Jus

Jus
Wielki jus	Wielki jus jotowany
Mały jus	Mały jus jotowany
Mały jus zamknięty	Mały jus jotowany zamknięty
Duży jus zamknięty

Mały jus (Ѧѧ) i wielki jus (Ѫѫ) – litery reprezentujące samogłoski nosowe w języku prasłowiańskim. Istniały one we wczesnej cyrylicy i głagolicy. Mogą występować też w postaci zjotyzowanej, tworząc odpowiednie ligatury: Ѩѩ (ję) i Ѭѭ (jǫ).

Wymowa

Mały jus reprezentuje samogłoskę nosową przednią [ɛ̃] (ę), natomiast wielki jus – samogłoskę nosową tylną [ɔ̃] (ǫ – polskie ą).

Pochodzenie nazw

Nazwy liter nie pochodzą od kapitalizacji: jusy występowały pod postaciami minuskuł i majuskuł.

Jus w różnych językach

Wielki jus występował w alfabecie bułgarskim aż do roku 1945, kiedy usunięto go z powodu zaniku samogłoski nosowej tylnej. W niektórych dialektach bułgarskich lub macedońskich niedaleko greckich miast Saloniki i Kastorii wciąż istnieje nosowa wymowa.

W Rosji mały jus reprezentował zjotyzowaną ja w środku lub na końcu wyrazu. Współczesna litera Я została dodana w XVIII wieku podczas reformy ortografii w roku 1709. Z tego powodu litera Я w języku rosyjskim czasem odpowiada polskiemu ę (przykład: пять – pięć).

W Polsce, w której używa się języka polskiego będącego językiem słowiańskim pisanym alfabetem łacińskim, podobne dźwięki są zapisywane następująco: litera Ę ma wartość fonetyczną małego jusu, a Ą – wielkiego jusu. Formy zjotyzowane są zapisywane kolejno: ię (ję), ią (ją). Należy jednak pamiętać, że nie odpowiadają one pierwotnym głoskom. Polskie Ę odpowiada dawnej krótkiej samogłosce nosowej (obojętne, czy przedniej czy tylnej), a Ą – długiej. Ponadto spółgłoski przed prasłowiańskim Ę uległy zmiękczeniu. Dlatego w uproszczeniu polskie ę, ą odpowiadają etymologicznie starocerkiewnemu ѫ, a ię, ią, ję, ją – ѧ, ѩ, ѭ.

Kodowanie

Mały jus

Wielki jus

Mały jus zamknięty

Wielki jus zamknięty

Zobacz też

• wczesna cyrylica

Przypisy