KT-77

KT-77

Śródokręcie kutra proj. 183
Klasa	kuter torpedowy
Typ	proj. 183
Oznaczenie NATO	P-6
Historia
Stocznia	Nr 5, Leningrad
Zamówiony dla  MW ZSRR
Nazwa	566[a]
Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa	KT-77, 407
Wejście do służby	11 października 1958
Wycofanie ze służby	15 lipca 1970
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 56 ton pełna: 67 t
Długość	25,5 metra
Szerokość	6,1 m
Zanurzenie	1,13 m
Napęd
4 silniki wysokoprężne M-50F o łącznej mocy 4800 KM 4 śruby
Prędkość	43 węzły
Zasięg	1000 Mm przy prędkości 14 węzłów
Sensory
system kontroli ognia Tros system „swój-obcy” Kremnij-1 radar Zarnica
Uzbrojenie
4 działka kal. 25 mm 2M-3M (2 x II) 8-12 bg, ew. 18 min
Wyrzutnie torpedowe	2 x 533 mm
Wyposażenie
radiostacja R-609
Załoga	14

KT-77 – polski kuter torpedowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewiętnastu pozyskanych przez Polskę radzieckich okrętów projektu 183. Jednostkę zbudowano w stoczni numer 5 w Leningradzie, a następnie została wydzierżawiona przez Polskę i 11 października 1958 roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Intensywnie eksploatowany okręt, oznaczony znakami burtowymi KT-77 i 407, został wycofany ze służby w lipcu 1970 roku.

Projekt i budowa

Prace nad dużym kutrem torpedowym rozpoczęły się w ZSRR w 1946 roku^[5]. Ostateczny projekt jednostki pod oznaczeniem 183 powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-5 w Leningradzie, a w 1949 roku prototyp przekazano Marynarce Wojennej ZSRR^[5]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą dzielność morską, doskonalsze uzbrojenie i rozwijały większą prędkość^[5]. W 1952 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując do 1960 roku łącznie 360 okrętów^[1][6]. Zadaniem kutrów było wykonywanie samodzielnych lub zespołowych ataków torpedowych na cele nawodne, operujące na obszarach przybrzeżnych i zamkniętych akwenach^[7].

Na początku lat 50. w Dowództwie Marynarki Wojennej rozważano możliwość budowy kutrów torpedowych w polskich stoczniach (projektu TD-200)^[8]. W październiku 1954 roku podjęto jednak decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju, w zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tej klasy, nowszego proj. 183^[8]. W 1955 roku uzyskano zgodę ZSRR na zakup pięciu nowych, nieużytkowanych jednostek tego typu, w cenie 2,5 mln rubli za okręt, a w 1957 roku zakupiono kolejne trzy kutry^[8][9]. Z powodów ekonomicznych następne 11 okrętów tego typu pozyskano drogą dzierżawy, płacąc łącznie 12,6 mln rubli^[2][b].

Przyszły KT-77 zbudowany został w stoczni numer 5 (ros. Katiernyj Zawod) w Leningradzie^[3][10]. Jednostka prawdopodobnie powstała w 1953 roku, a po ukończeniu nie była eksploatowana i została zakonserwowana na lądzie w Kaliningradzie^[11]. Okręt w Marynarce Wojennej ZSRR oznaczony był numerem 566^[1][a].

Dane taktyczno-techniczne

Montaż zestawu 2M-3M na pokładzie bliźniaczego kutra 401

Okręt był dużym kutrem torpedowym^[1]. Długość całkowita wykonanego z drewna kadłuba wynosiła 25,5 metra, szerokość 6,1 metra i zanurzenie 1,13 metra^[3]. Wyporność standardowa wynosiła 56 ton, zaś pełna 67 ton^[3][5][c]. Kadłub podzielony był na osiem przedziałów (od dziobu): I – forpik, II – przedział załogi, III – pomieszczenia oficerskie i kambuz, IV – agregaty prądotwórcze, pomieszczenia oficerskie i pomieszczenia socjalne, V i VI – silniki, VII – zbiorniki paliwa i VIII – magazyn amunicji i pomieszczenie sterowe^[15]. Na śródokręciu mieściła się niewielka, otwarta nadbudówka, za którą znajdował się składany do tyłu maszt i otwór kanału wentylacyjnego siłowni^[15]. Okręt napędzany był przez cztery czterosuwowe silniki wysokoprężne M-50F o łącznej mocy 4800 koni mechanicznych (KM), poruszające czterema śrubami o stałym skoku^[3][13][d]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 43 węzły, zaś ekonomiczna 32,9 węzła^[3][9]. Okręt zabierał 10,3 tony paliwa^[9], co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 1000 Mm przy prędkości 14 węzłów lub 600 Mm przy prędkości 32,9 węzła^[12][13]. Energię elektryczną zapewniało pięć generatorów wysokoprężnych: jeden DG-12,5 (o mocy 17 KM) i cztery o mocy 1,36 KM każdy^[1]. Autonomiczność okrętu wynosiła 5 dób, a wyjść w morze mógł przy sile wiatru do 8°B^[1][9]. Instrukcja umożliwiała pływanie z prędkością maksymalną i użycie uzbrojenia przy stanie morza 3^[15].

