Kabaret Olgi Lipińskiej

Kabaret Olgi Lipińskiej

Kaba 3

Olga Lipińska
Rodzaj programu	program rozrywkowy (kabaret)
Kraj produkcji	Polska
Język	język polski
Data premiery	16 kwietnia 1990 11 czerwca 2010
Lata emisji	1990–2005 2010
Pora emisji	piątek 21.30 (raz w miesiącu)
Liczba odcinków	114 (18)
Czas trwania odcinka	od 30 do 50 minut
Format nadawania	4:3 16:9 (odcinek z 2010)
Produkcja
Produkcja	Telewizja Polska
Reżyseria	Olga Lipińska
Stacja telewizyjna	TVP1 (1990–2005) TVP2 (2010)

Kabaret Olgi Lipińskiej – najdłuższy cykl telewizyjnych programów kabaretowych Olgi Lipińskiej. Bezpośredni następca poprzedniego cyklu autorki, który w powszechnej świadomości oraz w niektórych opracowaniach znany jest jako Kurtyna w górę (1977–1984), ale oficjalnie nosił tytuł Kabaret Olgi Lipińskiej.

Kabaret po 1990 to cykl zapoczątkowany przez autorkę po wieloletniej przerwie (nie licząc dwóch specjalnych wydań sylwestrowych w 1986 i 1987), mówiący o gwałtownych zmianach społeczno-ustrojowych, jakie zaszły po transformacji systemowej w Polsce (1989).

Geneza i charakter Kabaretu

Cykl kabaretowy został rozpoczęty decyzją prezesa TVP Andrzeja Drawicza w 1990 roku, zakończony wbrew woli autorki w 2005 roku za kadencji Jana Dworaka, liczył 112 wydań. Premiera pierwszego kabaretu pt. Kablowa nastąpiła 16 kwietnia 1990 roku o godz. 21:50^[1]. Ukazywał się średnio sześć razy w roku, a od 2000 roku regularnie co miesiąc z wyjątkiem wakacji. W zależności od okresu emisji trwał od trzydziestu kilku do pięćdziesięciu minut. Kabaret był emitowany przez cały czas swojego istnienia w Programie Pierwszym TVP, jednakże pierwszy (i ostatni) program po pięcioletniej przerwie pt. Burak czy pietruszka?^[2], ukazał się w telewizyjnej Dwójce 11 czerwca 2010 roku o godz. 21:10^[3].

W stale zmieniającej się rzeczywistości III RP kabaret wyszydzał głupotę światka politycznego, naiwność i wady narodowe Polaków. W opinii zwolenników prawej strony politycznej, te parodie niejednokrotnie przechodziły granice dobrego smaku, np. w stosunku do Kościoła katolickiego, który był w kabarecie stałym punktem ataku.

Program Lipińskiej nie oszczędzał i widzów – coraz bardziej idącej na łatwiznę i żądnej taniej rozrywki publiczności. Autorka broniła, w niezwykle starannie dopracowanej artystycznie formie, etosu inteligenta i człowieka kulturalnego. Wymowa oświatowa, a wręcz oświeceniowa i publicystyczna Kabaretu, była, według wielu, jego najmocniejszą stroną.

Obsada

Do atutów programu należał też znakomity, choć podlegający silnej rotacji, zespół aktorski. Trzon zespołu stanowili: Iwona Biernacka, Dorota Furman, Izabella Olejnik, Agnieszka Suchora, Hanna Śleszyńska, Irena Tyl, Elżbieta Zającówna, Andrzej Blumenfeld, Władysław Grzywna, Krzysztof Jaroszyński, Czesław Majewski, Wojciech Pokora, Janusz Rewiński, Robert Rozmus, Marek Siudym, Jan Tadeusz Stanisławski, Krzysztof Stroiński, Krzysztof Tyniec, Paweł Wawrzecki, Grzegorz Wons, Jacek Wójcicki.

