Jurydyki Warszawy

Warszawskie jurydyki w 2 poł. XVIII wieku:
1. Stare Miasto 2. Nowe Miasto 3. Szymanowska 4. Wielądka 5. Parysowska 6. Świętojerska 7. Nowolipie 8. Kapitulna (Zadzikowska) 9. Dziekania 10. Leszno 11. Tłumackie (Tłomackie) 12. Mariensztadt 13. Dziekanka 14. Wielopole 15. Grzybów 16. i 24. Bielino 17. Stanisławów 18. Aleksandria 19. Nowoświecka 20. Ordynacka 21. Tamka-Kałęczyn 22. Bożydar-Kałęczyn 23. Nowogrodzka 24. i 16 Bielino 25. Solec 26. Golędzinów 27. Praga 28. Skaryszew-Kamion

Jurydyki Warszawy – zespół ponad 20 jurydyk otaczających Warszawę do czasu ich likwidacji przez uchwaloną 18 kwietnia 1791 ustawę zwaną Prawem o miastach, a powstających od 1559 wokół królewskiej Warszawy składającej się z dwóch odrębnych miast: Starej i Nowej Warszawy.

Opis

Początek jurydykom, czyli prywatnym terenom w obrębie miasta i na gruntach podmiejskich wydzielonym spod działania sądownictwa i administracji miejskiej, dała ustawa sejmowa z 1559 roku. W przypadku Warszawy jurydyki powstawały wokół Starego i Nowego Miasta, ograniczając rozwój miasta. Niektóre z nich tworzyły małe miasteczka, inne zajmowały jedną ulicę czy kilka posesji[1].

Podstawą prawną utworzenia jurydyki był przywilej królewski[2]. Polscy władcy nadawali je dość chętnie[3]. Właściciele i mieszkańcy jurydyk byli zwolnieni od wszystkich zależności od Starej i Nowej Warszawy[2]. Nie płacili podatków na ich rzecz i nie podlegali sądownictwu miejskiemu[2]. Jedną z konsekwencji rozwoju jurydyk było więc zmniejszanie się dochodów miejskich[4].

Jurydyki oprócz różnych, prywatnych właścicieli, posiadały też własne sądownictwo, straże i ratusze. Często też różne prawa miejskie, a także własne herby (zwykle herby rodowe ich założycieli i właścicieli)[5].

Jurydyki zostały zniesione przez ustawę sejmową – Prawo o miastach, uchwaloną w kwietniu 1791[6]. Powstała wtedy aglomeracja miejska pod nazwą Miasto Wolne Wydziałowe i Jego Królewskiej Mości Rezydencjonalne[6]. Po wstrzymaniu wykonania tej ustawy przez konfederację targowicką zaczęła ona obowiązywać od 1794[6]. Po III rozbiorze Polski respektowały ją zarówno władze pruskie, jak i rosyjskie[6].

Jurydyki

Jan Piotr Norblin de la Gourdaine, "Wieszanie zdrajców na Rynku Starego Miasta w Warszawie", po lewej stronie ratusz staromiejski
Zygmunt Vogel, Ratusz Grzybowa
Ratusz Pragi na rycinie Erika Dahlberga z XVII w.
  1. Szymanowska, 1 poł. XVII w.
  2. Wielądka, 1 poł. XVIII w.
  3. Parysowska, XVI w.
  4. Świętojerska, XIV w.
  5. Nowolipie, 1 poł. XVII w.
  6. Kapitulna (Zadzikowska), 1638
  7. Dziekania
  8. Leszno, 1648
  9. Tłumackie (Tłomackie), poł. XVIII w.
  10. Mariensztadt, 1762
  11. Dziekanka (Dziekania), 1402
  12. Wielopole, 1693
  13. Grzybów, 1650
  14. Bielino, 1757 i 1766
  15. Stanisławów, 1768
  16. Aleksandria, 1670
  17. Nowoświecka, 1659
  18. Ordynacka, 1739
  19. Tamka-Kałęczyn, 1659
  20. Bożydar-Kałęczyn, 1702
  21. Nowogrodzka, XV w.
  22. Solec, 1675
  23. Golędzinów, 1764
  24. Praga, 1648
  25. Skaryszew-Kamion, 1641.

Przypisy

  1. ↑ Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 10.
  2. ↑ a b c Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 59.
  3. ↑ Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 60.
  4. ↑ Andrzej Kersten: Warszawa kazimierzowska 1648–1668. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971, s. 106.
  5. ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński: Herb Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 37.
  6. ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.

Bibliografia

  • Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Jurydyki Warszawy.svg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Jurydyki Warszawy, based on picture in Encyklopedia Warszawy, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994:
1. Stare Miasto

2. Nowe Miasto
3. Szymanowska
4. Wielądka
5. Parysowska
6. Świętojerska
7. Nowolipie
8. Kapitulna (Zadzikowska)
9. Dziekania
10. Leszno
11. Tłumackie (Tłomackie)
12. Mariensztadt
13. Dziekanka
14. Wielopole
15. Grzybów
16. i 24. Bielino
17. Stanisławów
18. Aleksandria
19. Nowoświecka
20. Ordynacka
21. Tamka-Kałęczyn
22. Bożydar-Kałęczyn
23. Nowogrodzka
24. i 16 Bielino
25. Solec
26. Golędzinów
27. Praga

28. Skaryszew-Kamion
Vogel Ratusz Grzybowa.jpg
Widok ratusza Grzybowa.
POL Praga Dahlenberg.jpg
Fragment planu Erica Dahlbergha