Jonkowo

Jonkowo

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jonkowo
Sołectwo	Jonkowo
Liczba ludności (2011)	1894[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-042[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0477080
Położenie na mapie gminy Jonkowo Jonkowo
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jonkowo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jonkowo
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Jonkowo
53°49′32″N 20°18′29″E/53,825556 20,308056

Kapliczka z dzwonkiem, przed Jonkowem, odnowiona w 2000 r., współczesna rzeźba Świętej Rodziny, przykład żywej tradycji

Plan bitwy pod Jonkowem 3-4 lutego 1807 r.

Jonkowo (niem. Jonkendorf^[3][4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo

Wieś leży na trasie linii kolejowej nr 220 Olsztyn – Elbląg.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jonkowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Jonkowo. Znajduje się tu kościół, cmentarz z zabytkowymi nagrobkami, kilka kapliczek, przystanek autobusowy, mały park przed urzędem gminy, kilka sklepów, straż pożarna, ośrodek zdrowia, apteka, poczta, restauracja, posterunek policji. W pobliżu przystanek kolejowy oraz torfowisko, objęte badaniami naukowymi, prowadzonymi przez Wydział Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie.

Historia

Wieś lokowana była w 1345 r. przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi (w zasadzie potwierdził założenie wsi kościelnej), na 60 włókach) na prawie chełmińskim, pod pierwotną nazwą Hogenbuche (oznaczające w języku niemieckim Wysokie Buki, ale proponowana nazwa nie przyjęła się). Zasadźca był Jonekon. Jonkowo zostało założone na pruskim terytorium zwanym Gudikus przy bagnisku Mosenbruch, na granicy z Gritegrucz. Nazwa wsi przyjęła się od nazwiska pierwszego sołtysa Prusa o imieniu Jonekony (Joneko) ze wsi Bartołty (obecnie Bartołty Wielkie). W akcie lokacyjnym wsi dla sołtysa przeznaczono 6 włók (włóki sołtysa, wolne od podatku) oraz kolejnych 6 włók za służbę konną (w razie wojny). Sołtys otrzymał dodatkowo zezwolenie na prowadzenie karczmy z wyszynkiem piwa oraz prawo połowu ryb w jeziorze zwanym Rauthschoys i polowania w okolicznych lasach (na własne potrzeby). Pięć włók przeznaczono na uposażenie parafii. Pierwszy kościół powstał w latach 1350–1375 i był drewniany. W 1356 r. biskup warmiński Jan Stryprock zapisał Jonkowo kapitule kolegiackiej w Dobrym Mieście. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1414 r. Jonkowo zostało spalone i splądrowane. Kolejny akt lokacyjny dla powtórnego zasiedlenia Jonkowa wydał biskup warmiński Jan Abezier w 1421 roku. Przywilej lokacyjny wystawiony został dla Jacoba Knosla i Bartuscha Prusa.

Kolejny raz Jonkowo zostało spalone podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466), tym razem przez wojska krzyżackie. Opuszczone włóki w Jonkowie zasiedlał nowymi osadnikami jeszcze w latach 1516, 1518 i 1521 Mikołaj Kopernik jako administrator dóbr kapituły warmińskiej. W Jonkowie Kopernik był dwa razy^[5].

Parafia w Jonkowie pojawiła się w wykazie parafii warmińskich pod koniec XV w., a na początku XVI w. została zapisana do archiprezbiteriatu dobromiejskiego.

18 września 1580 r., kościół wybudowany pod koniec XIV wieku, konsekrował biskup Marcin Kromer, ku czci św. Jana Chrzciciela.

W 1656 r. w Jonkowie było dwóch sołtysów, dwóch wolnych gospodarzy,14 chłopów (włościan) i jedna karczma.

Po wkroczeniu armii szwedzkiej na Warmię w 1703 r. Jonkowo (tak jak i inne okoliczne miejscowości) zostały obłożone wysoką kontrybucją, która doprowadziło je do ruiny. W czasie epidemii dżumy w 1710 r. w Jonkowie zmarło 124 mieszkańców. Po wygaśnięciu epidemii na Warmii, kiedy rozwinął się kult św. Rocha, patrona przeciw zarazie, Jonkowo odwiedzały liczne pielgrzymki warmińskie. W tym czasie sołtysami w Jonkowie byli Marcin Barczewski i Jan Lewandowski. W 1714 r. kościół został rozbudowany od strony północnej i południowej. 14 czerwca 1715 r. kościół był ponownie konsekrowany przez sufragana warmińskiego Jana Franciszka Kurdwanowskiego, ku czci św. Jana Chrzciciela i św. Rocha. Po kolejnej przebudowie kościół w Jonkowie był ponownie konsekrowany przez biskupa Ignacego Krasickiego 28 października 1789 r. Biskup Krasicki zachęcał miejscową ludność do utrzymywania nowo wybudowanej szkoły, na którą rząd pruski przekazał sumę 100 talarów. W tym czasie nauczycielem w szkole był wówczas Józef Bolewski.

3 lutego 1807 r. w okolicach Jonkowa miało miejsce starcie znane jako bitwa pod Olsztynem lub bitwa pod Jonkowem. Wówczas w Olsztynie, Gutkowie i Jonkowie przebywał (wraz ze swoimi wojskami) cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte, który dowodził walkami z Rosjanami.

Na początku XIX w. we wsi mieszkało około 286 osób. W połowie XIX w. zaczęła się powolna emigracja zarobkowa do Niemiec. W 1914 r. nastąpiła kolejna rozbudowa kościoła.

Do 1954 r. w Jonkowie była siedziba gminy Wrzesina.

Zabytki

• Gotycki kościół wybudowano w XIV w. Później był kilkakrotnie przebudowywany. Obecnie jest to budowla z elementami architektonicznymi w stylu renesansowym, barokowym i neogotyckim. Projekt ostatniej fazy rozbudowy sporządził Fritz Heitmann. Wieża pochodzi z końca XVIII w. Drewniane sklepienie z barokowa polichromią, ołtarz główny z XIX w. z obrazem św. Rocha i rzeźbami św. Pawła i Piotra.

• Obok kościoła znajduje się klasycystyczna plebania z XIX w.
• We wsi znajdują się cztery zabytkowe kapliczki z końca XIX w.

Przypisy

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom III, Warszawa, 1882. (strona 602-603 – hasło Jonkowo).
• Jan Bałdowski, Województwo olsztyńskie, Vademecum turystyczne, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980. (str. 57-58 opis wsi, Kopernik)
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 154
• RobertR. Syrwid RobertR., Kościoły parafialne gminy Jonkowo, Olsztyn: Wyd. Littera, 2005, ISBN 83-89775-02-6, OCLC 749503115 .
• MieczysławM. Wieliczko MieczysławM., JaninaJ. Bosko JaninaJ., BronisławB. Magdziarz BronisławB., Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-86926-07-4, OCLC 831022259 .
• Rober Syrwid, O dawnym Jonkowie, "Z Jonkowa i okolic" 1995, nr 9, s. 9-10.
• Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5
• Mapa granice Warmii

Linki zewnętrzne

• Jonkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 602 .