W kolejnych latach dołączyli młodsi aktorzy: Monika Dryl, Anna Gajewska, Beata Jankowska, Edyta Jungowska, Agata Kulesza, Dorota Marczyk, Agnieszka Matysiak, Dorota Nikiporczyk, Agnieszka Piotrowska, Małgorzata Puzio, Sybilla Rostek, Anna Sroka, Monika Wierzbicka, Przemysław Branny, Sebastian Gonciarz, Sławomir Jóźwik, Klaudiusz Kaufmann, Michał Konarski, Kacper Kuszewski, Piotr Makowski, Tomasz Pałasz, Robert Płuszka i inni.

W późniejszych wydaniach częstymi gośćmi byli również Jan Kobuszewski i Piotr Fronczewski. Okazjonalnie pojawiali się aktorzy dawnych cykli kabaretowych autorki m.in. Barbara Wrzesińska (w stałej obsadzie do 1991 roku), Krystyna Sienkiewicz, Marek Kondrat i Janusz Gajos, również sama Olga Lipińska. Do rzadkości należały występy znanych aktorów, którzy nie byli związani z programami reżyserki, jak np. Zbigniew Zamachowski czy Zbigniew Buczkowski, występujący w programie „Każdemu za swoje” z czerwca 1999 roku.

Miejsce akcji Kabaretu

Akcja kabaretu dzieje się w telewizji kablowej działającej pod nazwą Kaba 3 (jednocześnie nazwa cyklu kabaretów po roku 1990 używana przez autorkę^[4], nazwa nie pojawiała się w czołówce programu). Dialogi aktorów (tutaj grających jako artyści i pracownicy Kaby 3) przeplatane były piosenkami nawiązującymi do polskiej literatury, a także tekstami współczesnymi. W ostatnich latach część z nich była powtarzana.

Cykle

W każdym programie było kilka minicykli, najpopularniejszy z nich i najbardziej charakterystyczny to „Chata rozśpiewana” z rodziną Ściekliców oraz z ich sąsiadami i kumami. Przez wiele lat ta część Kabaretu kończyła się wezwaniem: „Idźta przez zboże, we wsi Moskal stoi” (wbrew obiegowej opinii nie jest to cytat z klasyki literatury polskiej, Olga Lipińska wymyśliła go sama, w 1993 roku użyła go zresztą jako refrenu jednej z najbardziej znanych swoich piosenek po 1990 roku).

Przez kilka lat (od 1993 roku) obecny był również w Kabarecie prowadzony przez Pawła Wawrzeckiego tok-szoł, ośmieszający płytkość nowych programów telewizyjnych i ukazujący w krzywym zwierciadle próbujące dostosować się na siłę do „nowoczesności” społeczeństwo i „publisię”.

Tematyka

Można się w Kabarecie doszukiwać wielu wątków stricte politycznych, choć (w zależności od okresu: czy po, czy przed 1989 rokiem) dominowały te światopoglądowe, kulturowe i społeczne.

Wśród poruszanych wprost tematów polityczno-społecznych w Kabarecie najbardziej dało się odczytać nawiązania do przemian zainicjowanych przez rządy Rakowskiego i Mazowieckiego, np. planu Balcerowicza (m.in. głęboko ironiczna piosenka satyryczna z refrenem „a Balcerowicz wyciął nam numer...” autorstwa Wojciecha Kejnego, często błędnie interpretowana jak krytyka reformy balcerowiczowskiej), krytykę niekompetencji i arogancji elit wywodzących się z „Solidarności” oraz PZPR, wciąż tkwiącej w Polakach peerelowskiej mentalności (por. piosenka autorstwa Michała Błażejewskiego i Olgi Lipińskiej „I komu to przeszkadzało?”). Przede wszystkim kabaret wyszydzał bezmyślność i absurdalną ideowość różnych stron polskiej rzeczywistości społecznej i politycznej.

