Kalendarium historii Torunia

Ratusz Staromiejski, Pałac Dąmbskic, Brama Mostowa, Pomnik Mikołaja Kopernika, Zespół staromiejski

Kalendarium historii Torunia – chronologiczne zestawienie najważniejszych faktów z dziejów miasta^[1].

Toruń to prężny ośrodek gospodarczy, kulturalny, naukowy, akademicki oraz turystycznym, a także ważny węzłem zarówno drogowy jak i kolejowy. Obecnie szesnaste pod względem liczby ludności miasto w kraju (203 158 mieszkańców według GUS na dzień 31.12.2014). 

Jedna z dwóch stolic województwa kujawsko-pomorskiego, siedziba m.in. Urzędu marszałka województwa, zarządu województwa i sejmiku wojewódzkiego. Miasto pełni również role stolicy powiatu toruńskiego, nie wchodząc w jego skład. Jest także jednym z miast centralnych Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego^[2].

Stolica diecezji toruńskiej kościoła rzymskokatolickiego.

Pochodzenie nazwy miasta

Obelisk w Starym Toruniu, upamiętniający domniemane miejsce pierwotnej lokalizacji Torunia

Zachodnie skrzydło klasztoru franciszkanów, obecnie część kościoła NMP

Kościół św. Jakuba

W 1274 Toruń otrzymał przywilej na budowę kramów i ław chlebowych, wraz z budową wieży obecnego Ratusza Staromiejskiego

W latach 1391-1399 gruntownie przebudowano Ratusz Staromiejski

Zamek Dybowski w Toruniu, na którym w 1454 nadano przywileje „złotej wolności szlacheckiej”

Katedralny dzwon Tuba Dei (Trąba Boża) z 1500 roku – największy średniowieczny dzwon w Polsce i jeden z największych średniowiecznych dzwonów kołysanych w Europie Środkowej

Dawne Gimnazjum Akademickie, obecnie Sąd Okręgowy

Widok fortyfikacji Torunia w 1641

1751 roku otwarto fabrykę pierników Gustava Weesego, dziś Muzeum Toruńskiego Piernika

Kościół św. Ducha

Księstwo Warszawskie 1807-1815

1853 roku odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika na Rynku Staromiejskim w Toruniu, dzieło berlińskiego rzeźbiarza Fryderyka Tiecka

Nr 1 Gazety Toruńskiej z 1 stycznia 1867

Siedziba najstarszego na Pomorzu Towarzystwa Naukowego w Toruniu

Tramwaj na ulicy Mickiewicza/Sienkiewicza, początek XX w.

Budynek Teatru wybudowany w 1904 roku

W 1920 roku Toruń stał się stolicą województwa pomorskiego, na zdjęciu Pomorski Urząd Wojewódzki

W 1924 roku utworzono leśny Rezerwat przyrody Las Piwnicki

W 1933 roku otwarto Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego przez Wisłę, na zdjęciu stan obecny

Były budynek Rozgłośni Polskiego Radia w Toruniu

Budynek Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK

Wysadzony most drogowy im. Józefa Piłsudskiego na Wiśle przez wycofujące się wojsko polskie

23 lutego 1945 w obozie koncentracyjnym w Dachau zginął bł. Stefan Wincenty Frelichowski, jeden z patronów diecezji toruńskiej oraz patron harcerzy polskich

Najstarsze zapisy z lat 1222 i 1230 mówią o osadzie Tarnowo. Po założeniu przez Krzyżaków grodu obronnego z zamkiem pojawiły się nazwy: Torun (1231), Thorun (1233), Thoron (1241), i Thorum (1248). Żadna z tych form nie ma źródła w języku niemieckim, co świadczy o przekształceniu (zniemczeniu) pierwotnej nazwy Tarnów, czyli miejsca gdzie rosła tarnina. Marcin Kromer pisał: Gedeon, biskup płocki, za zgodą kolegium kapłańskiego dodał Tarnów (Tarnovia), który teraz jest Toruniem, a jego tłumacz z łaciny, Stanisław Sarnicki, jest autorem zdania: Toruń przez nich założony, ongiś Tarnowem zwany był. Należy więc uznać, że nazwa Toruń, choć zrywa całkowicie więź z pierwotnym Tarnowem, jest repolonizacją^[3] .

