Kalendarium historii Żor

Czasy premiejskie

Na początku 2 tysiaclecia naszej ery ziemie dzisiejszych Żor zamieszkiwało lechickie plemię Golęszyców. Na terenie dzisiejszych Żor istniała wieś (w XIII w. będąca wsią rycerską).

Niepodległe Księstwo raciborskie

Miastu nadano łacińską nazwę Civitas Sari[1]

Piastowie

księstwo opolsko-raciborskie

księstwo raciborskie

Lenno czeskie

Piastowie

Przemyślidzi

Księstwo raciborsko-opawskie

Księstwo raciborsko-karniowskie

Księstwo karniowskie

W 1437 w wyniku podziału schedy po Janie Żelaznym pomiędzy jego synów: Wacława Raciborskiego oraz Mikołaja Karniowskiego. Żory weszły w skład ziem księstwa Mikołaja wraz z Karniowem, Bruntálem, Pszczyną, Rybnikiem oraz Wodzisławiem.

Księstwo rybnicko-żorsko-pszczyńskie

W latach 1456-1473 w wyniku podziału pomiędzy synami księcia Mikołaja V Karniowskiego (tj. Janem IV Karniowskim a Wacławem III Prostaczkiem) Wacław III został księciem na Rybniku, Pszczynie i Żorach. Książę za siedzibę obrał sobie zamek w Rybniku.

Wojna o sukcesję korony czeskiej po Jerzym z Podiebradów
Podiebradowie
  • Po śmierci księcia Wacława III, król Władysław II Jagiellończyk nadaje Żory wraz z przynależnościami Henrykowi z Podiebradów, najstarszemu spośród synów króla Jerzego z Podiebradów, prawa do księstwa rybnicko–żorsko–pszczyńskiego. Wraz ze śmiercią Wacława III nastąpił realny koniec tego księstwa.
  • 14 lipca 1478 roku książę Wiktoryn z Podiebradów uzyskał tytuł prawny do księstwa rybnicko–żorsko–pszczyńskiego, którym od 1474 roku z łaski Macieja Korwina, rządził chociaż ani Rybnik, ani Żory do niego nie należały.
  • 21 czerwca 1479 roku w Ołomuńcu Władysław II Jagiellończyk podpisuje z Maciejem Korwinem pokój, na mocy którego Maciej Korwin uzyskuje prawa od Śląska i Moraw.

Księstwo raciborskie (Przemyślidzi)

  • 1493 – księstwo trafia w ręce księcia Walentyna raciborskiego.
  • 1517 – formalny rozpad księstwa. Pszczyna zostaje Pszczyńskim Wolnym Państwem Stanowym, którego władca podlegał bezpośrednio władzy cesarskiej.

Księstwo opolsko-raciborskie

Piastowie

Hohenzollernowie

Pod bezpośrednim panowaniem rodu Habsburgów

Prusy

16 grudnia 1740 wybucha I wojna śląska. 11 czerwca 1742 roku zostaje podpisany pokój we Wrocławiu pomiędzy apostolską królową Węgier, królową Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii i Ilirii, arcyksiężną Austrii, księżną Salzburga, Styrii, Karyntii, Krainy i Bukowiny, wielką księżną Siedmiogrodu, margrabiną Moraw, księżną Górnego i Dolnego Śląska, Modeny, Frulii, Raguzy i Zadaru, hrabiną Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Gorycji i Gradiszki, etc. Marią Teresą Habsburg a elektorem Brandenburgii i królem w Prusach Fryderykiem II Wielkim Hohenzollernem. Pokój ten zakończył I wojnę śląską. Na jego mocy miasto przechodzi pod panowanie pruskie. Miasto przybiera nazwę Sohrau. Administracyjnie przynależało do powiatu rybnickiego w rejencji opolskiej w prowincji śląskiej. Podlegało inspekcji podatkowej w Prudniku[5].

