John Grierson

John Grierson
Ilustracja
John Grierson (z prawej) wraz z boliwijskim reżyserem Jorge Ruizem (1955)
Data i miejsce urodzenia

26 kwietnia 1898
Deanston

Data i miejsce śmierci

19 lutego 1972
Bath

Zawód, zajęcie

reżyser

Odznaczenia
Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny)

John Grierson (ur. 26 kwietnia 1898 w Deanston, zm. 19 lutego 1972 w Bath) – szkocki reżyser i producent filmów dokumentalnych, uznawany za współtwórcę brytyjskiej szkoły dokumentalnej.

Życiorys

Grierson, urodzony ze związku nauczyciela i sufrażystki, w latach 1916-1922 studiował na uniwersytecie w Glasgow. Otrzymawszy dyplom magistra filologii angielskiej oraz filozofii moralnej, W latach 1924-1927 przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie miał okazję zapoznać się z dopiero rodzącą się sztuką filmową. Bodźcem dla jego sposobu myślenia na temat kina była polemika z amerykańskim intelektualistą Walterem Lippmannem na temat potencjału filmu jako medium zaangażowanego społecznie. Pod wpływem spotkania z Lippmannem opracował własną koncepcję kina, dla którego nazwę wymyślił w 1926 roku wobec filmu Roberta Flaherty'ego Moana (1926)[1].

Wspominając Moanę, Grierson użył wobec niej terminu documentary („film dokumentalny”)[2]. Przez to określenie Grierson rozumiał twórcze przekształcenie rzeczywistości[3]. Jack Ellis zwraca uwagę, że dotychczas to określenie oznaczało „lekcję”, „pouczenie”, a więc film dokumentalny według Griersona miał pełnić funkcję dydaktyczną[4]. Przyszły reżyser zamierzał realizować tę funkcję w oparciu o montaż, którego potencjał odkrył w trakcie seansu Pancernika Potiomkina (1925) Siergieja Eisensteina[5].

Wróciwszy do Wielkiej Brytanii, Grierson przyczynił się do ukształtowania nurtu w kinie dokumentalnym, nazywanym brytyjską szkołą dokumentu. Na jej twórczość składały się filmy realizowane na zlecenie dwóch państwowych spółek. W pierwszej z nich, Empire Marketing Board (1927-1933), Grierson wyreżyserował osobiście niemy film Poławiacze śledzi (1929), którego nowatorstwo polegało na ukazaniu codziennej pracy rybaków nad Morzem Północnym, a tym samym – na zobrazowaniu przeciętnych brytyjskich obywateli. Reżyser znajdował się pod przemożnym wpływem Eisensteina, stosując techniki montażu wyraźnie wzorowane na Pancerniku Potiomkinie, a sama projekcja Poławiaczy śledzi odbyła się wraz ze wspomnianym filmem radzieckim, wówczas zakazanym w Wielkiej Brytanii[6]. Rychło Grierson zgromadził wokół siebie kilku współpracowników, między innymi Paula Rothę, Basila Wrighta, Harry'ego Watta, Edgara Ansteya, Alberta Cavalcantiego i Arthura Eltona[7].

Gdy Empire Marketing Board została rozwiązana w 1933 roku, Grierson znalazł zatrudnienie w kolejnej spółce państwowej, General Post Office. W ramach zespołu filmowego przy tej spółce zajął się produkcją dzieł kluczowych dla brytyjskiej szkoły dokumentu, które konstytuowały dwa nurty. Pierwszy z nich stanowiły między innymi Pieśń Cejlonu (1934) Wrighta, Stocznia (1935) Rothy, Cargo z Jamajki (1933) Wrighta, Nocna poczta (1936) Watta i Wrighta oraz Twarz węgla (1935) Cavalcantiego, których bohaterem zbiorowym była klasa robotnicza oraz wykonywana przez nich praca. Drugi z nurtów, bardziej skoncentrowany na problemach społecznych, konstytuowały Problemy mieszkaniowe (1935) Eltona i Ansteya, Dzieci w szkole (1937) Wrighta, Żywności wystarczy (1937) Ansteya, Twarz Brytanii (1935) Rothy, Robotnicy i miejsca pracy (1935) Eltona oraz współreżyserowany przez Griersona Żyjemy dzisiaj (1937)[8].

W 1937 roku Grierson opuścił General Post Office, przekazując władzę nad zespołem filmowym Cavalcantiemu[9]. Przeprowadził się do Kanady, gdzie w 1938 roku współtworzył National Film Board of Canada, organ regulujący produkcję filmów kanadyjskich. Jednakże w 1945 roku Grierson został zwolniony ze sprawowanego stanowiska członka rady, gdyż przypisywano mu komunistyczne sympatie i rzekomą współpracę ze szpiegami radzieckimi[10]. Wrócił do Szkocji, gdzie z rozgoryczeniem obserwował, jak dawne stworzone przez niego zespoły filmowe zostały zlikwidowane[11]. Dopiero w 1957 roku ponownie znalazł zatrudnienie przy produkcji telewizyjnego programu This Wonderful World, który z powodzeniem był wyświetlany w telewizji do roku 1967[12].

Za swoje zasługi dla kinematografii Wspólnoty Brytyjskiej John Grierson został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego III klasy (CBE) w 1961 roku[13].

Przypisy

  1. ↑ J.C. Ellis, John Grierson: Life, Contributions, Influence, SIU Press, 2000, s. 1-25.
  2. ↑ J.C. Ellis, John Grierson: Life, Contributions, Influence, SIU Press, 2000, s. 26.
  3. ↑ P. Aufderheide, Documentary Film: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford 2007, s. 3.
  4. ↑ J.C. Ellis, John Grierson: Life, Contributions, Influence, SIU Press, 2000, s. 28.
  5. ↑ J.C. Ellis, John Grierson: Life, Contributions, Influence, SIU Press, 2000, s. 29.
  6. ↑ S. Street, British National Cinema, Routledge, London - New York 1997, s. 149.
  7. ↑ M. Przylipiak, Film dokumentalny okresu klasycznego [w:] Kino klasyczne, T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Universitas, Kraków 2012, s. 483.
  8. ↑ M. Przylipiak, Film dokumentalny okresu klasycznego [w:] Kino klasyczne, T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Universitas, Kraków 2012, s. 484-485.
  9. ↑ S. Street, British National Cinema, Routledge, London - New York 1997, s. 151.
  10. ↑ G. Evans, John Grierson, Dundurn, 2005, s. 94-104.
  11. ↑ G. Evans, John Grierson, Dundurn, 2005, s. 115-116.
  12. ↑ G. Evans, John Grierson, Dundurn, 2005, s. 172-174.
  13. ↑ G. Evans, John Grierson, Dundurn, 2005, s. 173.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Order BritEmp (civil) rib.PNG
Baretka Orderu Imperium Brytyjskiego (cywilnego; od 1936).
Jorge Ruiz - John Grierson 1955.jpg
Jorge Ruiz, cineasta boliviano junto a John Grierson en 1955