Okres starożytny

• 9000 lat p.n.e. – początek osadnictwa na terenie dzisiejszego Torunia (m.in. w dzielnicy Podgórz)
• 5500 lat p.n.e. – najwcześniejsze ślady bytności człowieka na terenie obecnego Bydgoskiego Przedmieścia, sięgające neolitu – przy ul. Mickiewicza odkryto ślady kultury pucharów lejkowatych
• 1000-500 lat p.n.e. – osada kultury łużyckiej

Wczesne średniowiecze

• VIII-XII wiek – osada na miejscu późniejszego zamku krzyżackiego, przy przeprawie przez Wisłę, przy bursztynowym szlaku
• 1217 – najazdy Prusów niszczące dzielnicę mazowiecką, w tym okolice Torunia

Czasy krzyżackie (1228-1454)

• 1231 – założenie grodu w Starym Toruniu przez landmistrza Hermana von Balka
• 28 grudnia 1232 – otrzymanie praw miejskich, Toruń wraz z Chełmnem to pierwsze miasta na ziemiach polskich lokowane według nowoczesnych, zachodnich reguł
• 1235 – ugoda między Konradem Mazowieckim a zakonem krzyżackim, regulująca m.in. status dotychczasowych posiadłości biskupstwa włocławskiego w Ziemi Chełmińskiej
• 1236 – translokacja Torunia na obecne miejsce
• 1239 – osadzenie franciszkanie w pobliżu Torunia, wówczas za murami miejskimi
• 1242 – atak księcia Świętopełka na Ziemię Chełmińska, któremu Toruń się oparł
• 1243 – w klasztorze franciszkanów odbył się synod z udziałem legata papieskiego Wilhelma z Modeny
• 28 lipca 1243 utworzono diecezję chełmińską dla całej ziemi chełmińskiej
• 1244-1247 – w Toruniu przebywa wielki mistrz krzyżacki Poppo von Osterna
• około 1250 – biskup włocławski Wolimir przekazuje wieś Mokre mieszczanom toruńskim
• 1 października 1251 – wydano odnowiony przywilej chełmiński
• 1252-1259 – prawdopodobny okres poszerzenia obszaru miasta w stronę północną i zachodnią; wchłonięcie przez miasto zabudowań klasztoru franciszkanów
• 1255 – pierwsza wzmianka o zamku krzyżackim w Toruniu
• 1259 – przywilej wicemistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga, pozwalający na wzniesienie domu kupieckiego na Rynku Staromiejskim w zamian za zrzeczenie się przez miasto prawa do młyna w Trzeposzu
• 1262 – mieszczanie toruńscy zyskują 70 łanów w pobliżu posiadłości miejskich i 60 łanów we wsi Srebrniki w zamian za pastwiska w Starym Toruniu, strumień Postolsko i dochody z górnego młyna zamkowego; pierwsze znane użycie najstarszej pieczęci miejskiej przedstawiającej Madonnę z Dzieciątkiem
• 2 kwietnia 1263 – osadzenie przez wielkiego mistrza Anno von Sangerhausena zakonu dominikanów na terenie sąsiadującym ze Starym Miastem, w granicach późniejszego Nowego Miasta
• 13 sierpnia 1264 – lokacja Nowego Miasta
• 1266 – przyznanie Nowemu Miastu wszystkich przywilejów, jakimi cieszyło się Stare Miasto
• 1274 – przywilej na budowę kramów i ław chlebowych w miejscu obecnego Ratusza Staromiejskiego; równocześnie zbudowano dolną część zachowanej do dzisiaj wieży
• 1280 – Toruń został członkiem Hanzy. Kilku torunian pełni funkcje starszych kantoru Hanzy w Brugii (m.in. burmistrz Johann von Soest)
• 1303 – pruski mistrz krajowy Konrad Sack zastrzega dla Zakonu wszelkie dochody z domu kupieckiego i jatek rzeźniczych na Nowym Mieście
• 1309 – rozpoczęcie budowy kościoła parafialnego Nowego Miasta pod wezwaniem św. Jakuba
• 1311 – pierwsza wzmianka o szpitalu dla trędowatych z kościołem św. Jerzego; szpital ten był czynny już w 2. poł. XIII w.; w tym samym roku zakon krzyżacki ufundował klasztor benedyktynek przy kościele Ducha Św.
• ok. 1320 – rozpoczęcie budowy nowego kościoła dominikanów
• 1335 – wyłączenie komturów toruńskich spod władzy komturów Ziemi Chełmińskiej i poddanie ich bezpośredniemu zwierzchnictwu wielkiego mistrza
• 1345 – potwierdzenie prawa patronatu nad toruńskim kościołem św. Jakuba zakonowi żeńskiemu, prawdopodobnie cysterkom
• 1349 – wskutek wyczerpania się miejsca na cmentarzu przy kościele śś. Janów, przekazano pod zarząd tego kościoła dotychczasową kaplicę szpitalną na Przedmieściu Chełmińskim pw. św. Wawrzyńca, z prawem pochówku tam mieszczan toruńskich
• 10 sierpnia 1351 – pożar Starego Miasta
• 1385–1386 – zbudowanie pierwszego, gotyckiego Dworu Artusa w Toruniu
• 1389 – założenie Apteki Królewskiej działającej do 2011
• 1391-1399 – gruntowna przebudowa największego w Polsce średniowiecznego Ratusza Staromiejskiego
• 1398 – Krzyżacy z toruńskiego zamku dokonali zbrojnego wypadu, zdobywając zamek w Bydgoszczy. Przedmiotem sporu była rywalizacja gospodarcza
• 1399 – ukończenie budowy ratusza staromiejskiego przez mistrza Andrzeja
• XIV-XV wiek – okres największego rozwoju miasta, Toruń stał się jednym z największych miast w Polsce, był także dużym ośrodkiem handlowym. Ludność ok. 20000 mieszkańców
• 1403 – uzyskanie przez Toruń od wielkiego mistrza Konrada von Jungingen ograniczonego prawa składu, połączonego z przymusem drogowym
• 1409 – Bydgoszcz ponownie stała się łupem Krzyżaków z toruńskiej twierdzy
• 1 lutego 1411 – I Pokój Toruński
• 1416 – w wyniku epidemii zmarło ośmiu radnych i burmistrz
• 1424–1428 – budowa przez Władysława Jagiełłę Zamku Dybowskiego na zachodnim brzegu Wisły
• 1440 – przystąpienie do Związku Pruskiego

