Kalendarium historii Kenii

Kalendarium historii Kenii – uporządkowany chronologicznie, począwszy od czasów najdawniejszych aż do współczesności, wykaz dat i wydarzeń z historii Kenii i jej terytorium.

Prehistoria i neolit

Chłopiec z Nariokotome

• 6–1 mln lat p.n.e. – obecność wczesnych hominidów, m.in. Orrorin tugenensis^[1], Australopithecus anamensis^[2]; ślady kultury aszelskiej (1 mln lat p.n.e.) w okolicach Kariandusi^[3]
• 3,2 mln lat p.n.e. – najstarsze znalezione na świecie narzędzia kamienne, znalezione koło jeziora Turkana^[4]
• 1,6 mln lat p.n.e. – obecność Homo erectus poświadczona przez jeden z kompletniejszych szkieletów tego gatunku – Chłopiec z Nariokotome
• 2000–1000 p.n.e. – łowiecko-zbierackie osadnictwo przodków plemion Khoisan^[5]; napływ północnoafrykańskich plemion kuszyckich^[2].
• 1000–500 n.e. – ekspansja plemion Bantu

Starożytność i średniowiecze

• I–V w. n.e. – tereny Kenii odwiedzane są przez handlarzy i kupców z półwyspu Arabskiego, Grecji, Indii i Indonezji^[2].
• VIII w. – większość państw-miast powstałych z osad handlowych rządzona jest przez przywódców muzułmańskich^[2]
• VIII–XV w. – powstanie kultury i języka Suahili (Pate, Malindi, Mombasa)^[2]

Panowanie Portugalczyków i Arabów

Pozostałości Fort Jesus

• 1498 – do Mombasy dociera Vasco da Gama^[6]
• 1593 – budowa Fort Jesus w Mombasie^[7]
• XVI–XVII w. – arabscy kupcy eksplorują interior ustanawiając karawany handlowe łączące zachodni (Uganda) i wschodni brzeg Afryki (Kenia); z mieszanki kultury arabskiej, shirazi, i innych afrykańskich kultur wybrzeża kształtuje się islamska kultura Suahili
• 1698 – zdobycie i utrata Fort Jesus przez Omańczyków
• XVII–XIX w. – dominacja Arabów w regionie, nadal głównie na terenach nadbrzeżnych
• 1730 – Arabowi omańscy wypierają pozostałych Portugalczyków z wybrzeży Kenii i Tanzanii
• 1839 – Sa’id ibn Sultan przenosi stolicę Omanu z Maskatu do Zanzibaru
• 25 sierpnia 1846 – pierwsza misja chrześcijańska w Kenii założona przez Johanna Krapfa^[2], autora tłumaczenia Biblii na Suahili^[8]
• lata 50. XIX w. – pierwsze europejskie mapy interioru^[2]
• koniec XIX w. – Omańczycy systematycznie tracą wpływy w regionie na rzecz Imperium Brytyjskiego i Niemiec, choć są obecni na Zanzibarze i w Pembie aż do 1964 roku; dynamiczny rozwój Zanzibaru jako portu (4-krotny wzrost przeładunku między 1859–1879) i centrum interesów (konsulaty Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, USA)
• 1885–1890 – spór brytyjsko-niemiecki o protektorat nad Sułtanatem Zanzibaru; ostatecznie Niemcy odstępują Zanzibar w zamian za kontrolę nad wybrzeżem Tanganiki, przy sprzeciwie Waiyaki Wa Hinga – władcy Dagoretti

