John Ross (odkrywca)

John Ross
Ilustracja
Portret Johna Rossa (ok. 1833)
Kontradmirał
Rear Admiral
Data i miejsce urodzenia

24 lipca 1777
Balsarroch, Wigtownshire, Szkocja

Data i miejsce śmierci

30 sierpnia 1856
Londyn

Przebieg służby
Siły zbrojne

Royal Navy Royal Navy

Główne wojny i bitwy

II koalicja antyfrancuska
III koalicja antyfrancuska

Sir John Ross (ur. 24 lipca 1777 w Balsarroch, w hrabstwie Wigtownshire w Szkocji, zm. 30 sierpnia 1856 w Londynie) – brytyjski oficer Royal Navy, odkrywca, polarnik, dowódca wypraw arktycznych.

W latach 1818–1819 dowodził w wyprawie, która dotarła do Cieśniny Smitha i Cieśniny Lancastera. Podczas wyprawy w latach 1829–1933 odkrył półwysep Boothia i Wyspę Króla Williama. Podczas tej ekspedycji jego bratanek James Clark Ross (1800–1862) jako pierwszy ustalił położenie północnego bieguna magnetycznego. W latach 1850–1851 prowadził poszukiwania zaginionej wyprawy Franklina.

Życiorys

John Ross urodził się 24 lipca 1777 roku w Balsarroch, w hrabstwie Wigtownshire w Szkocji[1].

Royal Navy

W wieku 9 lat wstąpił jako first-class volunteer do Royal Navy pod opiekę kapitana Seymoura Fincha[2]. Przez trzy lata służył na statku HMS Pearl na Morzu Śródziemnym, a przez kolejny rok na statku HMS Impregnable pod opieką kapitana Thomasa Byarda (1743–1798)[2]. Następnie odbył trzy rejsy do Indii Zachodnich i trzy po Morzu Bałtyckim[2].

W latach 1793–1798 roku Ross pracował dla Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej[2]. W 1799 roku powrócił do marynarki i służył jako midshipman na slupie HMS Weazel[2]. Następnie służył na statkach HMS Clyde i HMS Diligence[3]. W 1803 roku po wypowiedzeniu wojny Francji służył na HMS Grampus[3]. W 1805 roku otrzymał awans na porucznika[3]. Poważnie ranny w 1806 roku podczas abordażu na statek hiszpański – w 1809 roku otrzymał rentę z tytułu odniesionych obrażeń[4]. Od 1808 roku służył na HMS Victory – jednej z jednostek ochraniających brytyjskie statki handlowe na Morzu Bałtyckim[4]. Flota brytyjska była wspierana przez siły szwedzkie, które były osłabione – załogi szwedzkie rekrutowały się z biednych chłopów[5]. Posługujący się szwedzkim Ross został oddelegowany jako oficer łącznikowy do marynarki szwedzkiej[6]. W 1812 roku Ross został awansowany na stopień komandora i został dowódcą HMS Briseis[7]. W tym samym roku przyjął na statek jako first-class volunteer swojego bratanka Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[7].

Wyprawy arktyczne

Brytyjskie poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego

W 1817 roku brytyjski podróżnik William Scoresby (1789–1857) raportował, że wody wokół Grenlandii między 74°N a 80°N są wolne od lodu[8]. Wzbudziło to zainteresowanie Admiralicji i rozpoczęto poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego[8]. W 1818 roku wysłano dwie wyprawy, które zapoczątkowały 35 lat brytyjskich poszukiwań[8].

  • Pierwsza ekspedycja, złożona z dwóch statków HMS Dorothea pod komendą Davida Buchana (1780–1838) i HMS Trent dowodzonym przez Johna Franklina (1786–1847), miała wyruszyć przez Szetlandy, przepłynąć między Grenlandią a Spitsbergenem i dotrzeć do Cieśniny Beringa[8]
  • Druga wyprawa, na statkach „Isabella” pod dowództwem Johna Rossa i „Alexander” dowodzonym przez Williama Edwarda Parry’ego (1790–1855), miała pożeglować wzdłuż zachodniego wybrzeża Grenlandii przez Cieśninę Davisa do Zatoki Baffina[8].

