Josephine Tey

Josephine Tey
Elizabeth Mackintosh
Josephine Tey,
Gordon Daviot
Data i miejsce urodzenia

25 lipca 1896
Inverness

Data i miejsce śmierci

13 lutego 1952
Londyn

Narodowość

szkocka

Język

angielski

Alma Mater

Anstey Physical Training College

Dziedzina sztuki

powieść detektywistyczna, historyczna, dramat

Ważne dzieła

cykl z inspektorem Alanem Grantem

Josephine Tey, właśc. Elizabeth Mackintosh[1][2][a] (ur. 25 lipca 1896 w Inverness, zm. 13 lutego 1952 w Londynie) – szkocka pisarka, autorka powieści detektywistycznych, historycznych i sztuk teatralnych. Posługiwała się dwoma pseudonimami literackimi: „Josephine Tey” i „Gordon Daviot”. Z wykształcenia była nauczycielką wychowania fizycznego.

Życiorys

Elizabeth Mackintosh urodziła się w Inverness w Szkocji jako najstarsza z trzech córek Josephine z domu Horne i Colina Mackintosha, właścicieli sklepów z owocami. Uczęszczała do Inverness Royal Academy – szkoły, której historia sięga XIII wieku[b].

W 1914 roku zapisała się do Anstey Physical Training College w Erdington, pionierskiej szkoły wychowania fizycznego dla dziewcząt, założonej w 1897 r. przez feministkę Rhodę Anstey. Podczas I wojny światowej, jeszcze jako studentka, prowadziła ćwiczenia gimnastyczne dla robotnic w fabryce, podczas wakacji pracowała jako woluntariuszka w domu dla rekonwalescentów wojennych w Inverness[4].

Od 1917 r. pracowała jako fizjoterapeutka, uczyła gimnastyki w szkołach w Anglii i w Szkocji. W 1923 r., zmuszona sytuacją rodzinną, wróciła do Inverness. 24 czerwca 1923 zmarła na raka matka. Po jej śmierci Elizabeth przejęła prowadzenie domu. Pozostała z ojcem, aż do jego śmierci 25 września 1950.

Pisała od dzieciństwa. Mieszkając w Inverness, zaczęła publikować opowiadania i wiersze w prasie szkockiej i angielskiej. W 1929 r. jako Gordon Daviot opublikowała swą pierwszą powieść detektywistyczną The Man in the Queue (Mężczyzna w kolejce). (Daviot to nazwa pobliskiej miejscowości, gdzie jej rodzina lubiła spędzać wakacje.) Zadedykowała ją Brisenie (swojej maszynie do pisania), “która ją faktycznie napisała”[4]. Pod pseudonimem Josephine Tey, który utworzyła z imienia matki i nazwiska angielskiej praprababki z Suffolk, opublikowała swą drugą powieść detektywistyczną A Shilling for Candles (Szylinga – na świece). W powieściach tych wprowadziła postać inspektora Alana Granta, sympatycznego detektywa ze Scotland Yardu.

Obok powieści detektywistycznych pisała sztuki teatralne, z których tylko cztery zostały wystawione za jej życia. Największą popularnością cieszył się Richard of Bordeaux, którego premiera miała miejsce w 1932 r. w New Theatre (obecnie Noel Coward Theatre) w Londynie. Reżyserem i odtwórcą głównej roli był młody i mało jeszcze znany John Gielgud[5]. Sztuka ta opowiada o królu Ryszardzie II i jego małżeństwie z Anną Czeską.

W tym samym teatrze wystawiono także: The Laughing Woman (1934) – o francuskim rzeźbiarzu Henri Gaudier-Brzeskim i Queen of Scots (1934) o królowej Marii Stuart. Czwarta sztukaThe Stars Bow Down, opublikowana w 1939 r., wystawiona w 1949 r. na festiwalu w Malvern, opowiada o Świętym Józefie i jego braciach. Zarówno w sztukach historycznych, jak i tych o tematyce biblijnej postaci używają współczesnego, wręcz kolokwialnego języka.

Przedostatnia powieść The Privateer opowiada o życiu Henry’ego Morgana, słynnego walijskiego korsarza, który ostatecznie osiadł w Jamajce i został jej wicegubernatorem[6]. Opublikowana pośmiertnie powieść kryminalna The Singing Sands zawiera odniesienia do Wabar, słynącego niegdyś z pałaców i świątyń o pozłacanych kolumnach miasta na pustyni Ar-Rab al-Chali, zaginionego na początku naszej ery.

W 1951 r., kiedy wiedziała już, że jest śmiertelnie chora, zamieszkała w Londynie w domu siostry Mary. Zmarła na raka wątroby 13 lutego 1952. Wiadomość o jej śmierci zaskoczyła przyjaciół pisarki, o czym pisze we wspomnieniach John Gielgud[4].

Twórczość

Powieści

  • Kif: An Unvarnished History (1929) – jako Gordon Daviot
  • The Expensive Halo (1931)
  • Claverhouse (1937) – jako Gordon Daviot
  • Miss Pym Disposes (1946) – wyd. pol. Trudna decyzja panny Pym, Iskry 1970, tłum. Zofia Uhrynowska
  • Brat Farrar lub Come and Kill Me (1949) – wyd. pol. Bartłomiej Farrar, Iskry • Klub Srebrnego Klucza 1978, tłum. Jadwiga Olędzka
  • The Privateer (1952)
Cykl z inspektorem Alanem Grantem
  • The Man in the Queue lub Killer in the Crowd (1929) – wyd. pol. Morderstwo przed teatrem, Czytelnik 1967, tłum. Irena Doleżal-Nowicka
  • A Shilling for Candles (1936) – wyd. pol. Młody i niewinny, C&T 2011, tłum. Ewa Rudolf
  • The Franchise Affair (1948) – wyd. pol. Zaginęła Betty Kane, Marpress 1992, tłum. Wojsław Brydak
  • To Love and Be Wise (1950) – wyd. pol. Serce dla sprawy, C&T 2011, tłum. Ewa Rudolf
  • The Daughter of Time (1951) – wyd. pol. Córka czasu, Czytelnik 1974, tłum. Krystyna Jurasz-Dąmbska
  • The Singing Sands (1952) – wyd. pol. Tam piaski śpiewają, Iskry • Klub Srebrnego Klucza 1977, tłum. Krzysztof W. Malinowski

Sztuki teatralne

Jako Gordon Daviot
  • Richard of Bordeaux (1932)
  • The Laughing Woman (1934)
  • Queen of Scots (1934)
  • The Stars Bow Down (1939)
  • Leith Sands i in. (1946) – jednoaktówki
  • The Little Dry Thorn (1947)
  • Valerious (1948)

Ekranizacje

  • Młody i niewinny (Young and Innocent), reż. Alfred Hitchcock, 1937
  • The Franchise Affair, reż. Lawrence Huntington, 1951 – na podstawie powieści Zaginęła Betty Kane
  • Paranoiac, reż. Freddie Francis, 1963 – na podstawie powieści Bartłomiej Farrar

Uwagi

  1. ↑ Spotykana jest też pisownia „Elizabeth MacKintosh”[3].
  2. ↑ Do absolwentów Inverness Royal Academy należy też inny pisarz szkocki Alistair MacLean.

Przypisy

  1. ↑ Josephine Tey, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  2. ↑ Josephine Tey. A Very Private Person, www.josephinetey.net, 2 listopada 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-11-02].
  3. ↑ Josephine Tey, Store norske leksikon, 7 marca 2021 [dostęp 2022-03-09] (norw. bokmål).
  4. ↑ a b c Josephine Tey, josephinetey.net [dostęp 2020-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-11-02].
  5. ↑ Premier, Noël Coward Theatre, Delfont Mackintosh Theatres [dostęp 2020-01-11] (ang.).
  6. ↑ Sylwetki piratów – Henry Morgan, www.tawernaskipperow.pl [dostęp 2020-01-11] (pol.).

Linki zewnętrzne