Josef Oberhauser

Josef Oberhauser
Obersturmführer Obersturmführer
Data i miejsce urodzenia

20 września 1915
Monachium

Data i miejsce śmierci

22 listopada 1979
Monachium

Przebieg służby
Lata służby

1935–1945

Jednostki

Flag of the Schutzstaffel.svg Schutzstaffel

Stanowiska

adiutant komendanta obozu zagłady w Bełżcu i inspektora obozów akcji „Reinhardt”, komendant obozu Risiera di San Sabba

Główne wojny i bitwy

kampania wrześniowa

Późniejsza praca

barman

Josef Kaspar Oberhauser (ur. 20 września 1915 w Monachium, zm. 22 listopada 1979 tamże) – niemiecki oficer SS, uczestnik akcji T4 i akcji „Reinhardt”, zbrodniarz hitlerowski.

Był członkiem załogi obozu zagłady w Bełżcu. Jako adiutant komendanta Christiana Wirtha zajmował trzecie miejsce w hierarchii dowodzenia. Pozostał adiutantem Wirtha także wówczas, gdy ten został inspektorem wszystkich obozów akcji „Reinhardt”.

W ostatnim okresie wojny był komendantem obozu Risiera di San Sabba w Trieście. W 1948 roku sąd w sowieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech skazał go na karę 15 lat więzienia. Zwolniony w 1956 roku na mocy amnestii zamieszkał w Niemczech Zachodnich. W 1965 roku był sądzony w procesie załogi Bełżca. Jako jedyny z ośmiu oskarżonych został uznany za winnego i skazany na karę 4,5 roku pozbawienia wolności.

Życiorys

Młodość

Urodził się 20 września 1915 roku w Monachium. Był synem robotnika rolnego. Uzyskał wykształcenie rolnicze-zawodowe[1]. Po zakończeniu nauki pracował w przedsiębiorstwie rolnym swojego wuja[2].

W 1934 roku wstąpił w szeregi Reichswehry. Osiemnastomiesięczną służbę wojskową odbył w 19. bawarskim pułku piechoty. W 1935 roku został członkiem SS i NSDAP. Początkowo pełnił służbę w podberlińskim Oranienburgu, w pułku „Brandenburg” należącym do formacji SS-Totenkopfverbände. W 1936 roku uzyskał awans na stopień SS-Rottenführera, a dwa lata później na stopień SS-Unterscharführera[2].

II wojna światowa

We wrześniu 1939 roku w szeregach pułku „Leibstandarte SS Adolf Hitler” uczestniczył w kampanii przeciwko Polsce[2]. W listopadzie tegoż roku został przydzielony do personelu akcji T4, czyli tajnego programu eksterminacji osób psychicznie chorych i niepełnosprawnych umysłowo. Służył w „ośrodkach eutanazji” w Grafeneck, Brandenburgu i Bernburgu jako „palacz” w krematorium[1].

Jako jeden z pierwszych weteranów akcji T4 został przeniesiony do okupowanej Polski, aby wziąć udział w eksterminacji Żydów. Pod koniec października 1941 roku wraz z Gottfriedem Schwarzem i Johannem Niemannem udał się do Lublina[a]. Tam prawdopodobnie dołączył do nich Richard Thomalla z Centralnego Zarządu Budowlanego SS i Policji, w którego towarzystwie udali się do wsi Bełżec. Tam 1 listopada rozpoczęli budowę pierwszego obozu zagłady w Generalnym Gubernatorstwie[3]. W niektórych źródłach można znaleźć informację, że Oberhauser kierował budową obozu[4][5]. W rzeczywistości robotami budowlanymi kierował Thomalla[6], podczas gdy nad całością spraw związanych z organizacją obozu czuwał Schwarz[7]. Oberhauser odpowiadał za dostawę materiałów budowlanych[8]. Prawdopodobnie powierzono mu także dowództwo nad kompanią wartowniczą złożoną z wschodnioeuropejskich kolaborantów, których przeszkolono w obozie w Trawnikach (Trawniki-Männer)[9]. To Oberhauser formalnie zgłosił władzom okupacyjnym w Tomaszowie Lubelskim obecność jednostki „Sonderkommando Bełżec”[7].