Kandydaturę Rossa na dowódcę „Isabelli” wysunął George Johnstone Hope (1767–1818)[9]. Wyprawa Rossa potwierdziła informacje Williama Baffina (1584–1622) o Zatoce Baffina i podjęła próbę dalszej przeprawy na północ[10]. Dotarła do Cieśniny Smitha, osiągając 76°N, gdzie dalszą przeprawę uniemożliwiła obecność lodu[10]. Następnie Ross skierował się na zachód, docierając do Cieśniny Lancastera[11]. Zawrócił zmylony mirażem gór blokującym dalsze przejście na zachód, za co spotkała go krytyka po powrocie do domu[10]. Podczas wyprawy Ross jako pierwszy Europejczyk odwiedził dom grenlandzkiego Inuita[12].

Po powrocie Ross przeszedł na emeryturę, lecz był skłonny poprowadzić kolejną wyprawę, jednak już nigdy nie powierzono mu takiego zadania[10]. Zainteresował się silnikami parowymi i frenologią[10].

Wyprawa Rossa (1829–1833)

Statek „Victory” w Gulf of Boothia (1832)
„Boothia Peninsula and North Somerset”, mapa z True Tales of Arctic Heroism in the New World (1912) autorstwa Adolphusa Greely’ego (1844–1935)

W 1829 roku zamożny producent ginu Felix Booth (1780–1850) postanowił sfinansować prywatną wyprawę arktyczną w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego[10]. Ekspedycję poprowadził John Ross wraz z bratankiem[10]. Wyprawa wyruszyła na statku „Victory”[10]. Odkryto Cieśninę Księcia Regenta i ląd po jej stronie zachodniej[10], który nazwano Boothia na cześć fundatora wyprawy[13]. Ross odkrył również zatokę na południe od Cieśniny Księcia Regenta, którą również nazwano Boothia[1][a]. Wyprawa przezimowała na południowym krańcu zatoki w miejscu, które Ross nazwał Lord Mayor Bay[10]. Europejczycy przetrwali dzięki pomocy Inuitów, którzy rozbili swój obóz zimowy w pobliżu Lord Mayor Bay[10]. Podczas pierwszego zimowania w 1831 roku bratanek Rossa – James Clark Ross (1800–1862) jako pierwszy ustalił położenie północnego bieguna magnetycznego[10]. Dopiero po trzech latach ekspedycji udało się osiągnąć Cieśninę Księcia Regenta[10]. Uczestnicy wyprawy zmuszeni byli porzucić „Victory” i przeprawili się na północny wschód[10]. Założyli obóz zimowy w miejscu, gdzie składowano zapasy ze statku Parry’ego[10]. Przy próbie dalszej przeprawy łodziami zostali zoczeni przez statek wielorybniczy – dawny statek Rossa „Isabellę” – który zabrał ich do Anglii[10]. Powrót zaginionych przez lata polarników i odkrycie północnego bieguna magnetycznego uczyniły Rossów sławnymi[10]. W 1834 roku John Ross otrzymał tytuł szlachecki[1]. Na mocy decyji Parlamentu Ross otrzymał rentę, a Booth zwrot kosztów ekspedycji[10]. W latach 1839–1846 Ross pełnił urząd konsula w Sztokholmie[1].

Ekspedycja ratunkowa do Arktyki

W 1851 roku Ross stanął na czele kolejnej ekspedycji ratunkowej w celu odnalezienia członków zaginionej ekspedycji Johna Franklina – bez powodzenia[10][1].

W 1851 roku został awansowany na stopień kontradmirała (ang. rear admiral)[1]. Zmarł w 1856 roku w Londynie[1].

