Josef František

Josef František

17 zwycięstw
sierżant pilot
Data i miejsce urodzenia	7 października 1914 Otaslavice, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	8 października 1940 Ewell, Wielka Brytania
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Czechosłowacji Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Československé letectvo Polskie Lotnictwo Wojskowe Armée de l’air Royal Air Force
Jednostki	2 pułk lotniczy 4 pułk lotniczy Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 1 w Dęblinie dywizjon 303
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: kampania wrześniowa bitwa o Anglię †
Odznaczenia

Josef František (ur. 7 października 1914^[a], zm. 8 października 1940) – czeski i polski lotnik wojskowy, as myśliwski lotnictwa polskiego okresu II wojny światowej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w Otaslavicach koło Prostějova na Morawach jako syn stolarza Josefa Františka i jego małżonki Alžběty. Wykształcił się na ślusarza. Zafascynowany lotnictwem, wstąpił na ochotnika do służby w czechosłowackim lotnictwie wojskowym. W latach 1934-1936 uczęszczał do Szkoły Młodszych Specjalistów Lotnictwa przy VLU (Wojskowej Szkole Lotniczej) Prostějov^[1]. Po ukończeniu szkoły został 17 sierpnia 1936 przydzielony do 2 Pułku Lotniczego w Ołomuńcu, gdzie początkowo latał jako pilot samolotów obserwacyjnych Letov Š-328 i Aero A-11^[1]. Ponieważ okazało się, że jest bardzo dobrym pilotem, skierowano go na kurs pilotów myśliwskich, który odbył między 14 lutego a 30 czerwca 1938 roku w 4 Pułku Lotniczym, i od czerwca 1938 służył w 40 eskadrze myśliwskiej w Pradze w stopniu plutonowego^[1]. Latał na dwupłatowych myśliwcach Avia B-534. Wyniki sprawdzianów Josefa Františka były doskonałe: 100% trafień w cele naziemne, 80% bomb w celu i 30% trafień do rękawa. Po ogłoszeniu mobilizacji 23 września 1938 eskadra została przeniesiona na lotnisko Horní Měcholupy pod Pragą, skąd strzegła przestrzeni nad stolicą^[1]. 27 września doszło do pierwszego bojowego lotu i kontaktu Františka z nieprzyjacielem. Po ogłoszeniu alarmu poleciał wraz z dwoma innymi samolotami na przechwycenie fotografującego rozpoznawczego Dorniera Do-17P, lecz przestarzałe czeskie samoloty nie zdołały doścignąć Dorniera, który zwiększył prędkość i zaczął się szybko wznosić^[2].

W Polsce

Po zajęciu Czechosłowacji przez Niemcy (15 marca 1939) postanowił uciec z kraju i razem z kilkoma kolegami przedostał się 13 czerwca przez granicę w okolicach Szumbarku na Zaolziu (obecnie część Hawierzowa) do Polski (wbrew popularnej wersji nie uciekł samolotem)^[2]. Zgłosił się do czechosłowackiego konsulatu w Krakowie i w czerwcu-lipcu 1939 przebywał w Bronowicach Małych, gdzie znajdował się punkt zborny skupiający czechosłowackich wojskowych uciekinierów^[2]. Z początku polskie władze nie były nimi zainteresowane wykorzystaniem czechosłowackich lotników, dlatego czechosłowackie władze emigracyjne zdecydowały o przemieszczeniu ich do Francji^[2]. Ponieważ Francja w czasie pokoju nie mogła przyjąć cudzoziemców do regularnej armii, Czechosłowacy podpisali pięcioletnie kontrakty do Legii Cudzoziemskiej z ustnym przyrzeczeniem, że w razie wybuchu wojny kontrakty te zostaną anulowane i trafią do regularnej armii francuskiej^[2]. 26 lipca 1939 František przygotował się do odjazdu parowcem „Kastelholm” z portu w Gdyni do Francji, lecz przed odjazdem statku pojawił się pułkownik Svoboda z grupą polskich oficerów zachęcający Czechów do wstąpienia do polskiego wojska. František razem z kilkoma kolegami postanowił przyjąć ofertę wstąpienia do polskiego lotnictwa. Został przyjęty do polskiego wojska i w lipcu František, po krótkim przeszkoleniu na polskich samolotach, został przydzielony jako instruktor lotnictwa do eskadry szkolnej obserwatorów w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa nr 1 w Dęblinie^[2].

Od 2 września, po ciężkim nalocie na dęblińskie lotnisko, ewakuował nadające się do lotu szkolne samoloty Centrum, o znikomej wartości bojowej, w głąb kraju^[3]. 5 września 1939 zabrał do swego Poteza XXV z zagrożonego zajęciem przez Niemców polowego lotniska Góra Puławska plut. Zdeňka Škarvadę, który przymusowo lądował po wyczerpaniu się paliwa, czym uchronił go od niewoli^[3]. Dwa dni później na lotnisku Sosnowice Wielkie k. Parczewa został przydzielony do plutonu rozpoznawczego Eskadry Ćwiczebnej Obserwatorów SPL Dęblin^[3].

