Julia Hartwig

Julia Hartwig-Międzyrzecka

Julia Hartwig (2009)
Data i miejsce urodzenia	14 sierpnia 1921 Lublin
Data i miejsce śmierci	13 lipca 2017 Gouldsboro
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Epoka	literatura współczesna
Ważne dzieła
Pożegnania Czuwanie Czułość Jasne, niejasne Apollinaire Dziennik amerykański Podziękowanie za gościnę
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Polskiego PEN Clubu za przekład z literatury obcej na język polski

Julia Hartwig, Wisława Szymborska i Anna Polony – jedno ze spotkań organizowanych przez Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Warszawa, 8 maja 1993

Julia Hartwig – Polski PEN Club, Warszawa, 9 grudnia 1996

Julia Hartwig, Anders Bodegård, Ryszard Kapuściński (2006)

Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Marszałkowskiej 68/70 w Warszawie

Julia Hartwig-Międzyrzecka^[1] (Julia Hartwiżanka; ur. 14 sierpnia 1921 w Lublinie, zm. 13 lipca 2017 w Gouldsboro) – polska poetka i eseistka, tłumaczka literatury pięknej z języka francuskiego i angielskiego, od 1963 członkini Polskiego PEN Clubu.

Życiorys

Była córką fotografa Ludwika Hartwiga i Marii Biriukow, siostrą Edwarda, fotografika, i Walentego, lekarza. Uczyła się w Gimnazjum im. Unii Lubelskiej w Lublinie (matura w 1939). W 1936 w gazetce szkolnej „W słońce” opublikowała swój pierwszy wiersz. Podczas II wojny światowej była łączniczką Armii Krajowej, uczestniczką podziemnego życia kulturalnego. Studiowała polonistykę i romanistykę na Tajnym Uniwersytecie Warszawskim (1942–1944) i Uniwersytecie Warszawskim (1946) oraz Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W latach 1947–1950 przebywała we Francji, gdzie była stypendystką rządu francuskiego i urzędniczką w dziale kulturalnym Ambasady Polskiej w Paryżu, w tym okresie związana była z Ksawerym Pruszyńskim i Zygmuntem Kałużyńskim^[2]. Mieszkała następnie w Warszawie. W latach 1952–1969 była autorką słuchowisk nadawanych w Polskim Radiu.

W 1954 poślubiła Artura Międzyrzeckiego. W latach 1970–1974 małżonkowie przebywali w Stanach Zjednoczonych, gdzie Hartwig była uczestniczką International Writing Program, a następnie wykładowcą na Uniwersytecie Drake’a. Prowadziła też wykłady na Uniwersytecie Ottawskim (1971) i Carleton University (1973) w Kanadzie. W 1976 podpisała „Memoriał 101”. W 1979 ponownie przebywała w Stanach Zjednoczonych na zaproszenie Departamentu Stanu. W 1989 była członkinią Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie.

Swoje wiersze i artykuły ogłaszała w pismach: „Odrodzenie”, „Nowa Kultura”, „Świat”, „Nowe Książki”, „Poezja”, „Tygodnik Powszechny”, „Twórczość”, „Kresy”, „NaGłos”, „Zeszyty Literackie”, „Odra”, „Więź”, „Kwartalnik Artystyczny”.

Tłumaczyła na język polski twórczość takich pisarzy jak: Guillaume Apollinaire, Allen Ginsberg, Max Jacob, Blaise Cendrars, Pierre Reverdy, Marianne Moore, William Carlos Williams.

Była członkiem Związku Literatów Polskich (1945–1983, była w Zarządzie Głównym w latach 1980–1982), Polskiego PEN-Clubu (od 1956), NSZZ „Solidarność” (1986–1991), Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1989, wiceprezes w latach 1990–1999). Od 2008 była przewodniczącą jury Nagrody Mediów Publicznych Cogito w dziedzinie literatury pięknej. W 1995 roku powstał o poetce film dokumentalny pt. Julia Hartwig w reżyserii Adama Kulika i według jego scenariusza, a w roku 2003 następny pt. Ułamki codzienności. Julia Hartwig (scenariusz i realizacja: Elżbieta Rottermund). W 2009 otrzymała honorowe obywatelstwo Lublina^[3] oraz została laureatką Nagrody „Kamień”, przyznawanej podczas Lubelskiego Festiwalu „Miasto Poezji”. Mieszkała w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej w bloku mieszkalnym zwanym później Domem Pisarzy^[4].