  • W roku 1807 kolejny wielki pożar w którego ofiarą poda m.in. średniowieczny drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Po tym zdarzeniu zdecydowano, by miasto odbudowywać już wyłącznie w formie murowanej. Od tej pory rozpoczęto powolną rozbiórkę murów obronnych, gdyż stanowiły tanie źródło surowca budowlanego.
  • W roku 1818 Żory weszły w skład nowo utworzonego powiatu rybnickiego.
  • W roku 1830 uruchomiono w Żorach hutę „Waleska”.
  • W roku 1835 uroczyście otwarto synagogę przy ulicy Kościuszki 3.
  • W roku 1842 uruchomiono w Żorach Odlewnię Żeliwa huta „Pawła”.
  • W roku 1842 wybudowano młyn parowy, należący do rodziny Sternów, w której w 17 lutego 1888 roku urodził się Otto Stern, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki z 1943.
  • W latach 18431844 miasto dotknęła epidemia tyfusu - 1/3 mieszkańców wymarła.
  • 25 maja 1847 Żory nawiedziła wielka powódź.
  • W roku 1851:
    • odradza się żorska parafia luterańska,
    • miasto uzyskuje utwardzone drogi do Orzesza, Rybnika oraz Pszczyny.
  • 22 października 1854 ks. superintendent (biskup) Kern z Kluczborka poświęca nowy kościół ewangelicki.
  • W roku 1871 Karol Miarka otwiera w Żorach Kasyno Katolickie mające na celu działalność kulturalno-oświatową.
  • W roku 1878 otwarto w Żorach oddział Spółdzielni Spożywców Prawdziwych Wiarusów.
  • W roku 1884 Żory uzyskały połączenie kolejowe z Orzeszem.
  • W roku 1888 Żory uzyskały połączenie kolejowe z Gliwicami.
  • W roku 1913 Żory uzyskały połączenie kolejowe z Wodzisławiem przez Pawłowice i Jastrzębie.
  • 20 marca 1921, po dwóch powstaniach śląskich przeprowadzono na Górnym Śląsku plebiscyt, mający rozstrzygnąć o przynależności państwowej tego terytorium pomiędzy Polską a Niemcami. Prawie 70% mieszkańców Żor zagłosowało za pozostaniem w Niemczech i także końcowy wynik plebiscytu był na korzyść Rzeszy, na co odpowiedzią był wybuch III powstania śląskiego. W tym ostatnim powstaniu po stronie polskiej walczył XIII Żorski Pułk Piechoty Wojsk Powstańczych[6][7].

II Rzeczpospolita

Pomnik Powstańców Śląskich

Miasto przybiera nazwę Żory

III Rzesza

Władze niemieckie przywracają miastu nazwę Sohrau (niemiecka nazwa używana do 1922).

  1. Tajna Organizacja Narodowa Jerzego Kałko - w 1942 została ona zdekonspirowana a Jerzy Kałko trafił do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu;
  2. kompania AK.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Miasto przybiera nazwę Żory

  • Żory zaczęły się powoli dźwigać ze zgliszcz i stopniowo coraz bardziej zaludniać, stając się typową sypialnią dla górników pracujących w okolicznych kopalniach.
  • W roku 1969 Żory zdobywają I laur w ogólnopolskim konkursie „Mistrza Gospodarności”.
  • W latach 70. i 1. poł. 80. XX w. następuje gwałtowny rozwój miasta związany z polską akcją osadniczą oraz budową mieszkań w technologii tzw. „wielkiej płyty”.
  • 15 marca 1988 r. podjęła służbę operacyjną w mieście Zawodowa Straż Pożarna.
  • 23 maja 1988 r. – uroczyste otwarcie strażnicy ZSP Żory.
  • 1 stycznia 1989 r. utworzono Komendę Rejonową Straży Pożarnej w Żorach.

III Rzeczpospolita

Przypisy

  1. B. Cimała, J. Delowicz, P. Porwoł, Żory. Zarys dziejów. Wypisy., Żory 1994, s.13
  2. Kazimierz Popiołek, Historia Śląska od zarania dziejów do 1945, Katowice 72 s.56 roku.
  3. Romuald Kubiciel, Ziemia pszczyńska i jej właściciele do końca XVI stulecia
  4. Kazimierz Popiołek[w:] „Historia Śląska pd pradziejów do 1945 roku, Katowice 1972, s.90”
  5. Historia Powiatu Prudnickiego - Starostwo Powiatowe w Prudniku, www.powiatprudnicki.pl [dostęp 2021-01-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-16].
  6. http://www.siemianowice.pl/isi/index.php?op=show&cat=7&nid=7748 W. Kempa, Gajdzik (2)
  7. Spis żorskich powstańców śląskich. phps.muzeumslaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., zweryfikowanych przez Związek Powstańców Śląskich w latach 1936–1939

Media użyte na tej stronie