Jundeliškės (gmina Birsztany)

Jundeliškės Jundziliszki, Ustronie
Jundziliszki, folwark Ustronie (2016)
Państwo	Litwa
Okręg	kowieński
Rejon	birsztański
Gmina	Birsztany
Populacja (2011) • liczba ludności	75
Kod pocztowy	59450
Położenie na mapie Litwy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jundeliškės
54°34′52,15″N 24°07′12,80″E/54,581153 24,120222
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Jundeliškės (hist., pol. Jundziliszki, Ustronie) – wieś na Litwie w rejonie birsztańskim okręgu kowieńskiego, 6 km na południowy wschód od Birsztan, nad rzeką Wierzchnią^[1] (obecnie Verknė).

Historia

Przed I wojną światową majątek, folwark i wieś nazywały się Ustronie. Dobra te należały od XVI wieku do rodziny Epereyszych, pochodzenia węgierskiego. W drugiej połowie XVIII wieku Ustronie przeszły na własność rodziny Siemaszków herbu Łabędź. Marianna Siemaszko (~1770–1813), wychodząc za Apolinarego Morawskiego (~1770–1838) herbu Dąbrowa, szambelana króla Stanisława Augusta, wniosła majątek w wianie do rodziny Morawskich. Ich syn Stanisław Morawski odziedziczywszy majątek po rodzicach, osiedlił się w 1838 roku w Ustroniu (i tu zmarł 15 lat później). Majątek pozostał w rękach rodziny Morawskich prawdopodobnie aż do I wojny światowej. W 1850 roku tutejsze dobra Morawskich składały się z 1 folwarku, 6 wsi i 1030 dziesięcin ziemi^[1][2][3].

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku dobra Ustronie, wcześniej wchodzące w skład województwa trockiego Rzeczypospolitej^[2] znalazły się na terenie powiatu trockiego guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku należało do parafii Niemoniuny, obecnie Nemajūnai. 10 października 1920 roku na podstawie umowy suwalskiej przyznano je Litwie, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.

W 1959 roku wieś liczyła 163 osoby, w 2001 roku mieszkało tu 101 osób, a w 2011 roku wieś liczyła 75 mieszkańców^[4].

W 1958 roku wybudowano we wsi zaporę na rzece Verknė i małą elektrownię wodną, tworząc jednocześnie zalew o powierzchni 24 ha.

Fasada dworu Morawskich (2016)

Aleja lipowa w parku dworskim (2014)

Dwór

Prawdopodobnie Siemaszkowie wznieśli tu w drugiej połowie XVIII wieku parterowy dwór. Jest to niewielki budynek, siedmioosiowy, na wysokiej prostokątnej podmurówce, kryty gładkim czterospadowym dachem. Od strony podjazdu przed domem jest ganek o czterech kolumienkach wspierających trójkątny szczyt. Prawdopodobnie w drugiej połowie XIX wieku budynek przedłużono, wydłużając lewe skrzydło^[2].

Na ścianach pokoi dworskich wisiała tu duża kolekcja malarstwa polskiego. Zgromadzono tu również ogromną bibliotekę. Dom był otoczony przez trawniki i klomby, oraz ogród rozciągający się nad rzeką Wierzchnią (Verknė)^[2].

Obecnie w zabudowaniach dworskich funkcjonuje pub „Klėtis“.

Majątek Ustronie został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[2].

Przypisy