Od 16 września, w składzie plutonu lotniczego, wykonywał loty rozpoznawcze na nieuzbrojonych samolotach szkolnych RWD-8 na rzecz dowództwa obrony Łucka^[3]. 19 i 20 września razem z dwoma innymi czeskimi lotnikami Josefem Balejką i Matějem Pavlovičem obrzucał granatami niemieckie wojska w rejonie Kamionki Strumiłowej^[3]. Za ten czyn został odznaczony Krzyżem Walecznych. 20 września podczas wykonywania podobnego zadania w rejonie Złoczowa uszkodzono jego samolot ogniem z ziemi i musiał awaryjnie lądować, lecz został uratowany wraz ze swoim obserwatorem przez polską załogę st. sierż. Zwierzyńskiego i sierż. Kosarza, która pod niemieckim ogniem wylądowała obok i zabrała ich^[3]. 22 września na rozkaz dowództwa František wraz z pozostałymi lotnikami plutonu i 6 ocalałymi samolotami odleciał z lotniska w Kamionce Strumiłowej do Rumunii^[3]. Został tam internowany, lecz jak większość polskich lotników już 26 września uciekł z obozu internowania, dotarł do Bukaresztu i zaopatrzony w nowe dokumenty 3 października 1939 wyruszył statkiem z Constancy do Bejrutu, a 20 października 1939 przybył do Marsylii^[3].

We Francji

We Francji František postanowił zostać w polskim lotnictwie. Prawdopodobną przyczyną, oprócz wcześniejszej wspólnej walki z Polakami, było według relacji Josefa Balejki, obraźliwe przyjęcie go przez przedstawicieli czeskiej misji wojskowej w Paryżu, którzy zarzucili mu maruderstwo, ponieważ przyjazd lotników czeskich z Polski zakończył się w sierpniu^[3]. Podczas kłótni zagrożono Františkowi oskarżeniem o dezercję. František nie pozostał dłużny, co skończyło się groźbą aresztu, nieskuteczną wobec lotników legitymujących się polskimi dokumentami^[3]. Przeszkalał się w bazach w Lyon-Bron i Clermont-Ferrand i Aulnat, gdzie został przydzielony do mechaników lotniczych, lecz według relacji, potajemnie oblatywał samoloty^[4]. 30 kwietnia 1940 roku został przydzielony w grupie 15 Polaków do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Rozpoznawczego^[3]. Nie jest wyjaśniona kwestia, czy we Francji František latał bojowo i odniósł tam jakiekolwiek zwycięstwa. Według niektórych relacji, miał zestrzelić we Francji kilka – aż do 10 samolotów, lecz brak jest potwierdzenia tego w dokumentach^[4]. Josef Balejka i Witold Łokuciewski twierdzili, że widzieli książkę pilota Františka z potwierdzonymi przez władze 9 lub 7 zwycięstwami, pośrednio potwierdzają takie relacje też pisarze Arkady Fiedler i Bohdan Arct, lecz kwestia ta nie jest jasna^[4]. We francuskich dokumentach brak jest informacji, żeby służył w jakiejkolwiek eskadrze bojowej^[4]. Nie można wykluczyć, że służył pod pseudonimem^[4][b].

W Wielkiej Brytanii

Po upadku Francji 18 czerwca 1940 František wypłynął razem z Polakami z Bordeaux i 21 czerwca dotarł do portu Falmouth w Anglii^[4]. 2 sierpnia 1940 w stopniu sierżanta został przydzielony do polskiego dywizjonu myśliwskiego 303, stacjonującego na lotnisku Northolt i latającego na myśliwcach Hawker Hurricane Mk I^[4]. Dywizjon ten wszedł do akcji pod koniec trzeciej fazy bitwy o Anglię. Podczas szkolenia na Hurricanach przeżył wypadek 8 sierpnia 1940, kiedy wylądował w Northolt ze schowanym podwoziem, zapominając je otworzyć (zdarzało się to pilotom latającym dotąd na samolotach ze stałym podwoziem)^[5]. W wypadku tym František nie odniósł obrażeń, jego Hurricane V7245 (RF-M) został uszkodzony^[5].

Pierwsze potwierdzone zwycięstwo František uzyskał 2 września 1940, zestrzeliwując niemiecki myśliwiec Messerschmitt Bf 109E^[5]. W ciągu miesiąca zestrzelił aż 17 samolotów i 1 prawdopodobnie, stając się najskuteczniejszym pilotem alianckim bitwy o Anglię^[6]. Wielokrotnie przy tym ścierał się ze znacznie przeważającym liczebnie wrogiem. 9 września awaryjnie lądował na uszkodzonym samolocie, po zestrzeleniu dwóch samolotów niemieckich^[7]. Ostatnie zwycięstwo odniósł 30 września 1940^[7].

Według zbeletryzowanych wspomnień Jana Zumbacha, Josef František opracował taktykę polegającą na odłączeniu się od formacji podczas pierwszego ataku (co było surowo zabronione i za co dostawał nagany od dowódców angielskich) i przyczajeniu się na trasie powrotnej niemieckich formacji, po czym atakował praktycznie bezbronne samoloty pozbawione amunicji i z ilością benzyny pozwalającej tylko na powrót na macierzyste lotnisko^[8].