Po przybyciu komendanta Christiana Wirtha został jego adiutantem[4]. Był łącznikiem między nim a sztabem kierownika akcji „Reinhardt”, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika[8]. Cieszył się dużym zaufaniem Wirtha i utrzymywał z nim zażyłe relacje towarzyskie[b]. Niemniej komendant prawdopodobnie uważał go za niewystarczająco „twardego”, stąd nie powierzył mu żadnej konkretnej funkcji dowódczej, a na swego formalnego zastępcę wyznaczył Gottfrieda Schwarza[10]. Tym samym w obozowej hierarchii Oberhauser zajmował trzecie miejsce[11]. Był swoistym pośrednikiem między Wirthem a pozostałymi członkami niemieckiego personelu. Między innymi miał wielokrotnie wyznaczać poszczególnych esesmanów do przeprowadzania egzekucji w obozowym „lazarecie”[c]. Był obecny na każdym etapie procesu eksterminacji i odpowiadał za jego sprawny przebieg[12].

1 sierpnia 1942 roku Wirth opuścił Bełżec, aby objąć stanowisko inspektora wszystkich obozów akcji „Reinhardt”. Oberhauser pozostał jego adiutantem i przeniósł się wraz z nim do Lublina[1][13]. Wiele czasu spędzał w obozie pracy na tzw. starym lotnisku (Flugplatz), gdzie sprawował nadzór nad żydowskimi więźniami i zrabowanym mieniem[14], a także dowodził kompanią Trawniki-Männer[1]. Zazwyczaj towarzyszył Wirthowi w czasie inspekcji, które ten przeprowadzał w obozach Einsatz Reinhardt[15]. Pod koniec sierpnia 1942 roku wraz z Globocnikiem i Wirthem udał się do obozu zagłady w Treblince, aby opanować chaos spowodowany nieudolnością komendanta Irmfrieda Eberla[16][17]. Był także jedną z osób, które w połowie sierpnia 1942 roku oprowadzały po Bełżcu Kurta Gersteina[18][19]. Wiosną 1943 roku w uznaniu zasług położonych w czasie akcji „Reinhardt” został awansowany na oficerski stopień SS-Untersturmführera[2][20].

20 września 1943 roku wraz z Wirthem i wieloma innymi weteranami akcji „Reinhardt” został przeniesiony do Einsatz R operującej na wybrzeżu Adriatyku[21]. Zadaniem tej jednostki, nad którą dowództwo objął Wirth, była likwidacja miejscowych Żydów oraz walka z jugosłowiańską i włoską partyzantką. W maju 1944 roku Wirth został zabity przez jugosłowiańskich partyzantów. Oberhauser objął wtedy stanowisko komendanta obozu koncentracyjnego, który funkcjonariusze Einsatz R urządzili w nieczynnej łuskarni ryżu Risiera di San Sabba w Trieście. Wojnę zakończył w randze SS-Obersturmführera[22].

Losy powojenne

W maju 1945 roku został ujęty przez wojska brytyjskie w okolicach Bad Gastein w Austrii[23]. W 1946 roku zdołał zbiec z obozu jenieckiego. Zamieszkał w północnych Niemczech, na terenie brytyjskiej strefy okupacyjnej. Dwa lata później został aresztowany i ekstradowany do sowieckiej strefy okupacyjnej[11]. 24 września 1948 roku sąd w Magdeburgu skazał go na karę 15 lat pozbawienia wolności za udział w akcji T4 i przynależność do SS. 28 kwietnia 1956 roku został zwolniony z więzienia na mocy amnestii[2]. Niedługo później wyemigrował do Niemiec Zachodnich. Zamieszkał w rodzimym Monachium, gdzie pracował jako robotnik i barman[23].

