Jutrzyna

Jutrzyna

wieś
Kościół św. Franciszka z Asyżu
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	strzeliński
Gmina	Wiązów
Sołectwo	Jutrzyna
Wysokość	165 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	318[1]
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	57-120
Tablice rejestracyjne	DST
SIMC	0882224
Położenie na mapie gminy Wiązów Jutrzyna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jutrzyna
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jutrzyna
Położenie na mapie powiatu strzelińskiego Jutrzyna
50°45′16″N 17°15′53″E/50,754444 17,264722

Jutrzyna (do 1945 r. niem. Marienau, następnie krótko Marianów) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie strzelińskim, w gminie Wiązów, położona 10 km od Wiązowa. Układ wsi owalnicowy z wydłużonym placem pośrodku, na którym mieści się kościół parafialny. Na terenie wsi znajduje się Kościół św. Franciszka z Asyżu.

Geografia

Wieś leży na pograniczu Niziny Grodkowskiej i Wzgórz Strzelińskich. Na południe od miejscowości przebiega wyżyna Wawrzyszowsko-Szklarska, część Wysoczyzny Nyskiej. Na terenie Jutrzyny przepływa rzeczka Gnojna i jej lewy dopływ Krajnica. W północnej części znajduje się wzniesienie Wronie, na którego zachodnim stoku mieści się cmentarz parafialny. Za wschodnią granicą wsi znajduje się kolejne wzgórze Białogórze.

Legenda

Na temat Jutrzyny na przestrzeni wieków powstała legenda.

Wersja 1

Niedaleko Jutrzyny istniała miejscowość Wischau otoczona wieloma stawami. Liczyła około 300 mieszkańców. Została nagle zatopiona w ogromnej ulewie. Jednocześnie w jedną noc znikła osada wraz z ludnością i inwentarzem. Uznano, iż jest to kara za grzechy mieszkańców. Ocalała tylko dwójka dzieci, które przebywały u rodziny w sąsiednich wsiach. Zdarzyło się to około 1440 roku.

Wersja 2

Inna wersja tej samej legendy podaje, że to dawni mieszkańcy Wischau przerażeni tajemnicą zaraźliwą chorobą, która powodowała masową śmierć, uciekli z niej i przenosząc się niedaleko stali się pierwszymi mieszkańcami Jutrzyny.^[2]

Historia

Wioska założona na prawie niemieckim przez templariuszy z Oleśnicy Małej w kształcie owalnicy. W 1294 wzmiankowano o sołtysie Sigfrid ze wsi Margenau. W 1314 przejęta przez joannitów. W czasie wojny trzydziestoletniej opuszczona i zniszczona. W trakcie epidemii dżumy w 1648 miejscowość ponownie się wyludnia. W 1783 istniała tutaj szkoła katolicka. W 1814, po sekularyzacji dóbr kościelnych, Jutrzyna przeszła w ręce hrabiego Hansa Ludwiga Davida Yorcka von Wartenburg.^[3]

W 1945 na terenie miejscowości toczyły się zażarte walki między 21 Armią I Frontu Ukraińskiego, a pozostałościami oddziałów Wermachtu. 6 zmarłych żołnierzy Armii Czerwonej zostało pochowanych pod murem kościelnym, jednak pod koniec lat 40. zostali ekshumowani na Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Wiązowie. Wskutek m.in. ostrzałów artyleryjskich została zniszczona gotycka wieża kościelna, a także wiele zabudowań gospodarczych.

Po wojnie miejscowość zamieszkana głównie przez przesiedleńców z Kresów, a dokładnie z miejscowości Zabojki i Chłopy. Pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Przewoźnik, proboszcz z Chłopów. Z powodu nazwy nawiązującej do żywego przed wojną kultu Matki Boskiej w Marienau, nazwę zmieniono na Jutrzyna.

W 1990 roku mieszkańcy wybudowali wspólnymi siłami świetlicę, w której w 1998 utworzono tam Publiczną Bibliotekę.^[2]

4 października 2016 w kościele parafialnym zostało erygowane Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu.^[3]

Sołtysi^[2]

Kościół św. Franciszka z Asyżu

Szkoła

Przed wojną w Marienau działała niemiecka szkoła, dla której wzniesiono nowy, ceglany budynek w centralnej części wsi.