Olga Lipińska jawnie kpiła z polskich kompleksów narodowych, z fanatyzmu i uprzedzeń (por. piosenkę-wiersz Mikołaja Olejnikowa „Żuk-antysemita” z 1993 roku), czego przejawem jest m.in. słynne hasło „idźcie przez zboże...”, naiwności politycznej sympatyków „nowego” („jeśli nie teraz to kiedy/jeśli nie my, no to kto/wyciągnie Polskę z tej biedy/bo pójdzie ona na dno”), którzy – jak zdawała się sugerować autorka Kabaretu – tak naprawdę pragną nie wolnego rynku i demokracji, a „socjalizmu z ludzką twarzą”.

W programie dostawało się także zadufanym polskim politykom, mimo zmiany systemu, wciąż odczuwającym wyższość nad „przypadkowym społeczeństwem” („z daru Boga politycy, przypadkowe społeczeństwo” – piosenka Marka Piechoty) oraz Kościołowi katolickiemu nazwanemu przewrotnie w jednej z piosenek Michała Błażejewskiego „nową siłą przewodnią”. Autorka krytykowała aspiracje „urzędników pana B.”^[5] do nadmiernej ingerencji we wszystkie dziedziny życia oraz ich bezduszność.

Krytyka i kontrowersje

Czasy PRL

W czasach PRL kabaret budził szczególną niechęć u publicystów związanych z betonowym skrzydłem PZPR (m.in. Bożeny Krzywobłockiej). Do osób nieprzychylnych twórczości Lipińskiej zaliczali się także Stanisława Gierkowa i Zofia Gomułkowa. Zarzucano jej podważanie sukcesów PRL (por. kurtyna ciągle opadająca w dół), naigrawanie się z socjalizmu i promowanie „zgnilizny moralnej” w swoim programie.

W 1978 kabaret Lipińskiej zdjęto z anteny na osiem miesięcy za opowiedziany przez Jana Kobuszewskiego dowcip o pierogach: „Kto zamawiał ruskie? Nikt, same przyszli” – stało się to za interwencją ambasady radzieckiej, która dopatrzyła się w dowcipie aluzji do obecności wojsk radzieckich w Polsce^[6][7].

Lata 1990–2005

Gdy w 1990 kabaret wrócił na antenę w wolnej Polsce, Lipińska wywołała oburzenie swą ostrą krytyką instytucji Kościoła katolickiego (krytykowali ją za to m.in. Stefan Niesiołowski i Hanna Gronkiewicz-Waltz), m.in. przez piosenkę „Urzędnicy Pana B.”. Kabaret ganili też przedstawiciele duchowieństwa, zarzucając mu atak na tradycyjne wartości etyczne, obronę relatywizmu moralnego oraz straszenie Polaków widmem państwa wyznaniowego (por. częste nawiązania do podpisanego w 1993 konkordatu). Lipińska usiłowała odpierać te zarzuty twierdząc, że nie walczy z żadną religią, a jedynie z kołtunerią i przejawami arogancji Kościoła.

Przez wielu kwestionowana była także deklarowana często przez samą autorkę neutralność polityczna kabaretu. W pewnych latach dawało się zauważyć, że prawa strona sceny politycznej krytykowana jest częściej i gorliwiej niż przedstawiciele SLD, które to wrażenie potęgowało jeszcze pojawienie się Olgi Lipińskiej w komitetach wyborczych Aleksandra Kwaśniewskiego i Włodzimierza Cimoszewicza w latach 2000 i 2005.

Lipińskiej zarzucano też w 2001 (m.in. na łamach „Rzeczpospolitej”) udział w zmontowanej przez SLD i ekipę Roberta Kwiatkowskiego kampanii wymierzonej w PiS (piosenka z refrenem „hej, jadą z forsą wory/hej, a na nich kaczory/jadą po raz drugi, jadą po raz drugi/znów się forsa zgubi”).

Krytykę budziła także formuła programu nazwana przez jednego z publicystów „Gazety Wyborczej” stylistyką wrzasku^[8].

Strona artystyczna Kabaretu

Od początku istnienia programu Olga Lipińska czerpała pełną garścią z bogatego dorobku literatury polskiej XIX i XX wieku, np. cykl o Ścieklicach nawiązuje bezpośrednio do twórczości Stanisława Witkiewicza. W programie często wykorzystywano też twórczość Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Stanisława Wyspiańskiego.

