Kafkowska sytuacja

Kafkowska sytuacja[1] (niem. kafkaesk „kafkowski”) – określenie, pochodzące od nazwiska pisarza Franza Kafki, opisujące uczucie mrocznej niepewności, zagadkowego i niesprecyzowanego zagrożenia, poczucia znajdowania się pod kontrolą bliżej nieokreślonej siły lub władzy[2].

Opis

Przymiotnik „kafkowski” wywodzi się ze specyficznej atmosfery panującej w wielu dziełach Kafki, w których główni bohaterowie nierzadko odnajdują się w niejasnych i groźnych sytuacjach, charakteryzujących się zarówno czarnym humorem, jak i elementami tragicznymi.

W języku niemieckim przymiotnik ten bardzo często używany jest w artykułach prasowych przy charakteryzowaniu zdehumanizowanej biurokracji. Przymiotnik ten znajduje zastosowanie w sytuacjach niewiedzy i bezsilności ludzi wobec praw rządzących biurokracją. Szczególnie w dwóch powieściach Franza Kafki, Procesie i Zamku, daje się wyczuć atmosfera, która określana jest mianem „kafkowskiej”[3].

Nie jest to jednak jedyna możliwa interpretacja. Nauczyciel języka niemieckiego z Bonn, Detlef Wilske, w 2007 r. poprosił gości na swojej stronie internetowej o zdefiniowanie słowa kafkaesk. Okazało się, iż każdy pojmuje ten przymiotnik inaczej – dla jednego oznaczał on zagmatwanie, dla drugiego syzyfowe poszukiwanie sensu własnej egzystencji, a dla jeszcze kogoś innego możliwość uczynienia tragedii ze zwyczajnej codziennej sytuacji[4].

W podobnym znaczeniu używany jest w języku czeskim rzeczownik kafkárna[5].

W języku polskim przymiotnik kafkaesk tłumaczony jest najczęściej jako „kafkowska sytuacja”, chociaż zakres znaczeniowy tego przymiotnika zostaje w ten sposób bardzo uszczuplony. Pierwszy raz polska definicja ukazała się w Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem Władysława Kopalińskiego, w wydaniu z roku 1967[3].

Przypisy

  1. ↑ kafkowski – Wielki słownik ortograficzny PWN. sjp.pwn.pl. [dostęp 2019-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-03)].
  2. ↑ Elżbieta Sobol (oprac.): Słownik frazeologiczny PWN: z Bralczykiem. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 99. ISBN 978-83-01-15224-6. Cytat: „Kafkowska sytuacja – sytuacja absurdalna, budząca grozę, niezrozumiała (…)”.
  3. ↑ a b Paulina Urbańska, Tomasz Wójcik, "Sytuacja kafkowska" - projekt definicji, „Przegląd Humanistyczny” (4), 2016, s. 133-135.
  4. ↑ Detlef Wilske, Was ist kafkaesk?, FÄKÄTÄ, 14 października 2007 [dostęp 2022-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-14] (niem.).
  5. ↑ Barbora Procházková, Když se řekne kafkárna, „Naše řeč”, 92 (4), 2009, s. 220–223 (cz.).