W granicach Rzeczypospolitej (1454-1793)

Złote lata (XV-XVII wiek)

• 6 marca 1454 – powstanie antykrzyżackie, początek wojny trzynastoletniej; zburzenie zamku krzyżackiego i połączenie Starego i Nowego Miasta. Torunianie gruntownie przyczyniają się do zniszczenia państwa krzyżackiego, odgrywają kluczową rolę w antykrzyżackim Związku Pruskim, pośrednio otwierając Polsce drogę do Bałtyku
• 1454 – nadano słynne przywileje szlacheckie, które zapoczątkowały Rzeczpospolitą Szlachecką, na Zamku Dybowskim, ówczesnej podmiejskiej osadzie Nieszawa
• 19 października 1466 – II Pokój Toruński
• 19 lutego 1473 – narodziny słynnego astronoma Mikołaja Kopernika, dzień ten stanie się później świętem UMK
• 1480 – założenie Hotelu Trzy Korony (początkowo jako gospoda) działającego do dzisiaj
• 1500 – zawieszenie największego w ówczesnej Polsce dzwonu Tuba Dei
• 1500 – otwarcie przez Wisłę najdłuższego mostu drewnianego w kraju
• 17 czerwca 1501 – w sali królewskiej Ratusza umarł król Jan Olbracht
• 1506 – nadano Toruniowi status miasta królewskiego
• 1523 – rewolta pospólstwa przeciw Radzie Miejskiej, zakończona wystawieniem przez króla Zygmunta Starego tzw. „Reformatio Sigismundi”, wprowadzającego zmiany w ustroju Torunia
• 15 czerwca 1528 – rusza w mieście mennica królewska, w budynkach mennicy miejskiej przy ulicy Mostowej
• 18 lutego 1537 – Zygmunt Stary zniósł toruńskie prawo składu
• 1555 – powstanie Podgórza, obecnie dzielnicy Torunia
• 28 grudnia 1558 – król Zygmunt II August nadał Toruniowi przywilej wyznaniowy, gwarantujący protestantom swobodę wyznania^[4].
• 1568 – otwarcie Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, jednej z najstarszych uczelni w kraju
• 9 stycznia 1572 – wielka powódź wdziera się do miasta, ginie 300 torunian
• 1581 – otwarcie drukarni przy Gimnazjum Akademickim
• 12 listopada 1594 – uroczyste podniesienie Gimnazjum Akademickiego do rangi 3-letniej uczelni wyższej
• 1594 – otwarcie pierwszego muzeum w północnej Polsce („Musaeum”), prekursora dzisiejszego Muzeum Okręgowego. Gromadziło szkielety zwierząt, obrazy, globusy, pamiątki po sławnych postaciach)
• XVI wiek – większość mieszkańców przyjęła protestantyzm
• początek XVII wieku, ludność 20000 mieszkańców
• 1623 – założenie Apteki Radzieckiej (nazwa od Rady Miasta) działającej do dzisiaj
• 1624 – założenie Apteki Pod Lwem działającej do dzisiaj
• 1629 – odparcie pierwszego oblężenia Szwedów i budowa fortyfikacji bastionowych typu holenderskiego
• 1636 – w Kościele Wniebowzięcia NMP zbudowano mauzoleum dla królewny szwedzkiej Anny Wazówny
• 1645 – w mieście odbywa się Colloquium charitativum (łac. „braterska rozmowa”), jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne mające na celu pogodzić katolików i protestantów
• 1658 – odzyskanie Torunia po wielomiesięcznym oblężeniu przez wojska króla Jana Kazimierza