Teksty piosenek

Jednak twórcą, z którym Lipińska czuła się najbardziej związana, był Konstanty Ildefons Gałczyński – jego autorstwa jest większość z piosenek do Kabaretu (np. słynne „Do góry uszy!”, „Skumbrie w tomacie”, „Zjeżdżanie endeków”, „Krucjata”, „Wróci wiosna baronowo”, „Serwus, Madonna” czy „W sprawie zakonu oo. regulantów”).

Z twórców współczesnych teksty do programu pisali^[9]:

• Magda Czapińska („Ciesz się z tego co masz...”, „Urzędnicy Pana B.”)
• Agnieszka Osiecka („Wariatka jeszcze tańczy...”, „Umarł Polak, umarł...”, „My chcemy do Europy...”, „Bo my jesteśmy moderna...”)
• Andrzej Jarecki („Hop-siup, zwariowałem...” – piosenka finałowa z lat 1990–1992, „To nie są czasy dla ludzi” – razem z Agnieszką Osiecką),
• Wojciech Kejne („A pan Balcerowicz...”, „Jeśli nie teraz, to kiedy...”, „To była piękna katastrofa”, „Systemowi cześć”),
• Michał Błażejewski („Polska głupota”, „Ojżesz Ty Mojżesz”, „Europejski blues”, „Amen i Okay”, „Moja nowa siło przewodnia” oraz większość finałów z lat 1992–1997),
• Marek Piechota („Nie musimy iść przez zboże” – razem z Olgą Lipińską, „Triolety o forsie”),
• Włodzimierz Żukowski („Żeby nie...”, „Tango nędzoroba”, „Los caballeros degrengolada”, „Turkawka”),
• Zdzisław Michał Kamiński („Don’t worry, be happy!”, „Rerum natura”, „Zwyczajni-niezwyczajni”),
• Wojciech Lipczyk („Ryngraf”, „Wszyscy dla wszystkich”, „Wolny najmita”),
• Ryszard Marek Groński („Czy warto było zmieniać rząd?”),
• Krzysztof Bylinka („Miernota”),
• Jan Tadeusz Stanisławski.

Współautorką niektórych tekstów jest również sama Olga Lipińska („Daj se luz!”, „Nie musimy iść przez zboże...”, „Czerwony blask latarni...” czy „W imieniu całego narodu...”).

Muzyka

Również w innych dziedzinach z autorką KOL współpracowało wiele znanych osób. Muzykę do tekstów piosenek pisali Włodzimierz Korcz, Ewa Kornecka, Antoni Kopff, Adam Sadowski, Jarosław Abramow-Newerly, Andrzej Korzyński, a od 1995 roku aż do zakończenia emisji programu również Ryszard Poznakowski.

Choreografia, scenografia i montaż

Za choreografię odpowiedzialna była z początku Dorota Furman, a potem Zofia Rudnicka (w międzyczasie z programem współpracowała również Małgorzata Potocka). Autorkami scenografii do programów były Iwona Wesoły i Tatiana Kwiatkowska, a za montaż odpowiedzialna była Wiesława Liszewska, a w początkowych latach również Ryszard Czopowik.

Zastrzeżenia co do strony artystycznej

W ostatnich latach uważano, że słabą stroną programu było odejście od tak niegdyś charakterystycznego dla autorki absurdalnego poczucia humoru, które łączyło ją z Gałczyńskim (zarzucano Oldze Lipińskiej, że w swych programach przestała nawiązywać do jego twórczości, zastępując ją piosenkami autorstwa współczesnych autorów). W ostatnich latach reżyserka wróciła jednak do tradycyjnej poezji Gałczyńskiego.

Znaczenie społeczne i edukacyjne

Przez 15 lat III RP Kabaret Olgi Lipińskiej wzbudzał krańcowe emocje, prowokował do myślenia, tępił narodowe przywary. W opinii wielu był jednym z najważniejszych programów publicznej telewizji. Był skierowany do widzów wykształconych, którzy świetnie bawili się przewrotnymi cytatami z klasyki literatury polskiej, zwłaszcza z Wyspiańskiego.

