Augustianie kłodzcy

Zamek wraz z kolegiatą i klasztorem augustianów w Kłodzku

Augustianie kłodzcyzakon kanoników regularnych św. Augustyna CRSA działający na terenie Kłodzka w latach 1349–1595. Zostali oni sprowadzeni do miasta przez arcybiskupa praskiego Arnoszta z Pardubic, który ufundował zakonnikom kolegiatę i klasztor na południowo-zachodnim stoku Góry Fortecznej, poniżej zamku, wydzielając równocześnie osobną parafię.

Augustianie odegrali istotną rolę odegrali dla kultury Kłodzka[1].

Wraz ze zdominowaniem przez protestantów hrabstwa kłodzkiego w XVI wieku na prośbę ostatniego przeora augustianów – Christopha Kirmesera(niem.), papież Klemens VIII rozwiązał zgromadzenie w Kłodzku i przekazał wszystkie jego dobra jezuitom[1].

Dzieje kłodzkich augustianów zostały spisane przez jednego z członków tego zgromadzenia – Michaela Czacheritza(niem.) w dziele Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku(niem.), które było kontynuowane także po jego śmierci w 1489 roku. Oryginał łaciński tego manuskryptu został odnaleziony w NRD i wraz z wieloma innymi archiwaliami w 1980 roku powrócił do Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Opracowany przez prof. Wojciecha Mrozowicza, w 2003 roku został wydany drukiem[2][3].

Historia

Arnoszt z Pardubic, późniejszy pierwszy arcybiskup praski, spędził swoje dzieciństwo w Kłodzku, gdzie jego ojciec, będący namiestnikiem ziemi kłodzkiej, wysłał go do miejscowej szkoły joannitów. Jak wspominał w swoich późniejszych wspomnieniach, w Kłodzku doznał objawienia maryjnego, które stało się dla niego w późniejszym okresie inspiracją do zakładania klasztorów oraz akcji dobroczynnych. Faworyzował przy tym zakony zdecentralizowane, głównie augustianów[4]. Kłodzko zostało ogłoszone świętym miejscem Matki Bożej, a lokacja klasztoru augustianów w tym mieście miała miejsce 25 marca 1349 roku w dniu objawienia Maryi[5]. Materialna część tej fundacji została zrealizowana rok później. 5 lutego 1350 roku starosta kłodzki Albert von Crenwicz zatwierdził kupno dóbr przez Arnoszta, które ten ostatni razem ze swoimi braćmi, przeznaczył na lokacje. Za 718 marek zakupił od braci Renza i Mikołaja von Glaubitzów dobra ziemskie w Szalejowie Dolnym, w Starkowie i w Żelaźnie[6]. Rody szlacheckie ziemi kłodzkiej zatwierdziły tę decyzję, natomiast nie pogodzili się z nią przyszli poddani, zwłaszcza wolni sędziowie, którzy zostali zmuszeni przez cesarza Karola IV Luksemburskiego do okazania posłuszeństwa. Ostatecznie cesarz złotą bullą z 23 października 1350 roku postanowił, że dobra sędziowskie będą podlegać jurysdykcji klasztoru augustianów[7].

Arnoszt i jego bracia ufundowali na kłodzkim Wzgórzu Fortecznym klasztor i kolegiatę, której arcybiskup podarował jeden z najsłynniejszych obrazów tamtych czasów – Madonnę Kłodzką. Osiedlenie się augustianów w Kłodzku wpłynęło pozytywnie na rozwój literatury w mieście, a samo Kłodzko zyskało rangę ośrodka ponadregionalnego. Miejscowi mnisi byli powoływani na kierownicze stanowiska w innych klasztorach. W 2. połowie XIV wieku w skryptorium kłodzkich augustianów powstała być może jedna z części Psałterza floriańskiego[8].

W 1365 roku kolejny arcybiskup praski, Jan Očko z Vlašimi zezwolił kłodzkim augustianom na otworzenie szkoły dla szesnaściorga dzieci obywateli Kłodzka. Dzięki tym działaniom podniósł się poziom wykształcenia w mieście, ale nowa instytucja stała się przyczyną konfliktów między augustianami a joannitami, którzy do tej pory posiadali monopol na edukację w Kłodzku. Augustianie uważani byli za zakon reformatorski, przez co byli wspierani przez Kościół oraz właścicieli ziemskich[9].

Na początku XV wieku zaognieniu uległ konflikt joannicko-augustiański, którego bezpośrednim impulsem była decyzja króla Wacława IV z 1412 roku. Ustalił on w porozumieniu z arcybiskupem Zygmuntem Albíkiem z Uničova podwyższenie liczby uczniów w szkole augustianów do dwudziestu czterech. Ostatecznie dzięki wsparciu kłodzkiego starosty, Hynka Krušiny z Lichtenburka, konflikt wygrali augustianie. W czasie wojen husyckich klasztor wymagał sporych zmian w tym dotyczących czasu modlitwy oraz ubrania, których podjął się przeor Michael Czacheritz. W 1477 roku hrabia kłodzki Henryk I Starszy z Podiebradów i jego żona Urszula Brandenburska(niem.) sfinansowali remont kompleksu klasztornego, który znacznie ucierpiał podczas wojen husyckich. Zbudowano także w tym czasie duży refektarz[10].