Publikacje

  • 1835 – Narrative of a Second Voyage in Search of a North-West Passage[1]

Członkostwa i nagrody

Uwagi

  1. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie wprowadziła egzonimu „Zatoka Boothia”, zob. KSNG 2007 ↓, s. 2, nazwa zatoki to Gulf of Boothia , zob. KSNG 2008 ↓, s. 18.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Encyclopædia Britannica ↓.
  2. ↑ a b c d e Ross 1994 ↓, s. 11.
  3. ↑ a b c Ross 1994 ↓, s. 12.
  4. ↑ a b Ross 1994 ↓, s. 13.
  5. ↑ Ross 1994 ↓, s. 13–14.
  6. ↑ Ross 1994 ↓, s. 14.
  7. ↑ a b Ross 1994 ↓, s. 18.
  8. ↑ a b c d e Day 2006 ↓, s. 248.
  9. ↑ Ross 1994 ↓, s. 31.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Nuttall 2005 ↓, s. 1775.
  11. ↑ Encyklopedia PWN ↓.
  12. ↑ Nuttall 2005 ↓, s. 1774.
  13. ↑ Encyclopædia Britannica – Boothia ↓.
  14. ↑ Royal Geographical Society: Gold medallists 1832-2021. [w:] www.rgs.org [on-line]. [dostęp 2021-09-19]. (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

John Ross (1777-1856), by British school of the 19th century.jpg
John Ross (1777-1856)

(Updated March 2019) A three-quarter length portrait of Sir John Ross to right wearing a sealskin coat worn over a black coat with naval civilian buttons and his badge as a Knight of the Swedish Order of the Sword, which he had been made in 1809. He holds a chart in his left hand. The background shows a camp setting in the Arctic. Ross’s early years with the merchant service slowed his promotion once he rejoined the Royal Naval service he had originally entered, and he did not become a lieutenant until 1805. From 1808 he served with de Saumarez in the Baltic and was made a Knight of the of the Swedish Order of the Sword in 1809 after serving on their staff. His arctic explorations began in 1814 and in 1818 he went on Parry’s expedition. Unfortunately on this occasion he identified a range of mountains in Lancaster Sound which must have been a mirage and when they subsequently proved not to be there his reputation suffered. He was not employed again until 1829 when he went on the Felix Booth expedition in command of the ‘Victory’ attempting to find the North-West Passage to the Pacific. He did not return until 1833. In 1839 he went as consul to Stockholm and returned in 1846. Quarrels with others interested in Arctic exploration resulted in his receiving little further employment, and in 1850 he went on an expedition himself at his own expense. The portrait was probably painted in 1833-34 since in December 1834 Ross was first made a Companion of the Bath and then knighted by William IV, who at the same time granted him permission to wear the Russian Imperial Order of St Anne. Details on the left include what is presumably his ship 'Victory' under protection as winter quarters and flying hoists of flags; a small two-masted vessel hauled up ahead of it, an open boat and expedition huts. On the right are two men in polar clothing by a brass cannon, above which flies what is presumably Ross's expedition flag. This bears an elaborate cartouche showing a star above three vertical heraldic beast-heads (identity uncertain) and with the motto 'Deus Adiuvat Nos' (God helps us) below, all overlaid on a St George Cross. While the overall effect and the likeness are good, much of the painting quality is very rough and the origins of the portrait unknown, though it was property of the Ross family, latterly at Wadworth Hall, Doncaster, until October 1917. By then, however, it is clear from surviving records that they did not know who had painted it.

  • oil on canvas
  • 142 x 114.5 cm
  • ca. 1833
Boothia Peninsula and North Somerset map.jpg
"Boothia Peninsula and North Somerset", map from True Tales of Arctic Heroism in the New World by A. W. Greely
Victory in Gulf of Boothia, 1832.jpg
John Ross's ship Victory under sail for the last time in the Gulf of Boothia, 1832