Dzięki swojej skuteczności w walce Josef František kilkakrotnie otrzymał propozycję przejścia z dywizjonu 303 do jednego z czechosłowackich dywizjonów lotniczych działających na terenie Wielkiej Brytanii. František konsekwentnie odmawiał jednak, odpowiadając, że jest Polakiem^[9].

Ostatni lot

Nagrobek Josefa Františka na cmentarzu w Northwood

8 października 1940 podczas powrotu z lotu patrolowego Hurricane Mk. I R4175 (RF-R), jak nieraz się zdarzało, odłączył się od szyku^[6]. O godz. 9.40 Josef František podczas lotu na niskiej wysokości w Cuddington Way w Ewell w hrabstwie Surrey zawadził końcem skrzydła o ziemię, samolot natychmiast stanął w płomieniach^[6]. Podczas uderzenia pilota wyrzuciło z maszyny na pobliski żywopłot, na skutek czego poniósł śmierć. Przyczyny wypadku nie zostały ustalone, według niektórych wersji mogły być spowodowane wykonywaniem akrobacji lub fizycznym i psychicznym zmęczeniem^[6]. W chwili śmierci był największym asem myśliwskim lotnictwa polskiego i czechosłowackiego oraz 4. na liście asów alianckich. Dwa dni po śmierci został pochowany na polskim cmentarzu w Northwood.

Po 1989 r. na cześć pilota nazwano jego imieniem prościejowski aeroklub (Prościejów – miasto na Morawach w Czechach) mieszczący się na wojskowym lotnisku, gdzie znajdowała się szkoła lotnictwa.

Odznaczenia

• Order Lwa Białego I Klasy (wojskowy) – 2015, pośmiertnie^[10]
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 – pośmiertnie^[6]
• Czechosłowacki Medal za Odwagę w Obliczu Nieprzyjaciela – pośmiertnie
• Czechosłowacki Medal Wojskowy „Za Zasługi” II Stopnia – pośmiertnie
• Czechosłowacki Wojskowy Medal Pamiątkowy z okuciami „FB” i „VB” – pośmiertnie
• Medal Pamiątkowy 20. Rocznicy Wyzwolenia CSRS – 1965, pośmiertnie
• Odznaka Pilota Wojskowego – CSR
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 8826^[11] – Polska, 1940
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie, Polska^[6]
• Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – Polska, pośmiertnie
• Odznaka Pilota – 1939, Polska
• Medal Lotniczy
• Medal Wybitnej Służby Lotniczej – dwukrotnie w 1940 (drugie nadanie pośmiertnie, DFM with Bar) – jako pierwszy obcokrajowiec – Wielka Brytania
• Gwiazda za Wojnę 1939–1945 z klamrą „Battle of Britain” – Wielka Brytania, pośmiertnie
• Odznaka Pilota RAF – Wielka Brytania

Krótko przed śmiercią nosił na mundurze tylko baretkę VM. Część z tych odznaczeń nadano mu pośmiertnie, podobnie jak awansowano go na stopnień podporucznika lotnictwa polskiego (1941) i porucznika (nadporučík) (1946), a następnie pułkownika lotnictwa czechosłowackiego (1990)^[6].

Zestrzelenia

Na liście Bajana sklasyfikowany został na 3. pozycji z 17 pewnymi zestrzeleniami samolotów Luftwaffe i 1 prawdopodobnie.

Zestrzelenia pewne:

• Bf 109E-4 – 2 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr P3975)
• He-113, w rzeczywistości Bf 109E-4 – 3 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• Bf 109 – 5 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• Ju 88, w rzeczywistości He-111 – 5 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• Bf 109 – 6 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• He 111 – 9 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr P3975)
• Bf 109 – 9 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr P3975)
• He 111 – 11 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr V7289)
• Bf 109 – 11 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr V7289)
• Bf 109 – 11 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr V7289)
• Bf 110 – 15 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr P3089)
• Bf 109 – 18 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr V7465)
• He 111 – 26 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• He 111 – 26 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• He 111, w rzeczywistości Ju-88 – 27 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• Bf 110 – 27 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr R4175)
• Bf 109 – 30 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr L2099)

Zestrzelenia prawdopodobne:

• Bf 109 – 30 września 1940 (pilotował Hurricane’a nr L2099)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jiří Rajlich: Josef František. ZP Wydawnictwo, 2010, s. 198. ISBN 978-83-61529-60-6.
• Jiří Rajlich. Josef František. „Lotnictwo Wojskowe”. Nr 2/1999. II (5), s. 49-55, marzec – kwiecień 1999. Magnum-X. ISSN 1505-1196. 
• Richard King: Dywizjon 303 walka i codzienność. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2012. ISBN 978-83-7243-979-6.

Linki zewnętrzne

• Biografia. cz-raf.hyperlink.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-06-03)].
• Zwycięstwa
• Wspomnienia. praha14.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-09)].
• Josef Frantisek. Free Czechoslovak Air Force, 24 lipca 2010. [dostęp 2010-10-02]. (ang.).