Okres wojen (XVII-XVIII wiek)

• XVII wiek – wojny ze Szwedami; zniszczenie miasta
• 30 października 1702 – przybycie do Torunia króla Augusta Mocnego; rozpoczęcie przygotowań na wypadek oblężenia szwedzkiego, wprowadzenie do miasta 300 żołnierzy saskiej gwardii przybocznej
• 27 listopada-13 grudnia 1702 – obrady rady senatu z udziałem króla Augusta Mocnego oraz przedstawicielami szlachty
• 21 stycznia 1703 – wprowadzenie do Torunia dalszych 2000 żołnierzy saskich
• luty 1703-23 maja 1703 – prace nad wzmocnieniem i modernizacją obwarowań Torunia
• 26 maja 1703 – rozlokowanie się sił szwedzkich w pobliżu Torunia; rozpoczęcie oblężenia przez wojska szwedzkie dowodzone przez Karola XII
• 24 września–9 października 1703 – katastrofalne w skutkach bombardowanie miasta
• 1703 – zburzenie Zamku Dybowskiego podczas oblężenia Torunia przez Szwedów
• 1708, 1710 – epidemie dżumy, w których zmarło ok. 40% mieszkańców
• 7-22 października 1709 – przebywa w Toruniu car Piotr I
• 1715-1718 – spór między Radą miejską a przedstawicielami kupiectwa i rzemieślników, zakończony konwencją grudziądzką (23 lutego 1718) zwiększającą kompetencje Ławy miejskiej i Trzeciego Ordynku
• 16 lipca 1724 – tzw. „Tumult toruński”, protestanci demolują kolegium jezuickie, Voltaire wykorzysta później osądzenie protestantów do zaatakowania polskiego państwa
• 1754-1756 – wybudowanie kościoła św. Ducha
• 1765 – na zlecenie radnych miejskich wykonano pierwszy w Toruniu postument Kopernika, jednak schowano go w piwnicy, bo się im nie spodobał
• 20 marca 1767 – zawiązanie innowierczej konfederacji toruńskiej

W Królestwie Prus (1793-1806)

• 24 stycznia 1793 – II rozbiór: wojska pruskie wkraczają do miasta. Ludność 6000 mieszkańców
• 7 kwietnia 1793 – oficjalne włączenie Torunia do Prus
• 1797 – założenie pierwszego w kraju Ogrodu Zoobotanicznego przez botanika dra Johanna Gottlieba Schultza

W Księstwie Warszawskim (1807-1815)