Pod koniec lipca 1959 roku Centrala Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu wszczęła śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych w Bełżcu[24]. Oberhauser – ostatni żyjący członek kierownictwa obozu – stał się głównym podejrzanym[25]. Początkowo zaprzeczał, iż w jakikolwiek sposób uczestniczył w Zagładzie Żydów. Twierdził, że wysłano go do Lublina w celu sformowania „dywizji ukraińskiej”, a w okolicach Bełżca przebywał jedynie w poszukiwaniu broni pozostawionej przez rozbite oddziały sowieckie[26]. Na przełomie 1959/60 roku śledczym udało się jednak nawiązać kontakt z Rudolfem Rederem – ostatnim żyjącym więźniem Bełżca, który po zakończeniu wojny wyemigrował do Kanady. Na przesłanych listownie zdjęciach Reder rozpoznał Oberhausera jako członka personelu Bełżca. W czasie bezpośredniej konfrontacji, do której doszło w Monachium w sierpniu 1960 roku, stwierdził jednak, że nigdy wcześniej nie spotkał tego człowieka. W rezultacie sąd uchylił wystawiony na Oberhausera nakaz aresztowania[27]. Wkrótce zachodnioniemieccy śledczy dotarli jednak do innych członków załogi Bełżca. Większość z nich wciąż żywiła urazę do Oberhausera z powodu jego arogancji i zażyłych relacji ze znienawidzonym Wirthem[28]. Zeznania byłych towarzyszy okazały się do tego stopnia obciążające, że w listopadzie 1961 roku sąd wyraził zgodę na jego aresztowanie. Zatrzymanie nastąpiło 4 grudnia tego samego roku[29].

8 sierpnia 1963 roku zachodnioniemiecka prokuratura wniosła akt oskarżenia przeciw ośmiu byłym członkom załogi Bełżca. Oberhauserowi – de facto głównemu oskarżonemu – postawiono zarzut pomocnictwa w zamordowaniu 450 tys. osób[30]. W styczniu 1964 roku sąd krajowy w Monachium zdecydował o umorzeniu postępowania przeciwko siedmiu oskarżonym, uznając, że działali oni pod przymusem i nie mogli odmówić udziału w masowym mordzie[31]. W ten sposób jedynym podsądnym pozostał Oberhauser. Jego proces rozpoczął się w styczniu 1965 roku[32]. Początkowo obrona powołała się na zasadę ne bis in idem, wskazując, że Oberhauser został już skazany przez sąd w sowieckiej strefie okupacyjnej. Prokuratura zdołała jednak udowodnić, że zasada ta nie miała w tym wypadku zastosowania, gdyż wyrok nie dotyczył zbrodni popełnionych przez oskarżonego podczas służby w okupowanej Polsce[33]. W tej sytuacji obrońcy podnieśli argument przymusu, który wcześniej z powodzeniem zastosowali inni oskarżeni[34]. Strategia ta również okazała się nieskuteczna, gdyż liczne dowody wskazywały, iż Oberhauser należał do ścisłego kierownictwa obozu i cieszył się pełnym zaufaniem Wirtha[35]. Okolicznością obciążającą był również fakt, iż oskarżony – mimo swojego skromnego wykształcenia – w uznaniu zasług położonych w czasie akcji „Reinhardt” został awansowany na stopień oficerski[36]. Ostatecznie wyrokiem sądu krajowego w Monachium z 12 kwietnia 1965 roku Oberhauser został uznany winnym pomocnictwa w pięciu przypadkach mordu na co najmniej 150 osobach – poprzez nadzorowanie „rozładunku” transportów, w których te ofiary przywieziono do Bełżca. Uznano go także winnym pomocnictwa w zgładzeniu około 300 tys. osób – poprzez zapewnienie materiałów niezbędnych do budowy komór gazowych. Został skazany na karę 4,5 roku pozbawienia wolności[37]. Był jedynym członkiem niemieckiej załogi, który poniósł odpowiedzialność karną za zbrodnie popełnione w Bełżcu[28][38].

Oberhauser odsiedział jedynie połowę wyroku[38], gdyż sąd zaliczył mu na poczet kary okres spędzony w areszcie[11]. Po wyjściu na wolność powrócił do zawodu barmana[38].

W 1976 roku sąd w Trieście skazał go zaocznie na karę dożywotniego pozbawienia wolności za zbrodnie popełnione w obozie Risiera di San Sabba. Wyrok nie został jednak wyegzekwowany, gdyż zachodnioniemieckie władze odmówiły ekstradycji Oberhausera[39]. Do końca życia nie chciał się wypowiadać na temat swojej służby w Bełżcu[11]. Między innymi odmówił udzielenia wywiadu Claude’owi Lanzmannowi, aczkolwiek nagranie z ich spotkania w monachijskiej hali piwnej znalazło się w filmie Shoah[38].