Panowanie Brytyjczyków

Flaga Protektoratu Afryki Wschodniej

• 1895 – w wyniku bankructwa Kompanii Wschodnioafrykańskiej Wielka Brytania ustanawia Protektorat Afryki Wschodniej, obejmujący tereny do jeziora Naivasha
• 1895–1901 – budowa linii kolejowej Mombasa–Kisumu (do 1903 przedłużona do Ugandy)^[9]
• 1902 – powiększenie Protektoratu o Ugandę i otwarcie jej na osadnictwo białych
• 1909 – administracja brytyjska ustanawia prawa zabraniające czarnoksięstwa^[10]
• 1911–1913 – siłowe usuwanie Masajów z płaskowyżów Laikipia i Loieta, aby umożliwić osadnictwo białych
• 1914 – od razu po wybuchu I wojny światowej zarządcy sąsiadujących kolonii brytyjskich i niemieckich (Niemiecka Afryka Wschodnia) zawierają rozejm; łamie go wojskowy zarząd nad niemiecką kolonią, który poddaje się w Zambii 22 listopada 1918; mobilizacji podlegało ponad 400 000 Afrykanów^[11]
• 1920 – Protektorat zostaje podzielony na Protektorat Ugandy i Kolonię Kenii)
• 1920–1921 – powstanie afrykańskich ruchów społeczno-niepodległościowych Piny Owacho i Young Kikuyu Association
• 1924 – rozwiązanie Young Kikuyu Association przez rząd; powstanie Kikuyu Central Association
• lata 30. XX wieku – interior zamieszkuje ok. 30 000 białych osadników, żyjących głównie z uprawy kawy i herbaty^[12]; prawa do ziemi pozbawionych jest około 1 mln członków plemienia Kikuju
• 1939–1945 – Kenia staje się zapleczem brytyjskim w walce z wojskami włoskimi; ok. 100 000 Afrykanów trafia do armii^[13] (King’s African Rifles) stanowiąc ważny element socjoekonomiczny społeczeństwo po wojnie
• 1944 – pierwszy Afrykanin, Eliud Mathu nominowany do rady legislacyjnej kolonii; powstanie wieloplemiennego Kenya African Study Union (KASU)^[11]

Droga do niepodległości

(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-F021894-0006 / Wegmann, Ludwig / CC-BY-SA

Jomo Kenyatta

• 1946 – KASU przekształca się w Kenya African Union (KAU), wspomagającej Eliuda Mathu
• 1947 – Jomo Kenyatta zostaje przewodniczącym KAU
• 1952 – Brytyjczycy pluralizują i wzmacniają uprawnienia rady legislacyjnej (14 obieralnych przedstawicieli z Europy, 6 desygnowanych z Afryki, 6 obieralnych z Azji, 2 Arabskich - jeden obieralny, jeden desygnowany przez gubernatora)
• 1952–1956 – Powstanie Mau Mau; Afrykańczycy uzyskują prawo do uprawy kawy
• 1958 – nowa konstytucja kolonii zwiększa reprezentację Afrykanów
• 1959 – mimo sprzeciwu zarządu kolonii rusza program stypendiów szkolnictwa wyższego dla Afrykanów; wsparty w 1960 przez Johna F. Kennedy’ego; skorzystała z niego noblistka Wangari Maathai^[14]
• 1960 – konferencja londyńska między Afrykanami a osadnikami brytyjskimi; powstanie partii Kenya African National Union (KANU) i jej odłam KADU
• 1961 – przywódca powstania Mau Mau odzyskuje wolność; Kanyetta zostaje przewodniczącym KANU
• 1963 – wybory bez kwot rasowych; koalicja KADU-KANU zyskuje większość w obu izbach parlamentu; Jomo Kenyatta pierwszym prezydentem; zmiana konstytucji na rzecz centralizacji
• 12 grudnia 1963 – Kenia ogłasza niepodległość w ramach Wspólnoty Brytyjskiej, jako Dominium Kenii