Kulisy likwidacji programu

Został zdjęty z anteny decyzją szefa TVP1 Macieja Grzywaczewskiego w 2005 roku po tym, jak nie powiodły się negocjacje o „liftingu” programu. Sama autorka zarzuciła telewizji publicznej motywacje polityczne, a także sugerowała zakulisowe działania Kościoła katolickiego zmierzające do wyrzucenia jej programu z ekranu (por. wywiad z lutego 2006 dla „Przeglądu” oraz wypowiedzi dla programu Uwaga w TVN).

Koncerty estradowe Kabaretu

17 kwietnia 2010 roku, w Sali Kongresowej PKiN, miał odbyć się koncert prowadzony przez Olgę Lipińską i Andrzeja Poniedzielskiego pt. „Przeboje z kabaretów Olgi Lipińskiej”. Artystów śpiewających na nim, wspomagać miał dwunastoosobowy Jazz City Choir pod kierownictwem Małgorzaty Korczyńskiej. Nigdy się nie odbył^[10].

8 sierpnia 2015 roku w leśniczówce Pranie – Muzeum K.I. Gałczyńskiego w Praniu odbył się premierowy koncert „Olga Lipińska i przyjaciele. Gwiazdy kabaretu”^[11]. W koncercie udział wzięli: Monika Dryl, Kacper Kuszewski, Robert Rozmus, Anna Sroka-Hryń, Hanna Śleszyńska, Łukasz Borkowski oraz muzycy: Czesław Majewski, Robert Obcowski, Ryszard Poznakowski. Koncert prowadzili Olga Lipińska i Paweł Wawrzecki. Koncert wystawiono także w Mińsku Mazowieckim podczas 7. Festiwalu im. P. Skrzyneckiego (3 listopada 2015 r.) oraz w Warmińsko-Mazurskiej Filharmonii w Olsztynie (3 stycznia 2016 r.). Koncert w dużej mierze był poświęcony twórczości Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego – jego twórczości poetyckiej oraz satyrycznej (skecze i fragmenty Teatrzyku Zielona Gęś). W programie koncertu znajdują się też wybrane piosenki z Kabaretu Olgi Lipińskiej.

Piosenki z Kabaretu Olgi Lipińskiej

W latach 1991–1993 oprócz samego kabaretu ukazywały się także Piosenki z Kabaretu Olgi Lipińskiej^[12]. Pierwszy cykl to rozmowy reżyserki ze znanymi postaciami życia kulturalnego Polski (m.in. Kazimierzem Kutzem, Jerzym Dudą-Graczem i Agnieszką Osiecką), przeplatane piosenkami oraz fragmentami dawnych programów, ukazujące się kilka razy do roku. W drugim cyklu z podtytułem Teraz ja! (w 1993 roku) występowali sami aktorzy programu^[13].

Olga Lipińska zaprasza

Ta sekcja od 2017-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Olga Lipińska zaprasza – 14-odcinkowy cykl rozmów autorki z Tomaszem Raczkiem mówiący o kulisach powstawania programów, zrealizowany w latach 2015–2016 dla TVP Rozrywka^[14]. Reżyserka opowiada w nim anegdoty z planu i wyjaśnia z perspektywy lat konteksty historyczne tworzenia najsłynniejszych scenek i piosenek prezentowanych w jej audycjach^[15][16]. Rozmowy są ilustrowane fragmentami kabaretów: Gallux Show, Kurtyna w górę, Kabaret Olgi Lipińskiej. Premierowo emitowano go co tydzień w niedzielę, z wyjątkiem wydań okolicznościowych.

Lista programów Kabaretu Olgi Lipińskiej^[12]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Internetowe forum sympatyków „Kabaretu...”
• Amatorska strona poświęcona Kabaretom Olgi Lipińskiej
• Cykl „Olga Lipińska zaprasza” (rozmowa z Tomaszem Raczkiem)