W 2014 X Zjazd Stowarzyszenia Pisarzy Polskich wybrał ją na honorowego Prezesa Stowarzyszenia^[5]. 25 października 2014 otrzymała Nagrodę Poetycką im. Wisławy Szymborskiej za książkę Zapisane^[6].

W 2015 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu nadał jej tytuł doktora honoris causa^[7]. W tym samym roku została też członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności^[8]

Grób Julii Hartwig na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Zmarła 13 lipca 2017 w Gouldsboro^[9] we śnie podczas rocznego pobytu u swojej córki Danieli Lehtinen w Pensylwanii^[10]. 13 września 2017 urna z jej prochami spoczęła na cmentarzu Powązkowskim w grobie z mężem Arturem Międzyrzeckim (1922–1996) (kwatera 3-2-18)^[11].

Twórczość

• Z niedalekich podróży (reportaże; LSW 1954)
• Pożegnania (poezje; Czytelnik 1956)
• Jaś i Małgosia (bajka dla dzieci; wespół z Arturem Międzyrzeckim; premiera w Teatrze Komedia 1961; Wydanie w publikacji pt. Bajki zza kurtyny, Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury 1972, wespół z tekstem Aleksandra Rymkiewicza)
• Pierwsze przygody Poziomki (utwór dla dzieci; wespół z Arturem Międzyrzeckim; Nasza Księgarnia 1961; jako Przygody Poziomki: Nasza Księgarnia 1967)
• Tomcio Paluch (bajka dla dzieci; wespół z Arturem Międzyrzeckim; premiera w Teatrze Komedia 1962)
• Apollinaire (monografia; PIW 1962, 1964, 1972; tłum. czeskie: Odeon 1966, tłum. węgierskie: Gondolat 1968, tłum. rosyjskie: Progress 1971, tłum. francuskie: Mercure de France 1972)
• Pan Nobo. Dalsze przygody Poziomki (utwór dla dzieci; wespół z Arturem Międzyrzeckim; Nasza Księgarnia 1964; jako Przygody Poziomki: Nasza Księgarnia 1967)
• Wielki pościg (powieść dla młodzieży; wespół z Arturem Międzyrzeckim; Nasza Księgarnia 1969)
• Wolne ręce (poezje; PIW 1969)
• Zguba Michałka (bajka dla dzieci; Nasza Księgarnia 1969)
• Dwoistość (poezje; Czytelnik 1971)
• Gérard de Nerval (monografia; PIW 1972)
• Czuwanie (poezje; Czytelnik 1978)
• Chwila postoju (miniatury poetyckie; Wydawnictwo Literackie 1980, ISBN 83-08-00323-0)
• Dziennik amerykański (szkice; Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, ISBN 83-06-00407-8)
• Wybór wierszy (Czytelnik 1981, ISBN 83-07-00241-9)
• Poezje wybrane (seria: „Biblioteka Poetów”; LSW 1983, ISBN 83-205-3515-8)
