Juliusz Tarnowski (powstaniec)

Juliusz Tarnowski
Ilustracja
Tarnowski na rycinie Henryka Redlicha
w monachijskim druku Wetterotha (1863)
Data i miejsce urodzenia

26 grudnia 1840
Dzików (Tarnobrzeg)

Data i miejsce śmierci

20 czerwca 1863
Komorów

Przyczyna śmierci

poległ w czasie powstania styczniowego w bitwie pod Komorowem

Miejsce spoczynku

kościół dominikański Matki Boskiej Różańcowej w Tarnobrzegu

Narodowość

polska

Edukacja

gimnazjum w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Wiedeński, szkoła rolnicza w Hohenheim, lekcje śpiewu w Rzymie i Paryżu

Rodzice

Jan Bohdan Tarnowski, Gabriela z Małachowskich

Tarnowski na zdjęciu wykonanym we Lwowie przez Ignacego Stahla (1863)
Nagrobek Tarnowskiego w Sanktuarium Matki Bożej Dzikowskiej w Tarnobrzegu

Juliusz Tarnowski (ur. 26 grudnia 1840 w Dzikowie[1], zm. 20 czerwca 1863[1] w bitwie pod Komorowem[2][3]) – uczestnik powstania styczniowego, adiutant Zygmunta Jordana.

Życiorys

Juliusz Stefan Józef[a] Tarnowski urodził się w Dzikowie – obecnie dzielnicy Tarnobrzega[1] – jako 7. dziecko Jana Bogdana Tarnowskiego i Gabrieli z Małachowskich[3] (brat Stanisława i Jana Dzierżysława)[b]. Ojca stracił jako 9-latek[1]. Uczył się w gimnazjum w Krakowie[4][5], a następnie na Uniwersytetach – Jagiellońskim[6][7] i Wiedeńskim[8]; tam też kształcił się muzycznie oraz – dla przygotowania do gospodarowania odziedziczoną w tym czasie ziemią[8] – w cenionej wówczas szkole rolniczej w Hohenheim[9][10], gdzie – z braku miejsca w internacie – kwaterował na wsi; stamtąd 23 lutego 1862 r. wezwał go list donoszący o chorobie matki[11] (zmarła w dniu odebrania listu)[3][12]. Po zakończeniu nauki w Hohenheim udał się do Rzymu, gdzie brał lekcje śpiewu; przez swego mistrza został polecony Alaremu (do którego miał się udać do Paryża) słowami[8][13][c]:

Bella voce, e grande disposizione a ben accentare e con anima

Piękny głos i wielka dyspozycja o dobrym akcentowaniu i ożywieniu.

Udział w powstaniu styczniowym

Wieść o wybuchu powstania styczniowego dotarła do Tarnowskiego czasie jego pobytu we Włoszech; napisał stamtąd[d]:

Chcieliśmy dla Polski żyć, a trzeba będzie dla niej umrzeć.

Mimo to niezwłocznie przyjechał do Krakowa[14] i przyłączył się do grona osób, które chciały ruszyć z pomocą do Królestwa Kongresowego i weszły do oddziału Zygmunta Jordana[15]. Jego stosunek do tego odzwierciedlają słowa[15]:

Jeżeli powstanie potrwa udział w niem wezmę. […] Powołania wielkiego do kariery powstańczej nie czuję, ani mnie pociąga ten rodzaj wojny; ale dobrej wymówki nie mam i wymawiać się też nie myślę. Zobowiązań na siebie nie brałem, a jednak po imieniu rachują mnie do tych, co iść mogą i powinni.