• 7 lipca 1807 – traktat w Tylży – Toruń w Księstwie Warszawskim
• 1808-1816 – ulica Szeroka w Toruniu nosi nazwę Napoleona
• 21 kwietnia 1809 – na niespełna trzy tygodnie Toruń staje się stolicą Księstwa Warszawskiego
• 20 września 1809 – Stanisław Staszic ponownie przebywając wraz z całym rządem Księstwa Warszawskiego w Toruniu postuluje wybudowanie pomnika Kopernika
• 2 czerwca 1812 – cesarz Francuzów Napoleon I przybywa do Torunia
• 1813 – przebudowa przez Napoleona Zamku Dybowskiego na twierdzę, przetrwanie trzymiesięcznego oblężenia Rosjan
• 1813 – spalenie Podgórza przez wycofujące się wojska napoleońskie

W Królestwie Prus (1815-1920)

• 22 września 1815 – na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wraca do Prus
• 1817 – założenie Parku Miejskiego, jednego z pierwszych publicznych parków w Polsce
• maj 1826 – zbudowanie drugiego Dworu Artusa w Toruniu w miejscu średniowiecznego
• 1829 – zbudowanie drugiego budynku Dworu Artusa dla potrzeb Teatru Miejskiego
• 1831 – w epidemii cholery zmarło 700 mieszkańców (1/10 mieszkańców)
• 1841 - powołano do życia Toruńskie Towarzystwo Upiększania Miasta
• 1842 – założenie jednej z największych fabryk w okresie zaborów: Fabryki Maszyn Rolniczych E. Drewitza
• 1847 – zbudowanie Wielkiej Synagogi w Toruniu
• 1853 – odsłonięto Pomnik Mikołaja Kopernika, dzieło berlińskiego rzeźbiarza Fryderyka Tiecka
• 1854 – zorganizowano towarzystwo naukowe Coppernicus Verein fur Wissenschaft und Kunst
• 1 października 1856 – początek budowy największej fabryki w okresie zaborów – zakładów metalowych Born & Schütze
• 1859 – uruchomienie miejskiej gazowni
• 1861 – pierwsza linia kolejowa Bydgoszcz-Toruń, kończyła się dworcem Toruń Główny (początkowo nazywana Toruń Przedmieście)
• 1861 – otwarto Muzeum Miejskie, kontynuatora założonego w 1594 średniowiecznego „Musaeum"
• 1866 – z inicjatywy polskiej założono Bank Kredytowy
• 1867 – początek polskojęzycznej Gazety Toruńskiej wydawanej do 1921
• 1873 – otwarcie pierwszego, kolejowo-drogowego mostu przez Wisłę i wybudowanie linii kolejowej do Olsztyna i Wystrucia
• 1874 – w miejsce poprzedniego budynku dworca Toruń Główny zbudowano nowy, stojący do dziś
• 1874 – uruchomienie Fabryki Makaronu Sichtau i S-ka
• 1874 – odbywa się Polska Wystawa Rolnicza i Przemysłowa w Toruniu
• 8 grudnia 1874 – konwencja konsularna między Rosją a Niemcami dotycząca utworzenia w Toruniu pierwszej placówki dyplomatycznej – Wicekonsulatu Rosji
• 1875 – utworzono Towarzystwo Naukowe w Toruniu, jedno z pierwszych w Polsce
