Josef Pilnáček

Josef Pilnáček, jako autor też: Josef Pilnáček-Radostic (ur. 9 lutego 1883, Černá Hora w powiecie Blansko na Morawach; zm. 21 grudnia 1952 w Wiedniu[1][2]) – czeski historyk, genealog, heraldyk.

Pochodził z czeskiej rodziny rzeźnika Josefa Pilnáčka i Josefy z domu Přibylová, pochodzącej z pobliskiego Jestřebí. Szkołę powszechną ukończył w Černé Hoře, niższe I Czeskie Gimnazjum w Brnie i Średnią Szkołę Rolniczą w Przerowie, w której zdał maturę. Po odbyciu rocznej służby wojskowej w pułku kawalerii w Pradze (1902–1903), zdecydował się na karierę wojskową, dochodząc do stopnia podporucznika. W 1911 roku odszedł z armii, zostając zarzącą majątku ziemskiego ojca. W czasie I wojny światowej służył w kawalerii, zostając rotmistrzem, a po jej zakończeniu ożenił się z Marie Mediansky z Budapesztu, wdową po niemieckim bankierze, z którą osiadł na stałe w Wiedniu jako rentier[3]. W stolicy Austrii rozwinął studia nad genealogią i heraldyką dawnych rodów morawskich i śląskich, korzystając z bogatych zasobów tamtejszych archiwów i bibliotek oraz kontaktów z wieloma genealogami działającymi w Austrii, Niemczech i Czechosłowacji[1][3]. Pilnáček poznał znakomitego czeskiego historyka, genealoga i heraldyka Augusta Sedláčka, który z zainteresowaniem obserwował jego działalność badawczą i go wspierał[1].

Czechosłowacki Instytut Krajoznawczy w Wiedniu

W 1933 roku założył Wiedeński Czechosłowacki Instytut Krajoznawczy (Vídeňský československý vlastivědný ústav), który miał za zadanie poszukiwać i dokumentować wszelkie pamiątki historyczne i kulturowe (m.in. archiwalia, rękopisy, rzadkie druki, muzealia) dotyczące Czechosłowacji, jakie są zgromadzone w Austrii, jak również pozyskiwać reprodukcje, odpisy, czy wypisy z austriackich źródeł historycznych dotyczących Czech, Moraw, Śląska i Słowacji, w celu udostępniania ich do badań naukowych i krajoznawczych. Instytut miał być zatem centrum informacji naukowej o dziedzictwie kulturowym Czechosłowacji znajdującym się w Austrii, wydającym specjalny kwartalnik pt. „Czechosłowackie Pamiątki na Obczyźnie” („Československé památky v cizinĕ”). Instytut Krajoznawczy nie miał szans na rozwinięcie szerszej działalności ze względu na postępy narodowego socjalizmu w Austrii, zwieńczone wcieleniem jej do III Rzeszy[1].

Dorobek badawczy

Pilnáček wykonał szeroko zakrojoną, tytaniczną wręcz pracę poszukiwawczą na Morawach, Śląsku, w Czechach i Austrii, gromadząc olbrzymi zasób informacji o zawartości i dokumentację wielu tysięcy zespołów archiwalnych (w centralnych, miejscowych, kościelnych i rodowych zbiornicach), bibliotek naukowych i historycznych, kolekcji muzealnych, czy prywatnych zbiorów mniejszości czeskiej w Austrii. Mając niebywałe rozeznanie w zasobach źródeł historycznych i kulturowych i biegłość badawczą, napisał i opublikował po czesku, niemiecku i nawet po polsku łącznie kilkadziesiąt artykułów w uznanych czasopismach naukowych (m.in. w warszawskim „Miesięczniku Heraldycznym”) oraz prac wydanych własnym nakładem, jak i mnóstwo rozproszonych przyczynków o charakterze popularyzatorskim. Były to głównie prace genealogiczne i heraldyczne poświęcone szlachcie i mieszczaństwu oraz dziejom i kulturze krajów Korony Czeskiej. Kilka książek poświęcił historii rodzinnych stron, opracował też i wydał drukiem genealogię własnego rodu. Przygotował również w języku polskim opracowanie oparte na nieznanych dotąd źródłach pt. Rycerstwo polskie na Morawie w XV–XIII wieku, które pozostało w rękopisie. Najważniejszym jednak dziełem Pilnáčka są Staromoravští rodové, dla których powstania inspiracją była renesansowa „biblia” morawskiej genealogii Zrcadlo slavného Markrabství moravského Bartosza Paprockiego z 1593 roku. Badacz z Černé Horý postanowił uzupełnić ją o pomniejsze i nieznane historykom rody dawnych Moraw. W efekcie wieloletnich poszukiwań, stworzył 300 lat po Paprockim najbardziej obszerne i kompletne dzieło, będące pomocą niezbędną w poznawaniu dziejów staromorawskiej szlachty, jej herbów, siedzib, zamków, miast, wsi i zabytków sztuki[1].

Swój majątek w postaci cennego księgozbioru specjalistycznego, przebogatej dokumentacji źródłowej i rękopisów prac zapisał w testamencie Morawskiemu Archiwum Krajowemu (Moravský zemský archiv) w Brnie wraz z autorskimi prawami majątkowymi do dysponowania i publikowania jego dzieł. Sporą część z nich opracowano i wydano pośmiertnie zgodnie z wolą autora[1]. Wraz z życzliwie wspierającą go za życia małżonką spoczywa na cmentarzu ewangelickim w wiedeńskim Simmeringu[4].