Wraz z rozwojem reformacji w hrabstwie kłodzkim zakony katolickie podupadły, w tym augustianie. Sytuacja była na tyle dramatyczna, że w 1578 roku arcybiskup praski odwołał przeora Andreasa Pfeiffera[11]. Zmieniło się to w 2. połowie XVI wieku, kiedy na przeora zakonu powołano Christopha Kirmesera, niebędącego augustianinem, ale uchodzącego za osobę zdolną do przeprowadzenia kontrreformacji w Kłodzczyźnie. Jednak zdecydowany opór mieszczan oraz nieprzychylna postawa rady miejskiej wobec katolików, spowodowała, że w 1595 roku papież Klemens VIII rozwiązał zgromadzenie w Kłodzku i przekazał obiekty należące do augustianów jezuitom kłodzkim(niem.)[12].

Przeorzy

  • 1350–1382: Johannes I
  • 1382–1396: Johannes II
  • 1496-1403: Petrus
  • 1403–1413: Augustinus Liebstein
  • 1413–1435: Lukas
  • 1435–1453: Heinrich Foytisdorf
  • 1453–1455: Jakobus
  • 1455–1489: Michael Czacheritz
  • 1489–1504: Benedikt Polkenhayn
  • 1491–1504: Georg Beyer
  • 1504–1521: Paulus Osbrand
  • 1521–1522: Johannes III Valerius
  • 1522–ok. 1531: Johannes IV Forchundt
  • 1533–1536: Valentin Kern
  • 1538–1541: Franziskus Schrecker
  • 1541–1542: Johannes IV Forchundt
  • 1543–1545: Martin Klingke
  • 1568–1578: Andreas Johannes Pfeifer
  • 1578–1583: Johannes VI Rutheni
  • 1583/84–1595 Christoph Kirmeser

Przypisy

  1. a b Krystyna Oniszczuk-Awiżeń. Średniowiecze w Kłodzku (4). „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”, 2009. Wydawnictwo „Brama”. [dostęp 2021-03-01]. [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22]. (pol.). 
  2. Przemysław Wiszewski. Wojciech Mrozowicz, Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku. Ze studiów nad średniowiecznym dziejopisarstwem klasztornym. „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce”. 2002 (t. 98). s. 576. Jan Dukała. ISSN 0137-3218. (pol.). 
  3. Cronica Monasterii Canonicorum Regularium (S. Augustini) in Glacz. Wratislaviae, Univ. Wratislaviensis, Inst. Studiorum Silesiacorum et Bohemicorum, ISBN 83-909164-8-7.
  4. W. Eberhard, Geschichtliche Einführung. Böhmen und Mähren von den Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts, w: Handbuch des historischen Stätten. Böhmen und Mähren, s. CXVI.
  5. A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej, Hamburg-Wrocław 2006, s. 44.
  6. Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz, pod red. F. Volkmera i W. Hohausa, t. 1, Habelschwerdt 1886, s. 103.
  7. A. Herzig, M. Ruchniewicz, op. cit., s. 46.
  8. L. Matusiak, Niektóre aspekty dziejów klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku, a zagadnienia „Psałterza Floriańskiego”, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, nr 20, Wrocław 1965, s. 309.
  9. A. Herzig, M. Ruchniewicz, op. cit., s. 48.
  10. A. Herzig, M. Ruchniewicz, op. cit., s. 80–81.
  11. Sta Pr C 71 (karton 712), brak paginacji.
  12. A. Herzig, M. Ruchniewicz, op. cit., s. 110–113.

Bibliografia

  • Mrozowicz W., Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.
  • Herzig A., Ruchniewicz M., Dzieje Ziemi Kłodzkiej, Dobu Verlag, Oficyna Wydawnicza „Atut”, Hamburg-Wrocław 2006.
  • Gładkiewicz R., Kłodzko. Dzieje miasta, Muzeum Ziei Kłodzkiej, Kłodzko 1998.
  • Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze.
  • Kögler J., Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie opracowane przez D. Pohla, t. 2: Die Pfarrei- und Stadtchroniken von Glatz–Habelschwerdt–Reinerz mit den zugehörigen Dörfern, Pohl, Modautal 1993, s. 89–103.
  • Tschitschke M., Der letzte Propst der Arnestinischen Stiftung, „Glatzer Heimatblätter”, t. 12, 1926, s. 113–125.

Media użyte na tej stronie

Kladsko zamek 1862.jpg
Town of Kłodzko, château.