• 1878-1894 – wybudowanie największej i najnowocześniejszej w Europie Twierdzy Toruń
• 1880 – odsłonięcie pomnika żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Francją, rozebrany w 1920
• 1880 – rozebrano fragment fortyfikacji średniowiecznych – Bramę Mostową
• 1881 – wybudowano nowy gmach dla Towarzystwa Naukowego
• 1881-1884 – do toruńskiego gimnazjum uczęszcza Stanisław Przybyszewski
• 1881 – otwarcie Domu Sierot przy ul. Szosa Bydgoska
• 1882 – otwarcie kolejnej linii kolejowej Toruń – Chełmża
• 1882 – uruchomienie olejarni Langnera i Illgnega przy ul. Dworcowej
• 1884 – zbudowano budynki rzeźni miejskiej (późniejsze zakłady Tormięs), rozbudowane w 1894
• 25 czerwca 1885 – otwarcie pierwszego Konsulatu w Toruniu – Wicekonsulatu Rosji
• 1887 – uruchomienie jednego z największych na Pomorzu Młynów Zbożowych przy ul. Kościuszki
• 1887 – otwarcie Przytułku dla Starców i Kalek przy ul. Sienkiewicza
• 1889-1891 – wybudowano trzeci budynek Dwór Artusa w Toruniu na miejscu średniowiecznego Dworu Artusa i późniejszego Teatru Miejskiego
• 1890 – pierwsza linia tramwaju konnego
• 1890 – otwarcie Szpitala Miejskiego przy ul. Przedzamcze
• 1893 – otwarcie drewnianego mostu między Kaszczorkiem a Złotorią na Drwęcy, na którym pobierano opłatę 20 fenigów za przejazd (most istnieje do dziś)
• 1 lutego 1899 – otwarcie pierwszej linii tramwaju elektrycznego Bydgoskie – dworzec Toruń Miasto
• grudzień 1899 – otwarcie drugiej linii tramwaju elektrycznego na Mokre
• 1900 – zbudowano gazownię i wodociągi na Podgórzu (obecnie dzielnica Torunia)
• 4 października 1902 – założenie najstarszej w regionie i jednej z najstarszych w kraju spółdzielni mieszkaniowych (istnieje do dziś jako Spółdzielnia Mieszkaniowa Kopernik)
• 22 marca 1904 – na Rynku Staromiejskim odsłonięto pomnik cesarza Wilhelma
• 30 września 1904 – otwarto Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu w wybudowanym secesyjnym budynku
• 1905–1907 – wybudowanie Szkoły Przemysłowej (dziś Collegium Maius UMK) przy Fosie Staromiejskiej
• 11 stycznia 1906 – otwarcie Konsulatu USA w Toruniu
• 1 kwietnia 1906 – włączenie wsi Mokre do Torunia
• 1907 – otwarcie trzeciej linii tramwajowej na Chełmińskie
• 1907 – uruchomienie przez Polaka Jana Ruchniewicza fabryki toruńskich pierników (niezależnej od fabryki Gustava Weesego)
• 1909 – odsłonięcie posągów muz, Melpomeny i Terpsychory przed Teatrem Miejskim
• 1909 – otwarcie Szpitala Obywatelskiego przy ul. Słowackiego
• 1917 – linia tramwajowa na Mokre przedłużona do dworca Toruń Wschodni

