Johann Georg Pinsel

Johann Georg Pinsel^[1], Jan Jerzy Pinzel lub Jan Jerzy Pinsel, niem. Johann Georg Pinsel (zm. pomiędzy 1761 a 1762) – rzeźbiarz i snycerz pochodzenia niemieckiego lub czeskiego (brzmienie nazwiska wskazuje na niemiecki obszar językowy), jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy działających w Rzeczypospolitej w okresie rokoka.

Jako twórca jest nieco zagadkową postacią. Niewiele jest materiałów archiwalnych na jego temat. Na podstawie niewielu istniejących śladów historykom udało się w przybliżeniu odtworzyć jego drogę artystyczną. Zniszczenie znacznej części jego dorobku w okresie władzy sowieckiej utrudnia pełną ocenę jego sztuki.

Spośród rzeźbiarzy pierwszej połowy XVIII w. najbliżsi mu byli Matthias Bernhard Braun z Pragi i Ignac Rohrbach z Chrudima, a wśród współczesnego mu pokolenia - przedstawiciele bawarskiej szkoły rzeźby rokokowej z Ignatzem Güntherem na czele^[2].

Życie i twórczość

Rzeźba św. Jerzego z soboru św. Jura we Lwowie

Rzeźby ołtarza głównego w kościele Wniebowzięcia NMP w Buczaczu

Anioł z muzeum Pinzla we Lwowie

Ukrzyżowanie. Około 1755-1760

Brzmienie nazwiska Pinsla wskazuje na niemiecki obszar językowy mejsca, skąd pochodził. Jan K. Ostrowski uważa, iż pochodził zapewne z południowych Niemiec lub Czech, przybył na teren Rzeczypospolitej ok. 1750 i osiedlił się w Buczaczu jako serwitor dziedzica tego miasta Mikołaja Bazylego Potockiego, starosty kaniowskiego^[3], mecenasa sztuk na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej, fundatora okazałych świątyń i budowli świeckich i ich rzeźbiarskiego wystroju. 13 maja 1751 Pinsel zawarł w Buczaczu związek małżeński z Marianną Elżbietą z Majewskich Kieytową, wdową po Janie, z którą miał synów, ochrzczonych w kościele farnym w Buczaczu: Bernarda (4 czerwca 1752, jego ojcem chrzestnym był architekt Bernard Meretyn), i Antoniego (3 czerwca 1759). 24 października 1762 roku Marianna Pinslowa już jako wdowa zawarła trzeci związek małżeński z Janem Berensdorffem. Biorąc pod uwagę obowiązujący wówczas okres żałoby przez jeden rok, można wyznaczyć datę śmierci Pinsla na koniec września lub październik 1761 (najpóźniej w początku 1762).

Pinsel tworzył w latach 1750–1761 pod protektoratem Mikołaja Bazylego Potockiego. Współpracował z jednym z największych lwowskich architektów Bernardem Meretynem. Miał pracownię w Buczaczu. Tworzył początkowo w kamieniu, dekorując wznoszone przez Meretyna budowle – ratusz w Buczaczu i sobór św. Jura we Lwowie oraz figury Niepokalanego Poczęcia Marii i św. Jana Nepomucena przy drogach w Buczaczu. Następne dziale Pinsla to wielkie zespoły ołtarzowe wyrzeźbione w drewnie, przeznaczone dla kościołów m.in. w Horodence (1752–1755), Hodowicy (ok. 1758) oraz w Monasterzyskach (1761). Johann Georg Pinsel wykonał również rzeźby dla kaplicy w Mariampolu, klasztoru w Sąsiadowicach, kościoła św. Marcina we Lwowie. Rzeźby i reliefy dla cerkwi św. Pokrowy w Buczaczu wiązane są z działalnością warsztatu Pinsla, działającego po śmierci artysty. Wystrój fary w Buczaczu jest również dziełem warsztatu pozostawionego przez Pinsla, przy jego wykonaniu pracował m.in. Antoni Sztyl. Natomiast snycerskie prace w kościele w Nawarii są autorstwa Piotra^[4] i Macieja Polejowskich.