• Obcowanie (poezje; Czytelnik 1987, ISBN 83-07-01608-8)
• Czułość (poezje; Znak 1992, ISBN 83-7006-031-5)
• Żelazowa Wola (zdjęcia: Edward Hartwig, Ewa Hartwig-Fijałkowska, tekst: Julia Hartwig; Voyager 1993, ISBN 83-85496-19-X)
• Nim opatrzy się zieleń (wybór poezji; Znak 1995, ISBN 83-7006-326-8)
• Jak długo trwać będą dawne imiona (Przemyśl: Gdzie Indziej 1996)
• Lżejszym głosem: wiersze z różnych lat (Bis 1998, ISBN 83-87082-43-0)
• Zobaczone (poezje; a5 1999, ISBN 83-85568-40-9)
• Przemija postać świata (wybór poezji; Prószyński i S-ka 1999, ISBN 83-7180-448-2)
• Zawsze od nowa: 100 wierszy (wybór poezji; Twój Styl 1999, ISBN 83-7163-147-2)
• Wybór wierszy (seria: „Złota kolekcja Poezji Polskiej”; Państwowy Instytut Wydawniczy 2000, ISBN 83-06-02758-2)
• Zawsze powroty – dzienniki podróży (Sic! 2001, ISBN 83-86056-77-0; wyd. 2 poprawione jako Zawsze powroty. Z dzienników podróży, Sic! 2005, ISBN 83-88807-75-7)
• Nie ma odpowiedzi (poezje; Sic! 2001, ISBN 83-86056-98-3)
• Pięć wierszy (Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2002, ISBN 83-227-1898-5)
• Wiersze amerykańskie (Sic! 2002, ISBN 83-88807-05-6)
• Błyski (poezje; Sic! 2002, ISBN 83-88807-21-8)
• Mówiąc nie tylko do siebie. Poematy prozą (razem z płytą CD, z głosem poetki; Sic! 2003, ISBN 83-88-80732-2)
• Bez pożegnania (poezje; Sic! 2004, ISBN 83-88807-60-9; Nominacja do Śląskiego Wawrzynu Literackiego, luty 2005)
• Pisane przy oknie (felietony; Biblioteka „Więzi” [t. 156] 2004, ISBN 83-88032-67-4)
• W objęciach świata (wybór poezji; Anagram 2004, ISBN 83-86-08670-7)
• Zwierzenia i błyski (poezje i proza poetycka; Sic! 2004, ISBN 83-88807-45-5)
• Wybrańcy losu (eseje wspomnieniowe; Sic! 2006, ISBN 83-88807-99-4)
• Podziękowanie za gościnę (słowo/obraz terytoria 2006, ISBN 978-83-7453-707-0)
• To wróci (Sic! 2007, ISBN 978-83-60457-44-3)
• Trzecie błyski (Sic! 2008, ISBN 978-83-60457-59-7)
• Jasne niejasne (poezje; a5 2009, ISBN 978-83-61298-18-2)
• Wiersze wybrane (wybór poezji; a5 2010, ISBN 978-83-61298-23-6)
• Gorzkie żale (poezje; a5 2011, ISBN 978-83-61298-30-4)
• Powroty (poezje; Ośrodek „Brama Grodzka-Teatr NN” 2011, ISBN 978-83-61064-24-4)
• Zapisane (a5, 2013, ISBN 978-83-61298-54-0)
• Spojrzenie (a5, 2016, ISBN 978-83-61298-94-6)