Okres międzywojenny (1920-1939)

• 18 stycznia 1920 – powrót do Polski. Ludność 37356 mieszkańców. Toruń stolicą województwa pomorskiego.
• 11 września 1920 – otwarcie Konsulatu Generalnego Republiki Weimarskiej, późniejszego Konsulatu Niemiec w Toruniu
• 1920 – otwarcie Konsulatu Francji, Peru i Belgii
• 22 października 1920 – otwarcie Fabryki Gazomierzy i Aparatów, z inicjatywy inż. Wacława Lieberta (obecnie Metron)
• grudzień 1920 – powołanie Dowództwa Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu (dziś Pomorski Okręg Wojskowy)
• 1921 – powstał pierwszy na terenach zaboru pruskiego Toruński Oddział PTTK obejmujący Wielkopolskę, Pomorze, Ziemię Chełmińską, Warmię i Mazury
• 1921 – uruchomiono Konfraternię Artystów
• 1921 – ustanowiono siedzibę Pomorskiego Stowarzyszenia Ubezpieczeń
• 7 kwietnia 1921 – założono Pomorskie Towarzystwo Muzyczne
• 1922 – otwarcie lotniska na Bielanach
• 6 listopada 1922 – utworzono Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej (OSMW) w Toruniu do 1938 roku (Koszary Racławickie)
• luty 1923 – powstaje Pomorski Okręgowy Związek Piłki Nożnej
• 1 czerwca 1923 – na mocy decyzji Szefa Sztabu Generalnego marszałka Józefa Piłsudskiego powstaje Oficerska Szkoła Artylerii.1945 roku na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy WP z dnia 15 marca, od 12.X.1954 im. Józefa Bema
• 1923 – uruchomiono największa bibliotekę naukową Pomorza – Książnicę Miejską im. M. Kopernika
• 1924 – powołano leśny Rezerwat przyrody Las Piwnicki
• 1925 – powstał Instytut Bałtycki, druga obok TNT placówka naukowa w mieście
• 1925 – Konserwatorium Muzyczne przy Pomorskim Towarzystwie Muzycznym uzyskało status uczelni wyższej. Było drugą uczelnią wyższą w regionie, po założonym w 1564 Gimnazjum Akademickim w Toruniu
• 3 maja 1926 – pierwsze odegranie hejnału z wieży Ratusza Staromiejskiego, przez Izydora Janczarskiego. Hejnał grano do lat 50. oraz krótko na początku lat 90. XX wieku
• 1927 – otwarcie jednej z pierwszych w kraju dwujezdniowej ulicy Chopina z torowiskami pomiędzy
• 1927 – otwarcie pierwszej szkoły krawieckiej w regionie, Państwowej Szkoły Zawodowej Żeńskiej, istnieje do dziś jako Kolegium Mody ASP w Toruniu (oddział ASP Łódź)
• 1928 – otwarto nowoczesną Halę Wystawową w stylu mauretańskim, według projektów Kazimierza Ulatowskiego
• 1928 – otwarto nowoczesny budynek Kasa Chorych, tzw. „ubezpieczalnia”
• 1929 – w hali Wiktorii Bernard Marwiński założył jedyną w regionie wytwórnię filmową
• 1931 – urząd architekta miejskiego obejmuje Ignacy Tłoczek
• 1931 – zbudowano budynek Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. Konkurs na dekorację gmachu i ustawienie pomników wygrał Ignacy Zelek (dwa charakterystyczne niedźwiedzie, stoją do dziś)
• 1933 – otwarcie drugiego po kolejowym, a pierwszego drogowego mostu przez Wisłę
• 1933 – zbudowano gmach dla przeniesionej z Gdańska Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych, późniejszy Urząd Wojewódzki i Urząd Marszałkowski
• 15 czerwca 1933 – w procesji Bożego Ciała wziął udział prezydent Polski Ignacy Mościcki^[5]
• 1934 – utworzono Pomorski Instytut Muzyczny w Toruniu
• 11 listopada 1934 – uruchomienie linii tramwajowej przez most drogowy
• 1934 – zamknięcie mostu kolejowego dla ruchu kołowego (położono drugi tor kolejowy)
• 1935 – uruchomiono Rozgłośnię Pomorską Polskiego Radia, drugą pod względem mocy w kraju
• 22 lutego 1935 – uchwalenie dalekowzrocznego i nowoczesnego Planu Urbanistycznej Zabudowy Miasta, zawierającego m.in. projekt „trasy W-Z”
• 1935 – otwarto Bank Inwestycyjny i Towarzystwo Domu Społecznego (obecnie Dom Studenta UMK nr 1)
• 1936 – przeniesiono z Grudziądza Pomorską Izbę Rzemieślniczą
• 1936 – przez miasta Pomorza przetacza się fala strajków i demonstracji, w czerwcu 1936 roku dochodzi w Toruniu do starć demonstrantów z policją,kilkanaście osób jest rannych,ginie działacz robotniczy Julian Nowicki
• 17 grudnia 1936 – wchłonięcie Podgórza
• 1937 – przekroczenie 70000 mieszkańców
• 1937 – początek działalności biura turystycznego Gromada, od 1978 Zajazd Staropolski
• 1937 – otwarto siedzibę Banku Rolnego (obecnie Bank Gospodarki Żywnościowej)
• 1937 – rozszerzenie granic Województwa Pomorskiego ze stolicą w Toruniu, włączono m.in. Bydgoszcz i Inowrocław
• 1937 – Rozgłośnia Pomorska Polskiego Radia w Toruniu uruchomiła swą filię (studio) w Bydgoszczy i Ciechocinku
• 1937 – wybudowanie Polsko-Belgijskich Zakładów Chemicznych Polchem SA
• 1938 – decyzja o utworzeniu od 1940 uniwersytetu w Toruniu, jako filii Uniwersytetu Poznańskiego
• 1938 – powołano do życia Pomorski Instytut Rzemieślniczo-Przemysłowy (obecnie ZDZ Toruń)
• 1939 – ukończenie budynku dla potrzeb Muzeum Okręgowego i planowanego Muzeum Narodowego w Toruniu, przy ul. Chopina
• 1939 – ukończenie budynku dla potrzeb Sądu i Prokuratury Apelacyjnej przy ul. Grudziądzkiej (dziś Instytut Fizyki UMK)