Twórczość Mistrza Pinsla mieszcząca się w kręgu oddziaływania sztuki południowoniemieckiej, wyróżnia się na tle współczesnej sobie rzeźby epoki rokoka szczególną ekspresją i dramatyzmem przedstawień. Dynamika konwulsyjnie wygiętych ciał, ukazanych z całym naturalizmem napiętych mięśni, ścięgien i żył potęgowana jest poprzez pełne wyrazu traktowanie draperii, skłębionych niespokojnie wokół postaci, nieraz stanowiących wręcz samodzielny element plastyczny, modelowanych śmiało za pomocą dużych płaszczyzn ograniczonych wyraźnymi, ostrymi krawędziami. O wielkim mistrzostwie artysty świadczy umiejętność bezbłędnego komponowania wielopostaciowych grup rzeźbiarskich. Podziw budzi jego niebywała biegłość warsztatowa, znakomita znajomość materiału i absolutne opanowanie techniki^[5].

Artysta wychował około czterdziestu uczniów i kontynuatorów swej sztuki. W XIX wieku postać Pinzla została zapomniana, a do panteonu słynnych rzeźbiarzy został przywrócony dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości po I wojnie światowej, kiedy to dwóch lwowskich historyków: Tadeusz Mańkowski i Zbigniew Hornung rozpoczęło badania nad warsztatem rzeźbiarza; ustalili oni niemal wszystkie prace przez niego wykonane.

Jan K. Ostrowski przypuszczał, że w skład warsztatu Pinsla wchodziło przynajmniej trzech artystów, głównego z których on żartowliwie okrześlał jako Przyjaciel Pinsla (Amico di Pinsel)^[6].

W pomieszczeniach kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP we Lwowie urządzono staraniem Borysa Woźnickiego muzeum rzeźby Johanna Georga Pinsla.

Przypisy

Bibliografia

• Adam Bochnak: Ze studjów nad rzeźba lwowską epoki rokoka. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1931.
• Beata Fekecz-Tomaszewska. Wystawa: „Lwowska rzeźba barokowa Mistrza Pinzla, XVIII w.”. „Semper Fidelis. Pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich”. Nr 6 (listopad-grudzień 1990), s. 15-16, 1990. Wrocław: Fundacja Kresowa „Semper Fidelis”. ISSN 0866-9414. 
• Jacek Gajewski: Lwowska rzeźba rokokowa, kilka uwag do zagadnienia genezy zjawiska. W: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., red. J. Lileyko. Lublin, 2000, s. 559-577.
• Mieczysław Gębarowicz, Prolegomena do dziejów lwowskiej rzeźby rokokowej [w:] Artium Quaestiones, III, s. 5-46. [dostęp 2017-02-23]
• Zbigniew Hornung. Pierwsi rzeźbiarze lwowscy z okresu rokoka. „Ziemia Czerwieńska”. III, 1937, s. 1-37.
• Zbigniew Hornung. Na marginesie ostatnich badań nad rzeźba lwowską XVIII wieku. „Biuletyn Historii Sztuki”. VII, 1939, s. 131-149. [dostęp 2017-02-23]
• Zbigniew Hornung: Majster Pinzel snycerz. Karta z dziejów lwowskiej rzeźby rokokowej. Wrocław: 1976.
• Jerzy Kowalczyk: Ze studiów nad geografią lwowskiej rzeźby rokokowej. W: Rokoko. Studia nad sztuką 1 połowy XVIII w. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki zorganizowanej wspólnie z Muzeum Śląskim we Wrocławiu, Wrocław, październik 1968, red. T. Piasecki. Warszawa, 1970, s. 199-218.
• Tadeusz Mańkowski: Lwowska rzeźba rokokowa. Lwów: 1937.
• Tadeusz Mańkowski: Dawny Lwów, jego sztuka i kultura. Londyn: 1974.
• Jan K. Ostrowski, Jan Jerzy Pinsel – zamiast biografii [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, t. II, s. 361-374. [dostęp 2017-02-24]
• Jan K. Ostrowski, Pinsel (Penzel, Pilse, Pilze, Pilznow, Pinzel, Pinzenl) Jan Jerzy [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, Bd. 7. Warszawa 2003, s. 195-198. [dostęp 2017-02-23]
• Jan K. Ostrowski, Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII [w:] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej, red. J. K. Ostrowski, Kraków 1994, t. I, s. 79-90. ​ISBN 83-85543-51-1​ [dostęp 2017-02-24]
• Бібліографія Йогана Ґеорґа Пінзеля. Книгоспис. „Ї”. (pol. • ukr.)[dostęp 2017-08-17]

Linki zewnętrzne

• Sztuka.net: Historia sztuki. ARTYŚCI - JOHANN GEORG PINZEL (pol.). [dostęp 2010-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-02)].
• Muzeum Pinzela we Lwowie
• Galeria tygodnika "Ji". (ukr.) [dostęp 2016-12-14]