Rządy KANU

Daniel Moi

• lata 60. i 70. XX w – większość białych osadników opuszcza Kenię^[13]; 120 tys. ze 176 tys. osadników z Indii opuszcza Kenię lub pozostaje przy obywatelstwie brytyjskim^[15]; ze wsparciem Kanyetty, majątki przejmowane są głównie przez Kikujów^[16]
• 1964 – wprowadzenie ustroju republikańskiego; dalsza centralizacja; samorozwiązanie KADU
• 1966 – powstanie Unii Kenijczyków (KPU) pod przewodnictwem Jaramogi Oginga Oding, z ludu Luo
• 1968 – wprowadzenie kontrowersyjnej ustawy Limitation of Action Act o modernizacji własności ziemi^[17]
• 1969 – zabójstwo Toma Mboya; zamieszki między ludami Kikujów i Luo; delegalizacja KPU; jednopartyjność parlamentu^[18]
• 1978 – śmierć Kanyetty; szefem KANU i prezydentem zostaje Daniel Moi, z ludu Kalendżin
• 1980 – masakra Somalijczyków w Garissie
• czerwiec 1982 – zgromadzenie narodowe zmienia konstytucję ustanawiając system jednopartyjny
• sierpień 1982 – próba zamachu stanu przez Kenijskie Siły Powietrzne i studentów stłumiona przez siły lądowe i oddziały GSU; ofiary cywilne^[8]; grabieże sklepów prowadzonych przez Azjatów
• 1984 – masakra Somalijczyków w Wagalla
• 1991 – przywrócenie wielopartyjności pod naciskiem międzynarodowym; powstanie partii FORD (Jaramogi Oginga Oding)^[8]
• 1992 – wybory prezydenckie wygrywa Daniel Moi
• 1993 – Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy udziela pomocy Kenii w obsłudze jej długu międzynarodowego w zamian za obietnice reform gospodarczych^[8]; wysiedlenia Kikujów, często przy zaangażowaniu wojska i policji^[19]
• 1997 – wybory prezydenckie ponownie wygrywa Daniel Moi; KANU utrzymuje większość w parlamencie; dalsze zwiększenie pluralizmu (liczba partii zwiększona z 11 do 26)

XXI wiek

• 2002 – mimo wielu zabiegów wybory prezydenckie przegrywa syn Kenyatty, Uhuru, wystawiony przez Moiego i KANU; prezydentem zostaje Mwai Kibaki; KANU traci większość parlamentarną na rzecz National Rainbow Coalition (NARC)
• maj-listopad 2007 – 120 ofiar śmiertelnych zamieszek między sektą Mungiki a policją
• 2007 – błędy Kibakiego i NARC ułatwiają sukces partii Orange Democratic Movement (ODM) reprezentowanej przez Raila Odingę i wspieranej przez ludy Luo i Kalendżin; wybory prezydenckie nie zostały rozstrzygnięte, co doprowadziło do aktów przemocy^[16]
• 2008 – 300 000 Kikujów zostaje wypędzonych z doliny ryftowej przez bojówki Kalendżin; odwet Kikujów^[20]
• 4 sierpnia 2010 – w referendum konstytucyjnym Kenia przyjmuje nową konstytucję, która m.in. ma zapobiec powtórce aktów przemocy po wyborach z 2007
• 2011 – podjęcie oficjalnego śledztwa w sprawie masakry w Wagalla^[21]
• 2013 – wybory prezydenckie wygrał Uhuru Kenyatta

Przypisy

Kalendaria państw Afryki Algieria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Czad Demokratyczna Republika Konga Dżibuti Egipt Erytrea Etiopia Gabon Gambia Ghana Gwinea Gwinea Bissau Gwinea Równikowa Kamerun Kenia Komory Kongo Lesotho Liberia Libia Madagaskar Malawi Mali Maroko Mauretania Mauritius Mozambik Namibia Niger Nigeria Republika Południowej Afryki Republika Środkowoafrykańska Republika Zielonego Przylądka Rwanda Senegal Seszele Sierra Leone Somalia Suazi Sudan Sudan Południowy Tanzania Togo Tunezja Uganda Wybrzeże Kości Słoniowej Wyspy Świętego Tomasza i Książęca Zambia Zimbabwe