Jurkowice (powiat staszowski)

Artykuł

50°38′11″N 21°22′5″E

- błąd

39 m

WD

50°42'N, 21°23'E

- błąd

19712 m

Odległość

4 m

Jurkowice
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

staszowski

Gmina

Bogoria

Liczba ludności (2021)

521[1]

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

28-210[2]

Tablice rejestracyjne

TSZ

SIMC

0788229[3]

Położenie na mapie gminy Bogoria
Mapa konturowa gminy Bogoria, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jurkowice”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Jurkowice”
Położenie na mapie powiatu staszowskiego
Mapa konturowa powiatu staszowskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Jurkowice”
Ziemia50°38′11″N 21°22′05″E/50,636389 21,368056

Jurkowicewieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Bogoria[3][4].

Przez wieś przebiegają drogi powiatowe: 0780T (Wola MalkowskaBogoriaKlimontów), 0786T (Jurkowice – Wiśniówka), 0788T (Jurkowice – Pełczyce Górne – Witowice) oraz 0848T (Jurkowice – Samotnia – Nawodzice).

Powierzchnia wsi wynosi 339 ha.

Części wsi

Integralne części wsi Jurkowice[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0788235Jurkowice-Kamieniołomkolonia
0788241Samotniaprzysiółek

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Jurkowic zawarty w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych[5]
Nazwa wsi – miastaNazwy części wsi
– miasta
Nazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektu
I. Gromada JURKOWICE
  1. Jurkowice
  1. Dąbrowa
  2. Folwark-Jurkowice
  3. Jurkowice-Kolonia
  4. Nowa Wieś
  5. Samotnia
  1. Chłopski Las — las
  2. Dąbrowa — pole
  3. Dworski Las — las
  4. Gościniec — pole
  5. Górecki Las — las
  6. Jurkowice-Kolonia — pole
  7. Kopaniny — pole
  8. Krzemienie — pole
  9. Lipie — las
  10. Parszywka — pole, łąki
  11. Półanki — pole
  12. Samotnia — pole
  13. Zantuz — pole, łąka

Położenie

Geograficznie Jurkowice położone są na Wyżynie Sandomierskiej. Występuje tu rzeźba falista z wąwozami o średnich stokach i małymi ciekami bez nazw. Występują też płaskie wierzchowiny i nieckowate zagłębienia. Wchodzi w skład makroregionu Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.

Część wsi położona jest na planowanym obszarze Natura 2000Ostoja Żyznów.

Historia

O wsi Jurkowice należącej do parafii w Olbierzowicach wspomina już Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[6] napisanej w latach 1470–1480.

W 1629 roku właścicielem wsi był Wojciech Lipnicki, który za 1,75 łana płacił 6 złp. 12 gr podatku[7].

W okresie zaboru rosyjskiego wieś była majątkiem donacyjnym. W 1827 r. wieś liczyła 95 mieszkańców i 12 domów, znajdował się w niej również folwark. Od 1849 roku dzierżawcą wsi był wojskowy i urzędnik carski, Polak z pochodzenia, Edward Białoskórski. Wieś w tym okresie przynosiła 1200 rubli rocznego dochodu. Folwark obejmował 440 mórg ziemi uprawnej, kamieniołom, cegielnię i wapiennik. Nowy właściciel nie mieszkał na stałe w majątku, a zarządzanie zlecił bratu Władysławowi[8].

21 października 1863 roku miała miejsce bitwa pod Jurkowicami pomiędzy oddziałem powstańców styczniowych z partii Dionizego Czachowskiego pod dowództwem kapitana Gustawa Rosnera-Róży a oddziałami rosyjskimi. Po bitwie kozacy śmiertelnie pobili brata właściciela wsi – Władysława Białoskórskiego oraz lekarza staszowskiego Dowgiałłę, właściciela Pełczyc i Witowic. Edward Białoskórski odbudował zniszczone w walce zabudowania folwarku i na starość osiadł w Jurkowicach. Zmarł w 1881 roku w willi „Samotnia”[8]. W tym samym roku nowym właścicielem wsi został Franciszek Proczke[8], a później Ludwik Proczke[9].

W 1886 r. wieś liczyła 218 mieszkańców i 25 domów. Do miejscowych chłopów należało 114 mórg ziemi. Folwark Jurkowice obejmujący wsie Jurkowice i Witoldów zajmował 440 mórg. Składało się na niego 234 morgi gruntów ornych i ogrodów, 20 mórg łąk, 9 mórg pastwisk, 170 mórg lasów oraz 10 mórg nieużytków i placów. Do folwarku należało 8 budynków murowanych i 11 drewnianych. Eksploatowano wówczas pokłady kamienia wapiennego i budowlanego. W skład majątku wchodziła również cegielnia i piec wapienny.