Zmarł w Monachium w listopadzie 1979 roku[11].

Uwagi

  1. ↑ Według niektórych źródeł Oberhauser i Schwarz przybyli do Lublina już we wrześniu 1941 roku. Patrz: Pohl 2004 ↓, s. 45.
  2. ↑ Nawet ta zażyłość nie chroniła jednak przed gniewem porywczego Wirtha. Po wojnie Oberhauser zeznał, że gdy dwukrotnie odważył się poprosić o przeniesienie, Wirth wpadł we wściekłość i zaczął mu wygrażać pejczem. Patrz: Tregenza 1993 ↓, s. 41–42.
  3. ↑ Był to masowy grób na terenie obozu II. Nad jego krawędzią rozstrzeliwano Żydów niezdolnych dotrzeć o własnych siłach do komór gazowych: starców, inwalidów, osoby ranne i chore, małe dzieci bez opiekunów. Patrz: Kuwałek 2010 ↓, s. 51–52 i 133–134.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Kuwałek 2010 ↓, s. 64.
  2. ↑ a b c d e Bryant 2014 ↓, s. 63.
  3. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 36–37.
  4. ↑ a b Arad 1999 ↓, s. 24.
  5. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 4.
  6. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 42.
  7. ↑ a b Tregenza 2001 ↓, s. 169.
  8. ↑ a b Tregenza 1992 ↓, s. 7.
  9. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 79.
  10. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 66.
  11. ↑ a b c d e Kuwałek 2010 ↓, s. 65.
  12. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 65–66.
  13. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 8.
  14. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 19.
  15. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 17.
  16. ↑ Arad 1999 ↓, s. 89 i 92.
  17. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 9–10.
  18. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 206.
  19. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 27–28.
  20. ↑ Arad 1999 ↓, s. 167.
  21. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 54–55.
  22. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 64–65.
  23. ↑ a b Webb 2016 ↓, s. 178.
  24. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 36.
  25. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 46.
  26. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 75.
  27. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 44.
  28. ↑ a b O’Neil 2008 ↓, s. 208.
  29. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 52.
  30. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 56–58.
  31. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 59–62.
  32. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 62.
  33. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 63–65.
  34. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 65.
  35. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 62 i 65.
  36. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 66.
  37. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 66–68.
  38. ↑ a b c d Webb 2016 ↓, s. 196.
  39. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 225.

Bibliografia

  • Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington i Indianapolis: Indiana University Press, 1999. ISBN 978-0-253-21305-1. (ang.)
  • Michael S. Bryant: Eyewitness to Genocide: The Operation Reinhard Death Camp Trials, 1955–1966. Knoxville: The University of Tennessee Press, 2014. ISBN 978-1-62190-070-2. (ang.)
  • Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010. ISBN 978-83-925187-8-5.
  • Robin O’Neil: Bełżec: Stepping Stone to Genocide. New York: JewihGen, Inc., 2008. ISBN 978-0-9764759-3-4. (ang.)
  • Dieter Pohl: Znaczenie dystryktu lubelskiego w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
  • Michael Tregenza. Bełżec – okres eksperymentalny. Listopad 1941 – kwiecień 1942. „Zeszyty Majdanka”. XXI, 2001. ISSN 0514-7409. 
  • Michael Tregenza. Christian Wirth a pierwsza faza „Akcji Reinhard”. „Zeszyty Majdanka”. XIV, 1992. ISSN 0514-7409. 
  • Michael Tregenza. Christian Wirth: Inspekteur der SS-Sonderkommandos „Aktion Reinhard”. „Zeszyty Majdanka”. XV, 1993. ISSN 0514-7409. 
  • Chris Webb: The Belzec death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2016. ISBN 978-3-8382-0866-4. (ang.)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

SS-Obersturmführer.svg
Autor: Rama, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Rang insignia of the SS/Waffen-SS, here universal collar patches to the CO-rank “SS-Obersturmfuehrer” until 1945.