Johann Hieronymus Schröter

Johann Hieronymus Schröter
Rysunki szczegółów powierzchni Księżyca z pracy Selenotopographische Fragmente (1791)
Wizyta króla u astronomów w Obserwatorium w Lilienthal

Johann Hieronymus Schröter (ur. 30 sierpnia 1745 w Erfurcie, zm. 29 sierpnia 1816 w Lilienthal koło Bremy) – niemiecki prawnik, urzędnik i astronom.

Biografia

Jego ojciec był prawnikiem, lecz zmarł już w 1754 roku, pozostawiając rodzinę w trudnej sytuacji finansowej[1]. Johann Schröter studiował początkowo teologię na Uniwersytecie w Erfurcie, a od 1764 roku prawo na Uniwersytecie w Getyndze[1][2]. W trakcie studiów w Getyndze poznał Abrahama Gotthelfa Kästnera, który wzbudził u niego zainteresowanie astronomią[1]. W 1767 roku ukończył studia i rozpoczął praktykę prawniczą[2]. W 1777 roku został sekretarzem rady królewskiej brytyjskiego króla Jerzego III w Hanowerze[1]. Zamiłowanie Schrötera do muzyki doprowadziło do nawiązania kontaktów z muzycznie uzdolnioną rodziną Izaaka Herschela[1]. Jednym z synów Izaaka był mieszkający od 1757 roku w Anglii astronom William Herschel, który prowadził obserwacje za pomocą własnoręcznie konstruowanych teleskopów[1]. Słuchając opowieści o Williamie i jego obserwacjach, Schröter znów zafascynował się astronomią[2]. W 1779 roku Dietrich Herschel pomógł mu zakupić mały refraktor Dollonda[1]. Jednak momentem przełomowym w jego życiu było odkrycie przez Williama Herschela Urana w 1781 roku[1]. Schröter postanowił porzucić swoją dotychczasową pracę i z powodzeniem ubiegał się o stanowisko magistrata w wiosce Lilienthal w pobliżu Bremy[1]. Pracę tam rozpoczął w maju 1782 roku. Obowiązki urzędnicze zajmowały mu niewiele czasu, toteż mógł się teraz poświęcić astronomii[1].

Szybko wybudował pierwsze małe obserwatorium[2]. Za sporą sumę pieniędzy zakupił od Williama dwa teleskopy zwierciadlane o średnicy zwierciadła 4,75 i 6,5 cala[1]. Rosnące wymagania skłoniły go do wybudowania dużego, dwukondygnacyjnego obserwatorium obok budynku swojego biura[1]. W 1788 roku wybudował kolejne obserwatorium, które nazwał Urania-Tempel (świątynia Uranii), mieszczące się w drewnianym ośmiokątnym budynku w odległości około 70 kroków od głównego obserwatorium[2]. Prowadził obserwacje Słońca (w 1787 roku jako pierwszy dostrzegł i opisał struktury na Słońcu nazwane później granulami[3]), planet, stworzył szczegółowe mapy Księżyca[1]. We współpracy z konstruktorem teleskopów Johannem Gottliebem Friedrichem Schraderem w 1793 roku zbudował duży teleskop zwierciadlany o ogniskowej 27 stóp i średnicy zwierciadła 20 cali[1][2]. Był to wówczas największy teleskop w Europie kontynentalnej (większy był tylko 40-stopowy teleskop Herschela w Slooh w Anglii)[1]. Asystentami Schrötera byli Karl Ludwig Harding (w latach 1796–1805) i Friedrich Wilhelm Bessel (1805–1810)[1]. Do obserwatorium przyjeżdżało wielu renomowanych astronomów z kraju i zagranicy, stało się ono światowym centrum badań księżycowych i planetarnych[1].

Schröter kupował kolejne, mniejsze teleskopy, jednak w 1799 roku wydatki na obserwatorium zaczęły przekraczać jego możliwości finansowe[2]. Z pomocą przyszedł jednak król Jerzy III, patron Herschela, który zobowiązał się finansować działalność astronomiczną Schrötera pod warunkiem, że po śmierci astronoma wszystkie instrumenty zostaną przekazane obserwatorium uniwersyteckiemu w Getyndze[1].

