KNM Gyller (1938)

Gyller
Ilustracja
„Gyller” w 1953 roku jako fregata
Klasa

torpedowiec (niszczyciel) / fregata

Typ

Sleipner

Historia
Stocznia

Główna Stocznia Marynarki, Horten Norwegia

Położenie stępki

1936

Wodowanie

7 lipca 1938

 Norweska KMW
Nazwa

„Gyller”

Wejście do służby

1 sierpnia 1939

Wycofanie ze służby

11 kwietnia 1940

 Kriegsmarine
Nazwa

„Löwe”

Wejście do służby

20 kwietnia 1940

Wycofanie ze służby

8 maja 1945

 Norweska KMW
Nazwa

„Gyller”

Wejście do służby

maj 1945

Wycofanie ze służby

1959

Los okrętu

złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

597 t standard
708 t pełna

Długość

74,3 m

Szerokość

7,8 m

Zanurzenie

2,1 m

Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 12 500 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość

32 w. (maks.)
30 w. (projektowa)

Zasięg

3500 Mm przy 15 w.

Uzbrojenie
• początkowe:
3 armaty 102 mm L/40 (3 × I)
1 działko 40 mm plot.
2 wkm 12,7 mm
4 wyrzutnie torped 533 mm (2 × II)
2 mbg, bg
Załoga

75 (1939)

KNM Gyller (F301) – norweski torpedowiec z okresu II wojny światowej (oficjalnie klasyfikowany jako niszczyciel), należący do typu Sleipner. Zdobyty podczas wojny, służył w marynarce niemieckiej (Kriegsmarine) pod nazwą „Löwe”. Po wojnie kontynuował służbę w marynarce norweskiej do 1959 roku, przeklasyfikowany na fregatę.

Walczył z lotnictwem niemieckim podczas kampanii norweskiej. W służbie niemieckiej używany był głównie do celów eskortowych i pomocniczych na Bałtyku; odznaczył się w 1945 roku ratując rozbitków ze statku „Wilhelm Gustloff”.

Wyporność standardowa okrętu wynosiła 597 długich ton, a główne uzbrojenie stanowiły początkowo trzy armaty kalibru 102 mm i cztery wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm. Napęd stanowiły turbiny parowe, pozwalające na rozwinięcie prędkości 30 węzłów.

Historia i skrócony opis

KNM „Gyller” był trzecim zbudowanym okrętem najnowszego typu niszczycieli norweskich z okresu międzywojennego, faktycznie odpowiadających wielkością i charakterystykami torpedowcom i tak powszechnie określanych w literaturze[1][2]. Jego budowę rozpoczęto w bliżej nieznanej dacie w 1936 roku, kiedy zwodowano dwa pierwsze okręty, z którymi tworzył pierwszą serię typu Sleipner[3]. Budowę prowadzono w Głównej Stoczni Marynarki w Horten pod numerem 125[4]. Kadłub wodowano 7 lipca 1938 roku[a]. Okręt wszedł do służby 1 sierpnia 1939 roku[b]. Jako jedyny z okrętów tego typu nie otrzymał nazwy z mitologii nordyckiej (pol. lśniący blaskiem złota, złocisty)[5].

Sylwetka okrętów (z niemieckimi modyfikacjami uzbrojenia)

Okręty miały typową architekturę i rozmiary dla torpedowców tego okresu, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/3 długości[6]. Uzbrojenie artyleryjskie początkowo stanowiły trzy pojedyncze armaty morskie kalibru 102 mm Bofors[c]. Działo nr 1 znajdowało się na pokładzie dziobowym, a działa nr 2 i 3 na rufie w superpozycji[6]. Uzbrojenie przeciwlotnicze okrętów tego typu stanowiło pojedyncze nowoczesne działko automatyczne kalibru 40 mm Bofors i dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm Colt, lecz według niektórych źródeł, „Gyller” miał działko kalibru 20 mm Oerlikon[d]. Według większości publikacji, „Gyller” jako jedyny z okrętów tego typu miał cztery, a nie dwie wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm, w dwóch dwururowych aparatach na śródokręciu, zamiast jednego[e]. Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym stanowiły cztery zrzutnie bomb głębinowych[1].