Zajął się w Dzikowie, na potrzeby tworzonej jednostki, ujeżdżaniem koni, umundurowaniem, uzbrojeniem i szkoleniem ochotników[16], ale musiał to czynić z przekonaniem, że poświęci dla ojczyzny życie – przed wyruszeniem z oddziałem, pojechał się wyspowiadać oraz odwiedził i pożegnał krewnych oraz znajomych, lecz nie chciał, by go żegnano; sporządził też krótki testament[17]. Ostatecznie wszedł w skład pierwszego z dwóch oddziałów, liczących w sumie około 700 ludzi, i został adiutantem pułkownika Zygmunta Jordana[18]. Z tym oddziałem przeprawił się 20 czerwca 1863 r. przez Wisłę w okolicy Szczucina i zdążał do Komorowa; tam oddział starł się z oddziałem rosyjskim[19]. Tyły oddziału zaatakowali rosyjscy dragoni[20]. Walka przeciągała się i należało wyrwać się spomiędzy Rosjan przed nadejściem ich posiłków; Tarnowski prowadził kilkudziesięciu ochotników do ataku na bagnety, siedmiu z nich udało się chwilowo zająć stodołę na obrzeżu Komorowa; był wśród nich Tarnowski[21], który jednak po chwili został postrzelony w głowę[e], a wojsko rosyjskie stodołę odbiło. Zginęło jeszcze pięciu z siódemki, która zajęła stodołę[1], ale reszcie oddziału, dzięki odwróceniu uwagi tym atakiem, udało się przegrupować, odeprzeć atak dragonów i podążyć w kierunku lasu[22][f]. Juliusza Tarnowskiego pochowano w kościele dominikańskim pw. Matki Boskiej Różańcowej w Tarnobrzegu. Stanisław Tarnowski tak wspominał brata[g]:

…życie Jego było tylko piękną obietnicą, a jedynym czynem śmierć.

a jego postawę spointował Ferdynand Kuraś w wierszu: Wikiźródła Juliusz Tarnowski. W 50-tą rocznicę śmierci bohatera pod Komorowem, 20 czerwca 1863 r. na Wikiźródłach[h]:

– O darmo! Ojczyzna pomocy, gdy woła,
Polaka prawego nic wstrzymać nie zdoła;
W kim mężnych rycerzy gorąca krew płynie,
Ten o to nie pyta – zwycięży czy zginie.

W 2003 roku stanęło w Tarnobrzegu popiersie Juliusza Tarnowskiego dłuta i fundacji Andrzeja Pityńskiego. Przemysław Zamojski w 2012 i 2013 roku sporządził cykl grafik pt. „Juliusz Tarnowski in memoriam” z których 4 zostały opublikowane w piśmie społeczno-kulturalnym „Dzikovia”[23].