We wrześniu 1800 roku z inicjatywy barona von Zacha w Lilienthal miało miejsce spotkanie astronomów, na którym zdecydowano o utworzeniu grupy, która miała się zająć systematycznym przeszukiwaniem zodiakalnego pasa nieba w celu odnalezienia hipotetycznej planety krążącej między orbitami Marsa i Jowisza, której istnienie wywnioskowano na podstawie reguły Titiusa-Bodego[1]. Zostali nazwani Niebiańską Policją[1]. Do grupy mieli też należeć inni znani astronomowie, do których rozesłano zaproszenia[1]. Każdy z astronomów miał przydzielony pas nieba, w którym miał prowadzić poszukiwania[4]. 1 stycznia 1801 roku włoski astronom Giuseppe Piazzi, zanim dotarło do niego zaproszenie, odkrył pierwszą planetoidę, nazwaną później Ceres[4]. Astronomowie należący do grupy odkryli w kolejnych latach planetoidy Pallas, Juno i Westę[4].

W 1810 roku w trakcie okupacji Niemiec przez wojska napoleońskie Schröter stracił swoje stanowisko urzędnicze, jego stan zdrowia również uległ pogorszeniu[1]. Jeszcze wcześniej wskutek zawieruchy wojennej przestały napływać pieniądze z Anglii od króla. W kwietniu 1813 roku Lilienthal zostało spalone przez Francuzów[1]. Obserwatorium przetrwało, ale zostało splądrowane, jeden z teleskopów wywieziono do Bremy, zniszczeniu uległo biuro i znaczna część notatek i nieopublikowanych manuskryptów[2][3]. Te wydarzenia były dla starego astronoma dużym szokiem[1]. W listopadzie 1813 roku przywrócono mu stanowisko magistra. Ponieważ jego stan zdrowia nadal się pogarszał, polecił wysłać wszystkie instrumenty obserwatorium zakupione przed 1799 rokiem do Getyngi[2]. Zmarł 29 sierpnia 1816 roku[1]. Budynki obserwatorium zostały zniszczone w 1850 roku po śmierci syna Schrötera, który nie przejawiał zainteresowania astronomią[2].

Wyróżnienia i upamiętnienie

W 1798 roku został członkiem Royal Society[5].

Na cześć uczonego nazwano krater marsjański Schroeter[6] oraz dolinę księżycową Vallis Schröteri[7]. Z kolei nazwa planetoidy (3707) Schröter pochodzi od innego niemieckiego astronoma o tym samym nazwisku, Egona Horsta Schrötera[8].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y W. Sheehan, R. Baum. Observations and inference: Johann Hieronymous Schroeter, 1745-1816. „Journal of the British Astronomical Association”. 105 (4), s. 171-175, sierpień 1995. Bibcode: 1995JBAA..105..171S (ang.). 
  2. ↑ a b c d e f g h i j Dieter Gerdes: von Johann Hieronymus Schroeter und den Instrumenten seiner Sternwarte (niem.). Olbers-Planetarium, 1984. [dostęp 2016-11-03].
  3. ↑ a b Johann Hieronymus Schroeter (1745–1816) (ang.). W: High Altitude Observatory (HAO) [on-line]. National Center for Atmospheric Research. [dostęp 2016-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-17)].
  4. ↑ a b c Gerald North: Astronomy in Depth. Londyn: Springer-Verlag, 2003, s. 102. ISBN 978-1-85233-580-9.
  5. ↑ List of Fellows of the Royal Society 1660 – 2007 (ang.). Royal Society. [dostęp 2016-11-03].
  6. ↑ Schroeter on Mars (ang.). W: Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-11-03].
  7. ↑ Vallis Schröteri on Moon (ang.). W: Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-11-03].
  8. ↑ (3707) Schröter w bazie Minor Planet Center (ang.)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie