Judaszowiec

Judaszowiec
Ilustracja
(c) מאוסף התמונות של אורנה לוטן, CC BY 2.5

Judaszowiec południowy, Izrael
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządbobowce
Rodzinabobowate
PodrodzinaCercidoideae
Rodzajjudaszowiec
Nazwa systematyczna
Cercis L.
Sp. Pl. 374, 1753
Typ nomenklatoryczny

Cercis siliquastrum L.[3]

Synonimy

Siliquastrum Duhamel du Monceau[3][4]

Kwiaty wyrastające na pniu u judaszowca chińskiego

Judaszowiec (Cercis L.) – rodzaj roślin z podrodziny Cercidoideae, jednej z najstarszych lub najstarszej linii rozwojowych bobowatych (Fabaceae). Należy do niego 10 gatunków[4]. Większość – 6 gatunków występuje w Chinach, dwa w Ameryce Północnej, jeden (judaszowiec południowy C. siliquastrum) w basenie Morza Śródziemnego i jeden w Azji Środkowej[5][6]. Występują w typowych dla klimatu śródziemnomorskiego formacjach zaroślowo-leśnych (chaparral, makia), w lasach mieszanych i liściastych na siedliskach świeżych, na nizinach i w niższych położeniach górskich[5].

Rośliny te są uprawiane jako ozdobne, głównie dla efektownych kwiatów pojawiających się przed lub równocześnie z liśćmi[7]. Wykorzystywane są także jako rośliny lecznicze, pokarmowe (jadalne są kwiaty i młode strąki), miododajne i źródło drewna. Indianie północnoamerykańscy z drewna judaszowca kanadyjskiego wykonywali łuki[5].

Judaszowiec południowy uprawiany w rejonie Jerozolimy jako drzewo ozdobne określany był mianem Arbor Judae – „drzewa żydowskiego”[8] (tak też po polsku był zwany np. w początkach XIX wieku[7]). Później, najprawdopodobniej z powodu mylącej nazwy, rozpowszechniła się legenda o tym, że to drzewo, na którym powiesić się miał Judasz Iskariota (Arbor Judaeae), co wpłynęło na nazwę zwyczajową tych roślin w różnych językach[8]. Nazwa naukowa pochodzi od starożytnej nazwy greckiej – cerkis, której Teofrast z Eresos używał w odniesieniu do judaszowca południowego[5].

Morfologia

Pokrój
Krzewy i niewielkie drzewa do 10 m wysokości[9].
Liście
Skrętoległe i sezonowe[9], u nasady z łuskowatymi, błoniastymi i szybko odpadającymi przylistkami[6]. Ogonki zgrubiałe u nasady blaszki[7]. Liście są pojedyncze, co jest cechą wyraźnie różniącą od innych przedstawicieli bobowatych[10]. Blaszka zaokrąglona, sercowata lub nerkowata[9][7], całobrzega, na wierzchołku zaostrzona, rzadziej zaokrąglona (C. siliquastrum) lub wcięta (C. occidentalis). Użyłkowanie dłoniaste[6]. Jesienią liście przebarwiają się na żółto[7].
Kwiaty
Wszystkie gatunki mają kwiaty skupione w pęczkach tworzących się nie tylko na młodych pędach, ale również na grubych konarach, a nawet na pniu (kaulifloria). Tylko C. racemosa ma kwiaty skupione w gronach wyrastających wyłącznie w kątach liści[8]. Kwiaty są motylkowe, ale z wszystkimi płatkami wolnymi – brak łódeczki[7], różowo-fioletowe, bardzo rzadko białe[9]. Dwa dolne płatki są większe – one obejmują i chronią pręciki i słupek. Trzy górne są rozpostarte lub odgięte. Działek kielicha jest 5, nierównej długości, u nasady zrośniętych. Pręcików jest 10 i są one wolne. Nitki pręcików często w dole są owłosione. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną zalążnią[9][6], w której rozwija się od dwóch do 10 zalążków. Szyjka słupka jest nitkowata, zwieńczona główkowatym znamieniem[6].
Owoce
Strąk płaskie[7], często czerwieniejące po dojrzeniu i długo wiszące na drzewie, jeszcze po zrzuceniu liści[9]. Nasiona zaokrąglone i spłaszczone[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z kilkunastu rodzajów podrodziny Cercidoideae stanowiącej jeden z kladów bazalnych w obrębie rodziny bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny stanowi klad bazalny[11][12][5]. Pierwotnie był to jeden gatunek rozprzestrzeniony na półkuli północnej, którego różnicowanie nastąpiło w wyniku izolacji w różnych refugiach w czasie zlodowaceń[9]. Dawniej rodzaj zaliczany był do brezylkowych Caesalpinioideae (podrodziny lub rodziny w zależności od ujęcia systematycznego)[10].

Wykaz gatunków[4][7]
  • Cercis canadensis L. – judaszowiec kanadyjski
  • Cercis chinensis Bunge – judaszowiec chiński
  • Cercis chingii Chun
  • Cercis chuniana F.P.Metcalf
  • Cercis glabra Pamp.
  • Cercis griffithii Boiss. – judaszowiec Griffitha
  • Cercis occidentalis Torr. ex A.Gray
  • Cercis orbiculata Greene
  • Cercis racemosa Oliv.
  • Cercis siliquastrum L. – judaszowiec południowy

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-29] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
  4. ↑ a b c Cercis L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-08].
  5. ↑ a b c d e G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 59. ISBN 978-1-900347-80-8.
  6. ↑ a b c d e f Dezhao Chen, Dianxiang Zhang, Supee Saksuwan Larsen & Michael A. Vincent: Cercis. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-09].
  7. ↑ a b c d e f g h Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 100–103. ISBN 83-01-11074-0.
  8. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 183. ISBN 978-1-107-11502-6.
  9. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 274. ISBN 0-333-73003-8.
  10. ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.
  11. ↑ Martin F. Wojciechowski, Johanna Mahn: Cercideae (ang.). Arizona State University, 2006. [dostęp 2010-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-05)].
  12. ↑ Wojciechowski, M. F.; Lavin, M.; Sanderson, M. J.. A phylogeny of legumes (Leguminosae) based on analysis of the plastid matK gene resolves many well-supported subclades within the family. „American Journal of Botany”. 91, 1846, 2004. DOI: 10.3732/ajb.91.11.1846. 

Media użyte na tej stronie

PikiWiki Israel 3421 Geography of Israel.jpg
(c) מאוסף התמונות של אורנה לוטן, CC BY 2.5
Geography of Israel
Cercis chinensis in Sochi.JPG
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 4.0
Багрянник цветущий. Дендрологический парк «Южные культуры», Сочи