II wojna światowa (1939–1945)

• 6 września 1939 – wysadzenie mostu kolejowego i drogowego na Wiśle przez wycofujące się wojska polskie
• 7 września 1939 – do miasta wkraczają oddziały Wehrmachtu – początek okupacji, Toruń wcielony do III Rzeszy w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie
• październik 1939 – rozebranie Wielkiej Synagogi w Toruniu przez hitlerowców
• 5 listopada 1939 – utworzenie organizacji konspiracyjnej Grunwald z siedzibą w Toruniu (z inicjatywy członków lokalnej siatki dywersji)
• koniec 1939 – powstanie organizacji konspiracyjnej pod nazwą Polska Akcja Niepodległościowa
• jesień 1939-1940 – masowe mordy polskich patriotów, nauczycieli, harcerzy, przedsiębiorców – na Barbarce, w Forcie VII i Forcie VIII, w obozie Szmalcówka (dzisiejszy Spomasz), przy ul. Winnica (obecnie Rubinkowo), przy Rynku Nowomiejskim
• 21 czerwca 1942 – do Torunia przybył minister spraw wewnętrznych III Rzeszy Wilhelm Frick^[6]
• 1939-1945 – zmuszanie mieszkańców do podpisywania Volkslisty pod groźbą utraty majątku i wywiezienia
• 1939-1945 – umiejscowienie tajnej placówki Polskiego Państwa Podziemnego przy ul. Łaziennej
• 1939-1945 – Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego nosi niechlubne imię Adolfa Hitlera
• 1945 – wysadzenie mostu kolejowego i drogowego przez uciekających Niemców
• 24 stycznia 1945 – na Podgórzu doszło do eksplozji wagonów kolejowych. W wypadku zginęło co najmniej 31 osób^[7]
• 1 lutego 1945 – oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Torunia^[8]

Czasy najnowsze

• 3 marca 1945 – podjęto decyzję o likwidacji w Toruniu Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego i przeniesienia go do Bydgoszczy. Toruń zniesiono do rangi powiatu^[9]
• 24 sierpnia 1945 – powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu^[9]
• 1945 – Pomorska Rozgłośnia Polskiego Radia została przeniesiona do Bydgoszczy^[9]
• 1953 – rozpoczęto budowę Obserwatorium Astronomicznego UMK^[9]
• 1958-1966 – przeprowadzono prace archeologiczne na ruinach zamku krzyżackiego^[9]
• 1959 – zakończono budowę Obserwatorium Astronomicznego UMK^[9]
• lata 60. XX w. – rozwój przemysłu^[9]
• 18 lutego 1973 – miała miejsce inauguracja Roku Kopernikańskiego w 500. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika^[9]
• 1975 – rozpoczęto budowę Rubinkowa^[9]
• 1 czerwca 1975 – powołano województwo toruńskie^[9]
• grudzień 1991 – działalność rozpoczęła rozgłośnia katolicka Radio Maryja^[9]
• 25 marca 1992 – na mocy bulli papieskiej powołano diecezję toruńską^[9]
• 1993 – odbyła się pierwsza edycja festiwalu filmowego Camerimage^[9]
• 4 grudnia 1997 – średniowieczny zespół miejski Torunia wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO^[9]
• 1 stycznia 1999 – powstało województwo kujawsko-pomorskie z siedzibą wojewódzkich władz samorządowych w Toruniu^[9]
• 7 czerwca 1999 – wizyta papieża Jana Pawła II w Toruniu^[9]
• 9 grudnia 2013 – oddano do użytku Most gen. Elżbiety Zawackiej^[10]

Zobacz też

• Historia Torunia
• Kalendarium historii Torunia (od 1945)
• Konsulaty w Toruniu
• Zabytki w Toruniu
• Budowle sakralne w Toruniu
• Turystyka w Toruniu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Toruń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 411 .
• Respublica Thorunensis: Toruń w czasach nowożytnych