Tłumaczenia (wybór)

• Elsa Triolet, Kochankowie z Avignonu i inne opowiadania (Czytelnik 1949)
• Louis Aragon, Komuniści t. I-V (tłumaczenie zbiorowe; Czytelnik 1950–1951)
• Théophile Gautier (syn), Przygody barona Münchhausena (ilustr. Gustave Doré; Książka i Wiedza 1951, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1991, ISBN 83-221-0569-X)
• Jean Marcenac, Urok szatana (Książka i Wiedza 1951)
• Denis Diderot, Wybór pism filozoficznych (wespół z Julianem Rogozińskim; Państwowy Instytut Wydawniczy 1953; De Agostini Polska 2003, ISBN 83-7316-116-3, ISBN 83-7316-000-0)
• Jean le Rond d’Alembert, Wstęp do Encyklopedii (seria: Biblioteka Klasyków Filozofii; wstępem i przypisami opatrzył Tadeusz Kotarbiński; Polska Akademia Nauk, Komitet Filozoficzny; Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1954)
• Blaise Cendrars, Poezje (wespół z Adamem Ważykiem, Państwowy Instytut Wydawniczy 1962)
• Guillaume Apollinaire, Poeta zamordowany (wespół z Arturem Międzyrzeckim; Wydawnictwo Literackie 1966, 1976, 1993, ISBN 83-08-02485-8)
• Claude Roy, Ładny kwiat (Nasza Księgarnia 1968)
• Ja to ktoś inny. Korespondencja Artura Rimbaud (wespół z Arturem Międzyrzeckim; wybór i przekład; Czytelnik 1970)
• Jules Supervielle, Piękna z lasu (Feeria w trzech aktach) („Dialog” nr 4-5/1972)
• Guillaume Apollinaire, Nowe przekłady (wespół z Arturem Międzyrzeckim; Wydawnictwo Literackie 1973)
• Guillaume Apollinaire, Listy do Madeleine (także autorka wstępu; Wydawnictwo Literackie 1974, 1977)
• Blaise Cendrars, Poezje wybrane (wespół z Adamem Ważykiem, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977)
• Guillaume Apollinaire, Piosenka niekochanego i inne wiersze (przekład, opracowanie i przedmowa; wespół z Arturem Międzyrzeckim; Wydawnictwo Literackie, 1994, ISBN 83-08-02548-X)
• Marianne Moore, Wiersze wybrane (wespół z Ludmiłą Marjańską; wyboru dokonała i wstępem poprzedziła Ludmiła Marjańska; Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, ISBN 83-06-00387-X)
• Korespondencja Fryderyka Chopina z George Sand i z jej dziećmi [t. I/II] (tłum. tekstów francuskich; oprac. Krystyna Kobylańska; Państwowy Instytut Wydawniczy 1981, ISBN 83-06-00326-8 [2 t.])
• Max Jacob, Poematy prozą (wybór, przekład i posłowie; przeł. wespół z Adamem Ważykiem; Wydawnictwo Literackie 1983, ISBN 83-08-00657-4)
• Robert Bly, Jadąc przez Ohio i inne wiersze (wybór, wstęp i tłumaczenie; Państwowy Instytut Wydawniczy 1985, ISBN 83-06-01263-1)
• Pierre Reverdy, Poezje wybrane (przekład, wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1986, ISBN 83-06-01346-8)
• Guillaume Apollinaire, Wiersze miłosne (wespół z Arturem Międzyrzeckim; Pavo 1992, ISBN 83-900340-2-6)
• Opiewam nowoczesnego człowieka. Antologia poezji amerykańskiej: wiersze amerykańskie od Poego, Whitmana i Emily Dickinson do poetów dzisiejszych (wybór i przekład; wespół z Arturem Międzyrzeckim; tłum. m.in. Stanisława Barańczaka; RePrint, Res Publica 1992, ISBN 83-85343-25-3)
• Allen Ginsberg, Znajomi z tego świata (wespół z Arturem Międzyrzeckim, Andrzejem Szubą i Piotrem Sommerem; il. Wojciech Kołyszko; Wydawnictwo M, Biblioteka „Nagłosu” 1993, ISBN 83-85541-93-4)
• Gottfried August Bürger, Przygody barona Münchhausena (ilustr. Elżbieta Śmietanka-Combik; Kalliope 1996, ISBN 83-85549-46-3)
• Guillaume Apollinaire, Wiersze i listy miłosne (wybór i wstęp Anna Janko; tłum. zbiorowe; Prószyński i S-ka 1998, ISBN 83-7180-358-3)
• Dzikie brzoskwinie: antologia poetek amerykańskich (autorka wyboru; przeł. Julia Hartwig, Stanisław Barańczak i in.; Sic! 2003, ISBN 83-88807-26-9)
• Eugène Delacroix, Dzienniki. Cz. 1 (1822-1853) (wespół z Joanną Guze; Słowo/Obraz Terytoria 2003, ISBN 83-89405-46-6)
• Henri Michaux, Seans z workiem oraz inne rady i przestrogi (wybór, przekład i posłowie; Sic! 2004, ISBN 83-88807-40-4)
• Sylvia Plath, Poezje wybrane (wespół z Janem Rostworowskim i Teresą Truszkowską; Wyd. 2 zmienione; Wydawnictwo Literackie 2004, ISBN 83-08-03583-3)
• William Carlos Williams, Spóźniony śpiewak, „Biuro Literackie”, Wrocław 2009

