Jom-Tow Lipmann Heller

Grób Jom-Tow Lipmanna Hellera na cmentarzu Remuh w Krakowie

Jom-Tow Lipmann Heller ben Natan ha-Lewi, właściwie Gerszon Saul Heller Jom-Tow Lipmann ben Natan ha-Lewi^[1][2] (ur. 1579 w Wallerstein, zm. 7 września 1654 w Krakowie^[1][3]) – talmudysta, rabin kolejno w Nikolsburgu (1624–1625), Wiedniu (1625–1627), Pradze (1627–1629), Niemirowie (1631–1634), Włodzimierzu (1634–1643) i wreszcie w Krakowie (1643–1654)^[2].

Życie

Kształcił się początkowo u swego dziadka, Moszego Wallersteina, a następnie m.in. u Jehudy Löwa z Pragi. Zgłębiał kabałę, matematykę, filozofię religii i gramatykę języka hebrajskiego^[1].

Od 1597 roku był dajanem w Pradze. Od 1624 roku pełnił posługę rabiniczną w Nikolsburgu na Morawach, później w Wiedniu i Pradze; w tym ostatnim miejscu kierował również jesziwą^[1].

Po tym, jak został w 1629 roku oskarżony o wypowiedzi nieprzychylne państwu i Kościołowi, zamieszczone w jego dziełach, skazano go na śmierć, jednak po 40 dniach więzienia został ułaskawiony. Objął urząd rabina w Niemirowie na Podolu, a potem we Włodzimierzu na Wołyniu. Był posłem na Sejm Czterech Ziem w Jarosławiu^[1].

Od roku 1643^[2] lub 1644^[4] był rabinem w Krakowie, a później kierował także tamtejszą akademią talmudyczną^[4] (w latach 1648–1654).

Zmarł 7 września 1654 w Krakowie^[3], pochowany został na cmentarzu Remuh przy ulicy Szerokiej.

Twórczość

Jom-Tow Lipmann Heller jest autorem komentarzy halachicznych i kabalistycznych oraz kazań. Jego najwybitniejszym dziełem jest komentarz do Miszny zatytułowany Tosafot Jom-Tow (hebr. ‏תוספות יום־טוב‎; Praga 1614–1617, wyd. poprawione Kraków 1643)^[4][2]. Od tego tytułu pochodzi właśnie przydomek Hellera: „Jom-Tow”^[3]. Około roku 1645 spisał ponadto swe wspomnienia pt. Megilat ewa (hebr. ‏מגלת איבה‎, dosł. „Zwój nienawiści”; istnieje zarówno wersja hebrajska, jak i w języku jidysz)^[2]. Ogółem jest Heller autorem ponad 20 dzieł, sporządzonych po hebrajsku i w jidysz^[5].

Nawiązania

Postać rabina i gaona Bejnusza Aszkenazego w powieści Szatan w Goraju autorstwa Isaaca Bashevisa Singera jest częściowo wzorowana na Jom-Towie Lipmannie Hellerze^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Paweł Fijałkowski: Heller Jom-Tow Lipmann ben Natan ha-Lewi. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 1: A–K. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 580–581, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-126-X. [dostęp 2018-08-07]. (pol.).
• Joseph Davis: Heller, Yom Tov Lipmann. W: The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. YIVO Institute for Jewish Research, 2010. [dostęp 2018-08-07]. (ang.).
• Heller, Jomtow Lippmann Halewi Wallerstein. W: Salomon Wininger: Große jüdische National-Biographie. T. 3: Harrischon–Lazarus. Cernăuți: Arta, 1928, s. 42–45. [dostęp 2018-08-07]. (niem.).