Wyporność standardowa okrętów pierwszej serii wynosiła 597 ts (ton angielskich), a pełna 708 ts (719 ton metrycznych)[7]. Długość okrętów pierwszej serii wynosiła 74,3 m, a szerokość 7,8 m[7]. Średnie zanurzenie wynosiło 2,1 m, natomiast maksymalne 4,15 m[4].

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych De Laval z przekładniami o mocy łącznej 12 500 KM, poruszające dwie śruby[8]. Parę dla turbin dostarczały trzy kotły parowe Yarrow, o wysokim ciśnieniu 32 atmosfer[8]. Okręty tego typu rozwijały prędkość 30 węzłów[7], a według niektórych źródeł, maksymalnie 32 węzły[4]. Zasięg pływania wynosił 3500 Mm przy prędkości 15 węzłów[4] (według innych źródeł, 1500 Mm w tych warunkach[3]).

Służba

W służbie norweskiej do 1940 roku

Po wybuchu II wojny światowej „Gyller” brał udział w patrolowaniu norweskich wód terytorialnych, eskortowaniu statków stron walczących utrzymujących handel z Norwegią oraz w strzeżeniu neutralności[9]. Wraz z „Odinem” tworzył 3 Dywizjon Niszczycieli[10]. Między innymi, na początku kwietnia eskortował na norweskich wodach grupę statków brytyjskich i niemieckich płynących z rudą żelaza z Narviku[10]. 8 kwietnia 1940 roku „Gyller” i „Odin” ratowały rozbitków z niemieckiego transportowca wojska „Rio de Janeiro” zatopionego przez polski okręt podwodny ORP „Orzeł”[11].

W chwili niemieckiego ataku rano 9 kwietnia 1940 roku „Gyller” był w porcie w Kristiansandzie, po tym jak poprzedzającej nocy doprowadził na redę niemiecki statek handlowy „Seattle” płynący z Curaçao[12]. Pomimo krótkotrwałego oporu stawianego przez baterię nadbrzeżną na wyspie Odderøya, niemiecki zespół IV z krążownikiem „Karlsruhe” i dwoma torpedowcami „Luchs” i „Seeadler” zajął tego dnia za trzecim podejściem Kristiansand, wykorzystując zamieszanie spowodowane oczekiwaniem na siły brytyjskie i błędną identyfikacją bander okrętów[f]. Norweskie okręty nie podjęły działań przeciw okrętom niemieckim z powodu braku wyraźnych rozkazów i zamieszania w dowództwie, połączonego z niejasną przynależnością państwową wchodzących sił[13]. Artyleria nadbrzeżna zniszczyła natomiast podchodzący statek „Seattle” (jego zatopienie mylnie przypisywano w niektórych publikacjach „Gyllerowi”)[g]. „Gyller” stojący przy nabrzeżu ostrzeliwał niemieckie bombowce Heinkel He 111 z I./KG26, bombardujące i ostrzeliwujące Odderøya z broni maszynowej, czego skutkiem było zestrzelenie jednego samolotu (prawdopodobnie przez „Odina”) i niewielkie uszkodzenia kilku innych[14]. „Gyller” wyszedł następnie z portu w Kristiansandzie, lecz wkrótce powrócił, aby dowódca skonsultował telefonicznie działania z dowództwem. Tam go zastały wchodzące niemieckie torpedowce z desantem, a po zajęciu portu Niemcy przedstawili się jako przyjazne siły i zażądali współpracy[13]. Przez kolejne dwa dni okręty norweskie pozostawały w bazie Marvika pod swoimi banderami, po czym 11 kwietnia nieuszkodzony „Gyller” został tam ostatecznie zajęty przez Niemców (wraz z „Odinem” i okrętami podwodnymi B-2 i B-5)[11][13]. Dowódca okrętu kapitan marynarki Lorentz Holck został po wojnie, wraz z innymi oficerami, skrytykowany w raporcie z 1946 roku o działaniach pod Kristiansandem, za pasywność i poddanie nieuszkodzonego okrętu[15].

