Suevicum, które przeniosło mu szeroki rozgłos. Krytykował w nim poglądy Johannesa Oecolampadiusa i znajdował potwierdzenie twórczej mocy słowa Chrystusa w realnej obecności ciała i krwi Chrystusa w Sakramencie Ołtarza. Brenz brał udział we wszystkich istotnych spotkaniach poświęconych kwestiom religijnym. W październiku 1529 roku uczestniczył w rozmowie marburskiej, a następnego roku, na zaproszenie margrabiego Jerzego Hohenzollerna, brał udział w sejmie augsburskim, gdzie popierał Filipa Melanchtona w jego próbach pojednania z katolikami, odrzucał natomiast możliwość porozumienia ze zwolennikami Huldrycha Zwingliego. Brenz zawarł też związek małżeński. W lutym 1537 roku był obecny w Schmalkalden, jednak wyjechał przed podpisaniem Artykułów szmalkaldzkich; podpis w jego imieniu złożył Jan Bugenhagen^[1]. Dwa miesiące później dokonał odnowy Uniwersytetu w Tybindze w duchu reformacji.

Brenz był początkowo sceptyczny wobec działań politycznych przeciwnych władzy cesarskiej, jednak ze względu na wrogie nastawienie cesarza Karola V jego poglądy stopniowo ulegały zmianie. W 1538 roku Hall przystąpiło do związku szmalkaldzkiego. 16 grudnia 1546 roku cesarz zdobył miasto, a Brenz został zmuszony do ucieczki, pomimo przeraźliwego zimna. Wiele jego pism wpadło w ręce wroga. Brenz wrócił do miasta 4 stycznia 1547 roku, ogłoszenie Interim augsburskiego, które Brenz nazywał interitus („ruina”), zmusiło go bowiem do działania i zdecydowanego protestu. Kanclerz cesarski Antoine Perrenot de Granvelle zażądał od Brenza poddania się, i ostrzeżony reformator ponownie zbiegł z miasta 24 czerwca 1548 roku. Schronił się w zamku Hohenwittlingen, gdzie opiekę zapewnił mu książę Ulryk Wirtemberski, i ukrył się pod pseudonimem Joannes Witlingius. Cesarz nie ustawał w próbach odnalezienia go, więc udał się do Strasburga, a następnie Bazylei, gdzie napisał wykład proroctwa Izajasza. W styczniu 1549 roku Brenz dowiedział się o śmierci żony. Sytuacja dzieci skłoniła go do udania się do Szwabii, jednak ze względu na poszukiwanie go przez cesarza cały czas znajdował się w niebezpieczeństwie. Spędził osiemnaście miesięcy na zamku Hornberg, pod pseudonimem Huldrich Engster. W sierpniu 1549 roku udał się do Urach, gdzie jego przyjaciel Isenmann był wówczas pastorem, by naradzić się z księciem, jego doradcami i Matheusem Alberem w sprawie przywrócenia nabożeństwa ewangelickiego. Jesienią 1550 roku poślubił swoją drugą żonę Catherine, najstarszą córkę Isenmanna.

Po śmierci Ulryka Brenz został poproszony, by przygotować wyznanie wiary (zwane confessio Wirtembergica), które zostanie przedstawione na soborze trydenckim. W marcu 1552 roku udał się do Trydentu, wraz z trzema innymi wirtemberskimi teologami i Johannesem Marbachem ze Strasburga, by bronić tam swego wyznania. Przybycie Brenza zaskoczyło zgromadzonych, jednak ci odmówili przyjmowania pouczeń od tych, którzy winni byli im posłuszeństwo. W tym czasie Interim augsburskie zostało zniesione. Brenz, po okresie pobytu w Stuttgarcie, Tybindze, Ehningen i Sindelfingen jako doradca księcia, został 24 września 1554 roku proboszczem katedry w Stuttgarcie i dożywotnim radcą książęcym. Otrzymał od księcia wolną rękę w reformowaniu spraw kościelnych i szkolnictwa. Przeprowadzona reforma była zgodna z założeniami confessio Wirtembergica, odrzucił natomiast propozycje Leysera i Andreä, by wprowadzić dyscyplinę kościelną w stylu kalwińskim. Działał też na polu działalności literackiej, jego Catechismus pia et utile explicatione illustratus zdobył uznanie poza granicami kraju i wśród następnych pokoleń.

Kontrowersja powstała z powodu nauki Andreasa Osiandra na temat usprawiedliwienia, która wywołała rozłam w Kościele pruskim, doprowadziła do pojawienia się zarzutów wobec Brenza, według którego zaistniały konflikt był jedynie sporem o słowa. W 1558 roku wydał edykt przeciwko anabaptystom i Schwenkfeldowi, bronił nauki o Wieczerzy Pańskiej przeciwko tendencjom kalwińskim. Brenz, na gruncie radykalnie rozumianej doktryny o unii personalnej, opowiadał się za poglądem o wszechobecności ciała Chrystusa, która zacząć się miała nie z chwilą wniebowstąpienia, ale już przy wcieleniu. Napisał też obronę Wyznania augsburskiego przez zarzutami dominikanina Piotra Soto.

Brenz utrzymywał kontakty z waldensami i francuskimi protestantami, jednak wszelkie próby zbliżenia zakończyły się niepowodzeniem. Jego wsparciem cieszyli się ewangelicy z Bawarii, którzy znosili ucisk od księcia Albrechta. Zalecał mieszczanom ze Strasburga nie brać udziału w katolickich obrzędach, interesował się też sytuacją ewangelików w Austrii.

W 1569 doznał paraliżu i utracił siły. Po swojej śmierci został pochowany pod amboną katedry w Stuttgarcie. W późniejszych czasach jezuici zbezcześcili jego grób.

Przypisy

Bibliografia

• G. Bossert, Brenz, Johann [w:] New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, t. II. Baker Book House, Grand Rapids 1952, ss. 260–262.

Linki zewnętrzne

• Tadeusz Wojak: Uwagi o katechizmie Jana Brencjusza. [dostęp 2010-07-10].