Od 1946 roku Agnieszka i Władysław Orzechowscy stali się pierwszymi nauczycielami w budynku opuszczonej szkoły. Istniały trzy klasy, w których jednocześnie uczyły się dzieci zarówno 8-letnie, jak i 15-letnie. Wynikało to z różnic z edukacji jako skutek trudności wojennych oraz różnic w rozwoju poszczególnych regionów II RP. Brakowało podręczników i zeszytów, pisano więc kredą na małych tabliczkach na wzór szkół kresowych.

W 1956 roku istniała już pełnowymiarowa szkoła 7-klasowa, w której pracowało sześciu nauczycieli. Mieszkali oni w wyremontowanym przez mieszkańców Domu Nauczyciela. W 1974 władze oświatowe zdecydowały o likwidacji wyższych klas i pozostawiły tylko 4 pierwsze. W 1999 szkołę zamknięto całkowicie.^[2]

Ochotnicza Straż Pożarna

Została założona w 1946 roku. Pierwotnie liczyła 21 druhów. Początkowo jej siedzibą była poniemiecka kuźnia. Od 1952 do OSP należało również 11 kobiet. W 1966 w sąsiedztwie kościoła parafialnego powstał nowy budynek remizy. Obecnie jest tam zrzeszonych 24 strażaków czynnych oraz 12 wspierających, bądź honorowych.^[2]

Ciekawostki

• W pobliżu wsi leżała wedle okolicznej legendy miejscowość, której mieszkańcy zginęli w trakcie zarazy i zostali pochowani w kurhanie.

• Przysiółek wsi wśród mieszkańców miejscowości funkcjonuje pod nazwą ,,Cabanówka". Wywodzi się od przysiółka kresowej miejscowości Zabojki, której mieszkańcy po wojnie zamieszkali Jutrzynę.

• W lesie niecały kilometr od wsi znajduje się zdewastowany grób niemieckiego żołnierza Wermachtu.

• We wsi od 1962 działa Koło Gospodyń Wiejskich.^[2]

Podział administracyjny

Świadectwo ze szkoły podstawowej w Marianowie

Widok Jutrzyny od strony południowej zimą

Miejscowość na przestrzeni wieków należała do różnych jednostek terytorialnych.

• Do 1945 niemiecka prowincja Dolny Śląsk, rejon wrocławski
• po wojnie krótko w tymczasowym II okręgu administracyjnym Ziem Odzyskanych
• W latach 1945-1974 województwo dolnośląskie, powiat strzeliński, gromada Kowalów
• W latach 1975–1998 województwo wrocławskie, gmina Wiązów
• Od 1999 województwo dolnośląskie, powiat strzeliński, gmina Wiązów

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest^[4]:

• kościół parafialny pw. św. Franciszka, z XIII/XIV w., przebudowany w latach: 1678, 1836. Zachowany romański portal, wnętrze barokowe^[5].
• Plebania z początku XX w. dwukondygnacyjna z poddaszem
• starsza stacja transformatorowa z początku XX w.

Ponadto do obiektów zabytkowych należą:

• Była szkoła podstawowa z 1 ćwierci XX w.
• Domy mieszkalny nr. 48; 74 z XIX/XX w.
• Domy mieszkalne nr. 15; 18 a; 22; 58; 64 z początku XX w.
• Domy mieszkalny nr. 18; 20; 101 z 1 ćwierci XX w.
• Krzyż kamienny z 1934 r. stojący nieopodal starszej stacji transformatorowej w północnej części wsi^[6]

Osoby związane z Jutrzyną

• Paul von Bolko
• ks. Edward Mazur SDB

Zobacz też

• Zabytki romańskie w Polsce
• Diecezjalne Sanktuarium św. Franciszka z Asyżu w Jutrzynie
• Kościół św. Franciszka z Asyżu w Jutrzynie

Przypisy