W służbie niemieckiej

Okręt został wcielony już 20 kwietnia 1940 roku do niemieckiej służby jako „Löwe” (pol. lew)[8]. Wraz z trzema innymi zagarniętymi okrętami utworzył 7 Flotyllę Torpedowców i był używany do grudnia 1940 roku do zadań eskortowych w Skagerraku i Kattegacie[16]. Usunięto na nim działo 102 mm nr 2 i zamontowano działko przeciwlotnicze 20 mm[16][h]. Okręty przystosowano także do stawiania 24 min[16]. 1 stycznia 1942 roku torpedowce tego typu wycofano do zadań pomocniczych, jako poławiacze torped ćwiczebnych 27. Flotylli Okrętów Podwodnych w Gdyni[i][8].

W latach 1941–1942 dalej zmodyfikowano uzbrojenie okrętu, usuwając dziobowe działo nr 1 i jedną podwójną wyrzutnię torped oraz zwiększając liczbę działek przeciwlotniczych 20 mm do trzech (w odróżnieniu od pozostałych, „Löwe” zachował drugą podwójną wyrzutnię torpedową)[16]. Według innych źródeł jednak, od początku 1941 roku uzbrojenie okrętów zmieniono na jedno niemieckie działo 105 mm o długości lufy L/45, jedno działko plot. 37 mm i dwa działka plot. 20 mm, bez wyrzutni torped i min[8]. Załoga w niemieckiej służbie wynosiła 86–88 osób[8].

Okręty tego typu służyły na Bałtyku do maja 1945 roku, uczestnicząc pod koniec wojny w ewakuacji niemieckiej ludności na zachód. „Löwe” eskortował 30 stycznia 1945 roku statek „Wilhelm Gustloff”, a po jego storpedowaniu przez okręt podwodny S-13, bezskutecznie próbował atakować ten okręt bombami głębinowymi, a następnie ratował rozbitków[5]. Według różnych źródeł uratował 252[5] lub 472 osób[17]. W chwili zakończenia wojny w maju 1945 roku „Löwe” znajdował się we Flensburgu, po czym w tym miesiącu został zwrócony Norwegii[5].

W służbie norweskiej powojennej

19 września 1946 roku „Gyller” otrzymał znak taktyczny L02[5]. W 1951 roku razem z pozostałymi czterema okrętami tego typu został przeklasyfikowany na fregatę, otrzymując NATO-wski znak taktyczny F301[18]. W 1952 roku został zmodernizowany do nowej roli i przezbrojony w trzy armaty kalibru 76 mm, 2 działka plot. 40 mm, 2 karabiny maszynowe 12,7 mm i 4 miotacze bomb głębinowych, bez uzbrojenia torpedowego[j]. Artyleria główna była uniwersalna[5]. Załoga okrętów uległa zwiększeniu do 104 osób[18]. „Gyller” nie był już jednak intensywnie używany z uwagi na zużycie mechanizmów[5]. Wycofany został wraz z pozostałymi w 1959 roku, po czym złomowany[5].