Był członkiem znanych towarzystw naukowych: Heraldisch-Genealogische Gesellschaft Adler w Wiedniu (od 1912 roku), Herold – Verein für Heraldik, Genealogie und verwandte Wissenschaften w Berlinie-Dahlem (członek-korespondent od 1939 roku) i Muzejní spolek w Brnie (od 1929 roku)[3].

Nazwisko Josefa Pilnáčka jest znane każdemu genealogowi i heraldykowi w Europie Środkowej, głównie dzięki dwóm obszernym, rzetelnie opracowanym zbiorom genealogii szlachty Moraw i Śląska. Ów naukowiec amator, tytan kwerend i pracy badawczej, prawdziwy czeski patriota, znany z wielkiej życzliwości dla ludzi, jest dziś jednym z częściej cytowanych genealogów z i w tej części kontynentu.

Ważniejsze publikacje

Śląsk

  • Rody starého Slezska (wyd. 1 niepełne, 1969–1973; wyd. 2, t. 1–5, 1991–1998; wyd. 3, 2010) – kompendium genealogii i heraldyki przeszło 2000 rodów śląskich do połowy XVIII wieku
  • Genealogie Podstatských z Prusinovic (wyd. 1 czes., 1929)
  • Genealogie der Familie Podstatzky von Prusinowitz (wyd. 2 niem., 1936; Forsetzung 4.C. Genealogie der Grafen Postatzky-Lichtenstein, Freiherrn von Prusinowitz, 1980)
  • Die älteste Genealogie der Grafen Wilczek (1936)
  • Die älteste Genealogie der Grafen Welczek von Dubensko des Stammes Rassycz (1938)
  • Genealogie der schlesischen uradeligen Familie der Donat von Gross-Polom (1938)
  • Genealogie der schlesischen uradeligen Familie von Donat (1939)
  • Heraldik und Genealogie alter Geschlechter des ostrauer Gebietes (1943)
  • Von den ältesten bekannten schlesischen Ahnen-und Adelsnachweisen (1951)
  • Familiengeschichte der Familie Pelka v. Borislawitz aus Schlesien, sowie anderer Pelka Familien im schles.-mährischen Raum (1971)

Morawy

  • Staromoravští rodové (wyd. 1 w zeszytach, 1926–1930; wyd. 2, 1930; wyd. 3, 1972; wyd. 4, 1996; wyd. 5, 2011) – kompendium genealogii i heraldyki blisko 3200 rodów morawskich do połowy XVII wieku
  • Neznámé rody a znaky staré Moravy (wyd. 1, 1983; wyd. 2 uzup., 2010) – uzupełnienie dzieła Staromoravští rodové
  • Dějiny rodu Pilniaczků z Radostic a svobodnické rodiny Pilniaczků (1920)
  • Paměti městyse Černé Hory (wyd. 1, 1926; reprint, 2010)
  • Paměti města Blanska a okolních hradů (wyd. 1, 1927; wyd. 2 rozsz., 2005; reprint wyd. 1, 2011)
  • Nový hrad u Blanska (1927)
  • Adamovské železárny 1350–1928 (1928)
  • Siegel und Wappen des Stadtarchives M. Ostrau (1943)
  • 250 let blanenských železáren (1948)

Czechy

Inne

  • Občanské znaky (2009) – omówienie blisko 1800 herbów mieszczańskich z Czech, Moraw i Śląska, z XVI–XIX wieku
  • Znamení a znaky nešlechticů (občanská heraldika), „Časopis Rodopisné společnosti československé v Praze”, R. V, 1933 (odbitka, 1934; nowa edycja, 2004: wersja elektroniczna, pdf)
  • Familienchronik des Geschlechts von der Dressel mit einem Beitrag zur frühen europäischen Heraldik (1952)
  • Paběrky z vídeňských archivů (2012)

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Rudolf Fukal, Za Josefem Pilnáčkem, „Vlastivědný věstník moravský”, R. VIII, s. 3, Brno 1953, s. 103–109, ISSN 0323-2581.
  2. ↑ Pilňáček, Josef, [w:] Ferdinand Seibt, Hans Lemberg, Helmut Slapnicka (red.), Biographisches Lexikon zur Geschichte der böhmischen Länder, t. III, z. 3: Pe–Pl., München: R. Oldenbourg Verlag, 1987, s. 220, ISBN 3-486-54281-8.
  3. ↑ a b c Pilnáček, Josef 1883–1952, [w:] Jürgen Arndt (red.), Biographisches Lexikon der Heraldiker sowie der Sphragistiker, Vexillologen und Insignologen, (J. Siebmachers Großes Wappenbuch, Bd. H), Neustadt an der Aisch: Verlag Bauer & Raspe, 1992, s. 413, ISBN 3-87947-109-6.
  4. ↑ Mojmír Švábenský, Sté výročí narození Josefa Pilnáčka, „Vlastivědný věstník moravský”, R. XXXV, s. 1, Brno 1983, s. 107–108, ISSN 0323-2581.

Linki zewnętrzne