Opracowania i inne prace redakcyjne

• Otto Axer (autorka wstępu; Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1978)
• Edward Hartwig, Tematy fotograficzne (autorka wstępu; Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1978)
• Romain Rolland, Colas Breugnon: żyje jeszcze człowiek poczciwy (autorka opracowania; przeł. z fr. Franciszek Mirandola; Państwowy Instytut Wydawniczy 1983, 1987, ISBN 83-06-00994-0; Wydawnictwo Dolnośląskie 1993, ISBN 83-7023-229-9)
• Edward Hartwig, Wierzby (autorka wstępu; Sport i Turystyka 1989)
• Edward Hartwig, Lublin i okolice: wspomnienie (autorka wstępu; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, ISBN 83-227-0938-2)
• Edward Hartwig, Mój Kazimierz (autorka wstępu; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1998, ISBN 83-227-1193-X)
• Arthur Rimbaud, Sezon w piekle; Iluminacje (przeł. Artur Międzyrzecki, wstęp Julia Hartwig; Prószyński i S-ka 1998, 1999, ISBN 83-7180-802-X)
• Jan Sochoń, Zdania, przecinki, kropki... (autorka posłowia; W Drodze 1998, ISBN 83-7033-322-2)
• Lenta Główczewska, Nowy Jork: kartki z metropolii 1983-2002 (autorka przedmowy; Fundacja Zeszytów Literackich 2004, ISBN 83-917979-6-1)

Hartwig w piosenkach

• 2005: Grzegorz Turnau 11:11 – tekst utworu „Nie idźmy spać”

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z 20 kwietnia 2011 „w uznaniu zasług dla niepodległości oraz przemian demokratycznych w Polsce, za zasługi dla kultury polskiej oraz osiągnięcia w pracy twórczej”^[12], udekorowana została 3 maja tego samego roku w czasie uroczystości na Zamku Królewskim z okazji Święta Narodowego 3 Maja^[13])
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1997)^[14]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[15]
• Krzyż Oficerski Legii Honorowej (2016)^[16]
• Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (2007)^[17]

Inne nagrody i wyróżnienia

• Nagroda ZAiKS (1976)
• Nagroda Fondation d’Hautvilliers „Prix de Traduction” (Francja, 1978)
• Nagroda Polskiego PEN Clubu (1979, 1997)
• Nagroda Literacka im. Jurzykowskiego (USA, 1981)
• Thornton Wilder Prize (USA, 1986)
• Nagroda im. Georga Trakla (Austria, 1991)
• Nagroda Ministra Kultury za całokształt twórczości (2001)
• Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich (2004)
• Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta (2006)^[18]
• Nagroda Wielka Fundacji Kultury
• Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2009)^[19]
• sześciokrotnie nominowana do Nagrody Literackiej Nike^[20] (2000 za Zobaczone, 2002 finał nagrody za Nie ma odpowiedzi, 2003 finał nagrody za Błyski, 2005 za Bez pożegnania, 2010 finał nagrody za Jasne, niejasne, 2012 za Gorzkie żale)
• dwukrotnie nominowana do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego – Orfeusz (2012^[21] i 2014^[22])
• „Dzieło życia” za całokształt w XII edycji Nagrody Norwida (2013)
• Nagroda Poetycka im. Wisławy Szymborskiej (2014)
• Gwiazda w Alei Gwiazd Literatury przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Mińsku Mazowieckim (2014)

Upamiętnienie

• Przy wejściu do kawiarni Nowa Prowincja w Krakowie od marca 2014 znajduje się Domofon poezji, na którym można odtworzyć nagranie poetki czytającej własny wiersz^[23][24][25].
• Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Marszałkowskiej 68/70 (od strony ul. ks. I. Skorupki) w Warszawie, w którym mieszkała, odsłonięta w 2021^[26].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Tekst Anny Legeżyńskiej w portalu Polska poezja współczesna. Przewodnik encyklopedyczny
• Ułamki codzienności. Julia Hartwig w bazie filmpolski.pl
• Strona internetowa poświęcona Julii Hartwig w serwisie Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”
• Blog o Julii Hartwig
• Kultura polska – Julia Hartwig