W 1916 r. wieś dla swojego syna nabył Wilhelm Konstanty Kuksz, warszawski inżynier i przemysłowiec, właściciel biura technicznego „Kuksz i Luedtke”. Wilhelm Konstanty Kuksz był wnukiem węgierskiego powstańca z 1848–1849 pułkownika Pułku Huzarów, Beli Kuksza. Nowy właściciel wsi ur. w 1886 skończył dwa fakultety: prawo w Szwajcarii i szkołę techniczną w Wiedniu. Mieszkał na stałe w Warszawie, zajmując się rodzinną firmą, a gospodarstwo prowadziła jego żona. Hodowała na kilku hektarach warzywa - wtedy jeszcze mało popularne jak papryka i szparagi, a w oranżeriach hodowano melony. Kukszowie mieszkali w starym modrzewiowym dworku mającym 8 pokoi. W celu poprawy komunikacji z Sandomierzem, Kuksz przeznaczył kamień z własnej kopalni na budowę drogi Klimontów – Bogoria. Syn Kuksza – Henryk – działał w czasie II wojny światowej w oddziale partyzanckim Jędrusie pod pseudonimem „Selim”[8].

W przysiółku Samotnia w latach 1915–1938 istniał wojenny cmentarz, na którym było pochowanych 56 legionistów przeniesionych z różnych mogił rozsianych po okolicznych wsiach. Wśród nich był zmarły w wyniku odniesionych ran w Pęcławicach Górnych, kapitan Kazimierz Jan Piątek[10].

W 1921 roku wieś Jurkowice liczyła 17 domów i 129 mieszkańców, w tym 3 wyznania mojżeszowego. Folwark Jurkowice liczył natomiast 51 mieszkańców w 5 domach[11]. Kolonia Samotnia liczyła 20 domów i 146 mieszkańców, w tym 8 wyznania mojżeszowego[12].

W okresie II wojny światowej we wsi istniała placówka ZWZ-AK. Pierwszym komendantem był Józef Kotaś, były podoficer KOP. Według Jerzego Więckowskiego, 1 marca 1943 r. wieś liczyła 671 mieszkańców[13].

Po II wojnie światowej majątek Kukszów został uspołeczniony. Akt przejęcia majątku przez komisarzy ludowych w zastępstwie męża podpisała Maria Kuksz. Komisarzami byli dawni pracownicy: Władysław Kowalczyk – karbowy i Stanisław Bielecki. Na bazie majątku Kukszów w Jurkowicach funkcjonuje rolnicza spółdzielnia produkcyjna.

W latach 1915–1954 istniała gmina Jurkowice, a w latach 1954–1973 gromada Jurkowice. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.

Zabytki

  • park podworski z XIX wieku o powierzchni 0,54 ha jest ujęty w ewidencji zabytków.

Surowce mineralne

Najważniejszym bogactwem Jurkowic są duże zasoby kamienia budowlanego. W rejonie Jurkowic znajduje się wychodnia skał dolomitowych. Znajdują się tu osady kambryjskie, syluru przylegającego od północnej strony do wychodni skał dolnodewońskich. Utwory dewońskie wypełniają rów tektoniczny wraz z utworami ordowiku i syluru. Utwory te reprezentowane są w Jurkowicach przez dolomity, dolomity margliste i iłowce dolomityczne, których miąższość dochodzi do 120 m. Dolomity eksploatowane w Jurkowicach mogą być używane do produkcji kruszyw łamanych zwykłych, gruzów we wszystkich frakcjach spełniających normy dla kruszyw klasy II i III. Złoże udokumentowane wynosi 6 484, tys. ton (dane na 1972 rok) różnej jakości dolomitów[14]. Z uwagi na wzrost miąższości nadkładu i niewielki obszar samej wychodni, dolomity te nie rokują większych perspektyw surowcowych. Obecnie kamień z Jurkowic przeznacza się przede wszystkim do produkcji łamanych kruszyw drogowych. Skała w Jurkowicach zawiera obok CaO (tlenku wapnia) około 15% MgO (tlenku magnezu) oraz inne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów.

Przypisy

  1. Wieś Jurkowic w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-10-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 409 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 11-12, 77-96.
  6. Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, tom II, str. 348
  7. Zbigniew Anusik „Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629”, Przegląd Nauk Historycznych 2012, R. XI, NR 2, s. 72.
  8. a b c d http://gadkowski.pl/publikacja/jurkowice-k-bogorii/
  9. Metryka parafii Olbierzowice z 1903r, akt numer 137
  10. Marek Lis, By nie zatarł ich czas...: śladami mogił i cmentarzy wojennych I wojny światowej w powiatach: sandomierskim, opatowskim i staszowskim, wyd. „Myjakpress”, Sandomierz, 2001, ISBN 83-86436-57-3
  11. Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy powiatu sandomierskiego, Sandomierz 1929, s. 19–20
  12. Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy powiatu sandomierskiego, Sandomierz 1929, s. 48
  13. Jerzy Władysław Więckowski, red. naukowa Alina Fitowa Podobwód Armii Krajowej Klimontów CZEREMCHA (zarys dziejów), PHU SzostakDruk, Staszowskie Towarzystwo Kulturalne, Wydanie I, Kraków 2009, str. 38
  14. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Klimontów (887), Andrzej Romanek, Warszawa 1977 r., Wydawnictwo Geologiczne, s.39

Literatura

  1. Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
POL gmina Bogoria COA.svg
Herb gminy Bogoria
Pomnik Jurkowice.jpg
Autor: Sowa73, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik upamiętniający bitwę pod Jurkowicami (21.10.1863)
Staszów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Staszów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.73 N
  • S: 50.30 N
  • W: 20.85 E
  • E: 21.54 E