Johann Heermann

Johann Heermann

Data i miejsce urodzenia	11 października 1585 Rudna, Księstwo legnickie, Królestwo Czech, Monarchia Habsburgów
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1647 Leszno, Królestwo Polskie, Rzeczpospolita

Johann Heermann (ur. 11 października 1585 w Rudnej koło Lubina, zm. 17 lutego 1647 w Lesznie) – śląski poeta i pisarz, pastor ewangelicki, krzewiciel reformacji na Śląsku i w Wielkopolsce, jeden z najwybitniejszych literatów XVII wieku, twórca „pierwszej śląskiej szkoły poetyckiej”, nazwany „Śląskim Hiobem” lub „Piewcą z Chobieni”. Pisał w językach: łacińskim i niemieckim. Autor licznych hymnów religijnych, które do dzisiaj są śpiewane w kościołach ewangelickich.

Lata nauki

Heermann (syn ubogiego kuśnierza) w dzieciństwie ciężko chorował i jego matka ślubowała, że gdy syn odzyska zdrowie, zostanie duchownym. Wypełniając to postanowienie (ponieważ przeżył jako jedyny z pięciorga dzieci), oddała go w 1597 na naukę do ewangelickiej szkoły łacińskiej w Wołowie. Nauczyciel Gregorius Fiebing szybko docenił jego talent i zachęcał go do pisania wierszy. Chociaż Heermann okazał się uczniem zdolnym i utalentowanym recytatorem, to po upływie roku musiał przerwać naukę w wołowskiej szkole z powodu choroby i braku pieniędzy.

W 1602 został nauczycielem syna Valeriusa Herbergera, kaznodziei ze Wschowy. W następnym roku rozpoczął naukę w gimnazjum elżbietańskim we Wrocławiu, a jesienią 1604 w słynącym z wysokiego poziomu nauczania gimnazjum w Brzegu. Za swe dokonania poetyckie został w 1608 uhonorowany tytułem Poeta Laureatus Caesarius. Rozpoczęte później studia teologiczne w Strasburgu musiał porzucić z powodu postępującej choroby oczu. Jego talent kaznodziei sprawił, że mimo luk w wykształceniu został w 1611 pastorem zboru w Chobieni.

Pozostałości kościoła ewangelickiego w Chobieni rozebranego w 1963

Życie w Chobieni

W 1612 poślubił Dorotheę Feige, córkę burmistrza Rudnej. Małżeństwo Heermannów było szczęśliwe i utrzymywało ożywione kontakty towarzyskie z okoliczną szlachtą (m.in. rodziną von Kottwitz). Wspomagany przez przyjaciół, Heermann uwolnił się od kłopotów finansowych, odbył nawet kilka podróży. Był to 6-letni pomyślny okres, w czasie którego Heermann zasłynął jako autor doskonałych utworów, pisanych po łacinie.

Rok 1617 przerwał tę pomyślność: śmierć żony, a potem ciężka choroba krtani sprawiły, że złamany psychicznie i fizycznie Heermann prawie nie mógł wykonywać funkcji pastora. Sytuację pogorszył wybuch wojny trzydziestoletniej, która spustoszyła Śląsk. Chobienia przechodziła z rąk do rąk, była 4 razy splądrowana (Heermann stracił cały swój dobytek, zginęło 550 jego parafian, zmarły też dzieci Heermanna). Zmieniające się władze to obsadzały w parafii jezuitów, to znowu przywracały tam pastorów i tak kilkakrotnie. W tych trudnych warunkach Heermann napisał jedno ze swoich najlepszych dzieł: tom hymnów Devoti Musica Cordis.

Heermann pozostawał pastorem w Chobieni przez 27 lat, aż do 1638 roku. Jednakże w 1634 zmuszony był zaniechać wygłaszania kazań, gdy z powodu choroby prawie stracił głos. Od tego czasu poświęcił się pisaniu kazań. W 1618 ożenił się ponownie z Anną Teichman z Góry Śląskiej, z którą miał trzech synów i córkę.

Wyjazd do Leszna

Nasilające się na Śląsku prześladowania protestantów sprawiły, że w 1638 Heermann przeniósł się do Leszna, na zaproszenie właściciela miasta Bogusława Leszczyńskiego. Leszno było wówczas jednym z największych w Polsce ośrodków protestantyzmu, zaludnionym w większości przez ewangelickich uciekinierów ze Śląska i Czech (w tym przez dużą grupę braci czeskich). Przebywał tam wówczas Jan Amos Komeński, który był dla Heermanna autorytetem.