Uwagi

  1. ↑ Data wodowania 7 lipca 1938 roku według Whitley 1997 ↓, s. 220, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Conway’s... 1980 ↓, s. 379. Według innych publikacji, 7 sierpnia 1938 roku (Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13) lub 2 lipca 1938 roku (Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271).
  2. ↑ Według Whitley 1997 ↓, s. 220–221. Kaczmarek 1994 ↓, s. 56 podaje ogólnikowo 1938 rok, natomiast większość publikacji nie podaje daty wejścia do służby.
  3. ↑ Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 220, Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje mylnie kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52).
  4. ↑ Większość źródeł podaje dla wszystkich okrętów typu ten sam zestaw uzbrojenia: działko 40 mm i dwa wkm-y (np. Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Whitley 1997 ↓, s. 220). Według Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, „Gyller” nie miał karabinów maszynowych 12,7 mm, natomiast Haarr 2011 ↓, s. 419 podaje jako uzbrojenie zarówno „Odina”, jak i „Gyllera” działko 20 mm. Nie jest jasne, gdzie miałoby się mieścić na „Gyllerze” działko 40 mm, jeśli miał dwa podwójne aparaty torpedowe – przy czym brak jest w publikacjach fotografii okrętu z tego okresu. Należy zaznaczyć, że Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 nie podają działka 40 mm jako uzbrojenia okrętów tego typu w niemieckiej służbie, a tylko 20 mm.
  5. ↑ Tak podają: Conway’s... 1980 ↓, s. 379, Whitley 1997 ↓, s. 220, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13. Wobec braku fotografii okrętu w publikacjach nie jest jasne, gdzie miałby się zmieścić na „Gyllerze” drugi aparat torpedowy, zwłaszcza przy działku przeciwlotniczym. Haarr 2011 ↓, s. 419 podaje jako uzbrojenie zarówno „Odina”, jak i „Gyllera” dwie wyrzutnie torpedowe.
  6. ↑ Zespół niemiecki został dwukrotnie odpędzony ogniem z dział fortu. W międzyczasie niemieckie lotnictwo zbombardowało fort Odderøya. Za trzecim razem spodziewano się brytyjskich sił, a w słabej widoczności flaga T kodu sygnałowego została mylnie wzięta za banderę francuską i zespół niemiecki bez przeszkód wszedł do portu. (Michael Whitley: German cruisers of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 1985, s. 88-90. (ang.).)
  7. ↑ Na podstawie szczegółowego opisu zatopienia „Seattle” przez artylerię nadbrzeżną i działań „Gyllera” w: Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. 2011, s. 194, 208. (ang.). Informacje o zatopieniu „Seattle” przez „Gyllera” podaje m.in. Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
  8. ↑ Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 podają jako uzbrojenie plot. w niemieckiej służbie tylko dwa działka 20 mm, bez działka 40 mm.
  9. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940 roku.
  10. ↑ Według Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271. Odmiennie Kaczmarek 1994 ↓, s. 55 podaje, że wszystkie okręty przeklasyfikowano i zmodernizowano w 1948 roku, co jest sprzeczne z ww. szczegółowym rocznikiem flot.

Przypisy

  1. ↑ a b Daszjan 2005 ↓, s. 12–13.
  2. ↑ Conway’s... 1980 ↓, s. 379–380.
  3. ↑ a b Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
  4. ↑ a b c d Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.
  5. ↑ a b c d e f g h Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.
  6. ↑ a b Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57.
  7. ↑ a b c Daszjan 2005 ↓, s. 13; Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
  8. ↑ a b c d e f Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.
  9. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 52–53.
  10. ↑ a b Kaczmarek 1994 ↓, s. 53.
  11. ↑ a b Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL1940, Part 2 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 2010-11-02].
  12. ↑ Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 188. (ang.).
  13. ↑ a b c Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 207–208. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
  14. ↑ Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 204, 208. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
  15. ↑ Haarr 2011 ↓, s. 419.
  16. ↑ a b c d Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
  17. ↑ Prit Buttar: Battleground Prussia: The Assault on Germany's Eastern Front 1944–45. Bloomsbury Publishing, 2012, s. 253. ISBN 978-1-78096-465-2. (ang.).
  18. ↑ a b Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271

Bibliografia

  • A.W. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.). 
  • Rafał Kaczmarek. Norweskie niszczyciele typu „Sleipner”. „Okręty Wojenne”. Nr 12, s. 52–57, 1994. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. 
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Bd. 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. München: Bernard & Graefe, 1999. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
  • Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
  • M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).
  • Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953. (ang.).
  • Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).

Linki zewnętrzne

Torpedowce (niszczyciele) typu Sleipner
Podtyp Sleipner
Podtyp Odin
W służbie niemieckiej

Media użyte na tej stronie

Sleipner ONI-204-124cr.JPG
Sylwetka norweskiego torpedowca typu Sleipner według amerykańskiego wywiadu marynarki
Flag of Norway, state.svg

The state flag of Norway. (See also the image of the national flag of Norway.)

The proportions of the state flag are 27:16, or 6:1:2:1:6:11 horizontally and 6:1:2:1:6 vertically.
HNoMS Gyller May 1953.jpg
The Royal Norwegian Navy warship HNoMS Gyller after her conversion from destroyer to frigate.