Uwagi

  1. ↑ Dwa ostatnie imiona (Stefan Józef) za Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego p. Marka J. Minakowskiego.
  2. ↑ Lucjan Siemieński („Dwaj Juliusze”, s. 113) wspomina rodziców: Jana i Gabrielę z Małachowskich z końskich oraz że żyło wówczas jego dwóch braci i dwie siostry.
  3. ↑ Uważa się, że kształcenie głosu świadczy o planowaniu kariery politycznej; w czasach, gdy nie były znane techniki wzmacniania dźwięku (np. głośniki tubowe), wygłaszania dobrych przemówień wymagało wcześniejszego wytrenowania głosu.
  4. ↑ List z Archiwum, zbliżoną wypowiedź podaje Adam Tarnowski (na stronie Rodu Tarnowskich) w: Notatki historyczne: Był wesoły, dowcipny, szlachetny, i na pierwszą wieść o ruchu powstańczym powiedział: „Trzeba się będzie dać zabić”. Bo mimo przekonania, że powstanie w 1863 r. jest beznadziejne, był zdecydowany się przyłączyć dla tego tylko, bo uważał że należy to do tradycji rodziny…
  5. ↑ Zachowane informacje nie są jednoznaczne. Lucjan Siemieński w „Dwaj Juliusze” podaje na s. 170, że został trafiony w czoło, a na s. 177 pisze, iż brat Juliusza, [Jan], znalazł go na miejscowym cmentarzu: „Całkiem odarty z odzienia leżał trup z dużym czarnym otworem od kuli w miejscu oka…”.
  6. ↑ Ostatecznie jednak oddział Zygmunta Jordana poniósł klęskę i salwował się w rozproszeniu ucieczką, a znaczna część powstańców poległa [Lucjan Siemieński „Dwaj Juliusze”, s. 175–176].
  7. ↑ Stanisław Tarnowski we wspomnieniach z roku 1865 napisał: „Życie Juliusza Tarnowskiego nie da się opowiedzieć tak jak żywoty sławnych mężów dla wszystkich, bo życie Jego było tylko piękną obietnicą, a jedynym czynem śmierć. Miałby on prawo do tego, aby o nim Polska wiedziała, bo dał Jej najwyższy dowód miłości, jaki człowiek może i w innych czasach nieobojętnie zapewne słuchano by o tym młodzieńcu hetmańskiego pochodzenia i ducha, który z bagnetem w ręku poszedł na śmierć na ochotnika, a za ofiarę młodości swojej, szczęścia i życia swojego nie miał nawet pociechy zwycięstwa” [według Alicji Trześniowskiej].
  8. ↑ Juliusz jest też bohaterem wierszy Aurelego Urbańskiego (w zbiorze „Miatież” i Maria Konopnickiej (w zbiorze „Pieśni historyczne”.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze. Kartki z ostatnich dni. 1869.; Aleksandra Janasm, Adam Wójcik: Lucjan Hipolit Siemieński. Dwaj Juliusze: 1831–1863, kartki z ostatnich dni ich żywota. [w:] Wybór [on-line]. Władysław Jaworski, 1869. s. 113. [dostęp 2012-10-14].
  2. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 170.
  3. ↑ a b c Ród Tarnowski, h. Leliwa, and their Relatives. www.rodtarnowski.com, updated: 26.11.2006. [dostęp 2012-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-15)]. (ang.).
  4. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 119.
  5. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 136.
  6. ↑ „Leliwici. Biuletyn wydany przez Związek Rodu Tarnowskich”, s. 3, przypis 4, grudzień 2003. 
  7. ↑ Alicja Trześniowska: Miłość Matki przynosiła piękne owoce. [w:] Opowieść o Juliuszu Tarnowskim – powstańcu styczniowym [on-line]. www.magwil.lt. [dostęp 2012-10-14].
  8. ↑ a b c Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 142.
  9. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 126.
  10. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 143.
  11. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 144.
  12. ↑ Gabriela hr. Małachowska h. Nałęcz (ID: lu.3515). [w:] Wielka Genealogia Minakowskiego [on-line]. www.sejm-wielki.pl. [dostęp 2012-10-14].
  13. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 148.
  14. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 150.
  15. ↑ a b Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 152.
  16. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 155–156.
  17. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 158.
  18. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 160–161.
  19. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 165.
  20. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 166–167.
  21. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 168–169.
  22. ↑ Lucjan Siemieński: Dwaj Juliusze, op.cit. s. 175–176.
  23. ↑ „Dzikovia”. tptbg.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-07)]., nr 51, I–III 2013, okładki zewnętrzne i wewnętrzne, i informacja o nich na str. 24.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

2014 Tarnobrzeg, kościół Wniebowzięcia NMP, 41.JPG
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tarnobrzeg, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, 1693-1707, 1904-1909
Juliusz Tarnowski - powstaniec styczniowy.JPG
Juliusz Tarnowski, powstaniec styczniowy 1863, na rycinie Henryka Redlicha w monachijskim druku Wetterotha z 1863 r.
Juliusz Tarnowski (-1863) - fotografia Ignacego Stahla.png
Zdjęcie Juliusza Tarnowskiego (1840-1863) wykonane we Lwowie w roku 1863 przez Ignacego Stahla (-1892)