Heermann zmarł w Lesznie w 1647, gdzie został pochowany w kościele ewangelickim. Grób nie zachował się, ponieważ kościół kilkakrotnie spłonął i był przebudowany. W kościele (obecnie rzymskokatolickim) znajduje się jednak pamiątkowa tablica (z 1928) ku jego czci.

Charakterystyka twórczości

Heermann uznany jest za najwybitniejszego poetę ewangelickiego od czasów Marcina Lutra do czasu Paula Gerhardta. Cechą charakterystyczną jego utworów (których zachowało się około 500) jest łączenie refleksji religijnej z filozoficzną; są nasycone motywami biblijnymi oraz elementami autobiograficznymi. Szczególne miejsce zajmują jego Treny (zwane „diamentami” poezji Heermanna), napisane w najgorszym okresie prześladowań okresu kontrreformacji. 14 hymnów Heermanna do dziś powszechnie śpiewa się w kościołach ewangelickich. Najbardziej znane to: Jezu mój miły, w czymżeś tak przewinił (niem. Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen) oraz O Panie, Boże mój (niem. O Gott, du frommer Gott). Kantata nr 5 na XIX niedzielę po Trójcy Świętej Jana Sebastiana Bacha Wo soll ich fliehen hin jest skomponowana do słów hymnu Heermanna.

Publikacje Heermanna

Zbiory pieśni:

• Das Schlußglöcklein (Ostatni dzwoneczek) (1616)
• Exercitium pietatis (Doskonalenie pobożności) (1630)
• Devoti musica cordis (Muzyka pobożnego serca) (1630)
• Poetische Erquickstunden (Godziny poetyckich zachwytów) (1656)

Pisma religijne:

• Crux Christi (Męka Chrystusa) (1619, 1854)
• Schola mortis (Szkoła śmierci) (1628)
• Güldene Sterbekunst (Godna sztuka umierania) (1628)

Fragment Pieśni żałoby i pociechy po śmierci pani Dorothei (1617)

(…) Tutaj nie czekam już Ciebie

w życiu pełnym jesieni,
ponownie ujrzę Cię w niebie;
razem doń uniesieni
ku rozkosznej szczęśliwości,
która to ciebie już gości; (…)

Kiedy ku wielkiej radości
ujrzymy się ponownie!
Nie przeszkodzi tej miłości
śmierć, co przyszła raptownie.
Wielkie szczęście zapanuje,
gdy ta, którą opłakuję,
w me ramiona znów przyjdzie.

To chcę w świadomości trzymać

choć rozpacz mnie nachodzi, (…)

(Pieśń żałoby i pociechy po śmierci pani Dorothei, dedykacja do zbioru kazań Sontags- und Fest-Evangelia w przekładzie Marcina Błaszkowskiego).

Literatura

• Allgemeine deutsche Biografie. Band 1, Duncker & Humblot, Berlin 1969, s. 247-249.
• Encyklopedia katolicka. T. VI, KUL, Lublin 1993.
• Heermann Johann: Myśli budujące. Przekład i opracowanie Marcin Błaszkowski. Urząd Miasta Leszna, 2014. ISBN 978-83-62200-24-5.
• Irmler Rudolf: Johann Heermann. Der Schlesische Hiob. Gießen & Basel 1959.
• Johann Heermann (1585-1647). Życie i twórczość = Johann Heermann (1585-1647). Leben und Werk. Red. A. Konior. Leszno 2008.
• Kordetzky Max: Johann Heermann. Ein Kirchenliederdichter aus Köben. "Heimatblätter des Kreises Wohlau" 17 Jg, 1938, s. 5-6.
• Schubert Heinrich: Leben und Schriften Johann Heermanns von Köben. Ein Beitrag zur schlesischen Literaturgeschichte. "Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens" 19, 1885, s. 182-236.
• Wagner Günter: Der Sänger von Köben. Johann Heermann. Werden, Werk, Wirken. Marburg, „Der Freiheitsbote” 1954.

Linki zewnętrzne

• Strona o Heermannie
• Dzieła Johanna Heermanna w bibliotece Polona