Jednostka wyposażona była w dwie pojedyncze wyrzutnie torpedowe TTKA-53M kal. 533 mm, umieszczone wzdłuż burt na śródokręciu z odchyleniem 6° na zewnątrz, przenosząc dwie torpedy typu 53-38U lub 53-39^[1][3]. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły dwa podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 4000 naboi, umieszczone przed nadbudówką (przesunięte na lewo od osi płaszczyzny okrętu w celu polepszenia widoczności z pomostu bojowego) i na rufie^[13][15]. Broń ZOP stanowiło 8–12 bomb głębinowych BB-1, umieszczonych wzdłuż burt w części rufowej, za wyrzutniami torpedowymi^[3][13]. Opcjonalnie, zamiast torped i bomb głębinowych okręt mógł zabrać na pokład 18 min AMD-500^[1]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało system kontroli ognia Tros, system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-1, radiostację R-609 oraz radar Zarnica^[1][5][9]. Okręt wyposażony był też w umieszczone na rufie wyrzutnie dla 12 świec dymnych^[14].

Załoga okrętu składała się z 14 osób – 2 oficerów, 9 podoficerów i 3 marynarzy^[3][9][e].

Służba

Moment odpalenia torped z pokładu polskiego kutra proj. 183

Po zawarciu 5 września 1958 roku umowy o dzierżawie, 11 października jednostka pod oznaczeniem KT-77 (KT – kuter torpedowy)^[17] rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 044/Org. została przyjęta w skład Marynarki Wojennej (wraz z bliźniaczymi kutrami KT-71, KT-72, KT-73, KT-74, KT-75, KT-76, KT-78, KT-79, KT-91 i KT-92)^[2][18][f]. Okręt początkowo wchodził w skład Dywizjonu Kutrów Torpedowych stacjonując w Gdyni, przeformowanego w listopadzie 1958 roku w Brygadę Kutrów Torpedowych, także z bazą z Gdyni^[3][18]. 1 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 407^[19][20]. Po zakończeniu okresu dzierżawy, 1 stycznia 1962 roku jednostka została zakupiona przez Marynarkę Wojenną w cenie 120 000 zł^[2][g]. W wyniku reorganizacji od 1965 roku Brygada Kutrów Torpedowych przyjęła nazwę 3. Brygady Kutrów Torpedowych, a okręt przydzielono do 2. Dywizjonu Kutrów Torpedowych^[4]. Podczas długoletniej służby kuter (podobnie jak inne polskie jednostki proj. 183) był intensywnie eksploatowany, uczestnicząc w ćwiczeniach i manewrach, a na jego pokładzie wyszkoliło się wielu morskich specjalistów^[3]. Jednostka została skreślona z listy floty 15 lipca 1970 roku^[3][4]. Planowano wykorzystanie okrętu w ramach maskowania operacyjnego w 45. Dywizjonie Pomocniczych Jednostek Pływających w Gdyni, jednak z zamierzeń tych zrezygnowano^[21].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
• Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). ISSN 1426-529X. 
• Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.)
• Ivan Gogin: KT-77 torpedo attack craft (project 183, 1956 – 1958) (ang.). Navypedia. [dostęp 2017-05-29].
• Ivan Gogin: TK-501 attack craft (torpedo) (project 183) (1949 – 1960) (ang.). Navypedia. [dostęp 2017-05-29].
• Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
• M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.)
• Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
• Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). ISSN 1426-529X. 
• Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
• Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
• Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large torpedo boats – Project 183 (ang.). RussianShips.info. [dostęp 2017-05-29].