Kalendarium historii Wrocławia (985–1918)

Kalendarium Wrocławia – chronologiczny zbiór wydarzeń kształtujących i mających wpływ na rozwój miasta Wrocławia od jego powstania do 1918 roku.

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie dzisiejszego Wrocławia datowane są na epokę kamienną (2500–1700 p.e.e.) a ich pozostałościami są odkryte cmentarze na Krzykach, Oporowie i Gądowie Małym. Kolejne ślady osadnictw człowiek pochodzą z okresu kultury łużyckiej (1301–400 p.ne.), kiedy to powstały grody na Osobowicach, Sołtysowicach i Maślicach. W IX wieku tereny te były zamieszkane przez słowiańskie plemię Ślężan, którzy posiadali tu piętnaście grodów^[1].

Wrocław w okresie Piastów^[a]

Widok Wrocławia z Kroniki Hartmanna Schedla z 1492

• 985 – książę Mieszko I stawia na Ostrowie Tumskim pierwszy gród^[2][3];
• 1000 – pierwsza pisemna wzmianka o Wrocławiu mówiąca o ustanowieniu diecezji wrocławskiej podczas zjazdu w Gnieźnie^[4][5][3];
• 1038 – Wrocław wraz ze Śląskiem zostaje zajęty przez księcia czeskiego Brzetysława I z dynastii Przemyślidów^[3];
• 1035–1038 – reakcja pogańska, zburzenie katedry^[6];
• 1050 – Kazimierz Odnowiciel ponownie przyłącza Wrocław do Polski^[3];
• 1109 – Bitwa na Psim Polu^[7][8][3];
• 1138 – po śmierci Bolesława Krzywoustego Śląsk wraz z Wrocławiem przypada seniorowi Władysławowi II^[3];
• 1139 – Piotr Włostowic funduje opactwo benedyktynów^[9][3];
• 1190 – Wrocław stolicą księstwa śląskiego; od 1249 jedynie księstwa wrocławskiego; w dokumencie z 1204 wymieniany jest jako civitas vratislaviesis^[3];
• 1201 – miasto pod panowanie Henryka I Brodatego staje się ośrodkiem rzemiosła i targów o europejskim znaczeniu^[3];
• 1214 – w dokumencie wystawionym przez księcia Henryka Brodatego wymienione zostało imię sołtysa wrocławskiego Godinusa, co oznacza posiadanie praw miejskich^[10];
• 1226 – lokacja miasta według polskiej odmiany prawa magdeburskiego zwanego prawem średzkim^[3];
• 1232 – Henryk Brodaty przenosi handel na nowo otwarty Rynek^[3];
• 1241 – spalenie zabudowy opuszczonego lewobrzeżnego Wrocławia ze względów militarnych w czasie najazdu mongolskiego^[11][3];
• 1242 – potwierdzenie lokacji miasta w dokumencie z opactwa trzebnickiego^[12][3];
• 1261 16 grudnia – potwierdzenie prawa magdeburskiego, rozszerzenie granic miasta do 120 ha, przyłączenie wyspy Piaskowej i Przedmieścia św, Maurycego oraz powołanie rady miejskiej (tzw. trzecia lokacja)^{[13][14][15][3]};
• 1261 – miasto ma powierzchnię 133 ha i ok. 14 tys. mieszkańców^[3];
• 1263 – na mocy przywileju lokacyjnego nadanego przez księcia Henryka III powstaje Nowe Miasto; przyłączone do Wrocławia w 1327^[3];
• 1267 – powołanie pierwszej we Wrocławiu szkoły miejskiej św. Marii Magdaleny; w 1293 drugiej szkoły św. Elzbiety^[3];
• 1273 (1271^[3]) – książę Henryk Probus nadaje miastu prawo mili (patrz → Mila wrocławska)^[16][17]
• 1274 – Henryk Probus nadaje miastu prawo składu i prawo wagi^{[16][18][17][3]};
• 1292 – na reprezentacyjnej pieczęci Wrocławia pojawia się wizerunek św. Jana Chrzciciela jako kroczącej postaci na tle murów^[b][19][3];
• 1299 – budowa ratusza^[3];
• 1327 – 6 kwietnia książę wrocławski Henryk VI Dobry zawiera układ z Janem Luksemburczykiem, królem Czech, na mocy którego księstwo po jego bezpotomnej śmierci przejdzie na własność królów czeskich^[20].

Wrocław pod panowaniem czeskim

Wrocław w 1562 roku

• 1335 – 24 listopada umiera Henryk VI. księstwo wrocławskie i Wrocław stają się integralną częścią Królestwa Czech, składowej Świętego Cesarstwa Rzymskiego;
• 1336 – miasto uzyskuje kolejne przywileje handlowe, celne i podatkowe: dochody z monopolu handlu solą, brak ceł na drodze do Poznania, zwolnienie z opłat cła wodnego (1338)^[3];
• 1336 – przywilej sądzenia rycerzy^[3];
• 1337 – przyłączenie Nowego Miasta, lokowanego przez Henryka III Białego w 1261^[21];
• 1342 – uzyskanie przywileju samowybieralności rady miejskiej^[3];
• 1344, 1349, 1360, 1379 – pożary w mieście^[22];
• 1348 – 7 kwietnia król niemiecki i czeski Karol IV Luksemburski inkorporował do nowo utworzonej Korony Królestwa Czeskiego księstwa śląskie wraz z Wrocławiem oraz Ziemię Budziszyńską i Zgorzelecką (późniejsze Górne Łużyce);
• 1349 – 28 maja – pogrom Żydów posądzanych o wywołanie epidemii dżumy^[23]; duże epidemie wybuchają również w latach 1496 i 1516^[24];
• 1318–1340 – koniec budowy murów miejskich oraz fosy i włączenie ich do systemu fortyfikacji miejskich^[25];
• 1350 – nadanie przywileju fortyfikacyjnego^[26];
• 1358 – kupcy wrocławscy uzyskują prawo wolnego handlu z Wenecją, Pragą (1359) i Karyntią (1381)^[25];
• 1360 – cesarz Karol IV nadaje prawo bicia cesarskich złotych monet; w 1362 dodatkowe prawo bicia srebrnych halerzy (patrz → mennica we Wrocławiu)^[27][25];
• 1361 – rada miejska uzyskuje godność i uprawnienia starosty księstwa wrocławskiego^[25];
• 1387 – miasto wstępuje do Hanzy^[28];
• 1387 – uruchomienie wodociągów św. Macieja^[29][25];
• 1404 – zjazd Wacława IV i Władysława Jagiełły we Wrocławiu^[30];
• 1418 – defenestracja wrocławska^[31][25];
• 1443, 5 czerwca – trzęsienie ziemi we Wrocławiu;
• 1453 – trybunał pod przewodnictwem Jana Kapistrana skazuje na poćwiartowanie 14 wrocławskich Żydów, 27 na spalenie na stosie^[32];
• 1474 – podczas wojny z królem Węgier Maciejem Korwinem, Wrocław próbuje bezskutecznie zająć król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk i król Czech Władysław II Jagiellończyk^[33][25];
• 1475 – Drukarnia Świętokrzyska Kaspra Elyana wydaje pierwsze druki w języku polskim – teksty modlitw Zdrowaś Mario, Ojcze nasz i Wierzę zamieszczone w Statutach Synodalnych^[34];
• 1485–1513 – wojna celna Wrocławia z Polską^[35];
• 1503–1533– scholastykiem wrocławskiej Kolegiaty Świętego Krzyża i św. Bartłomieja zostaje Mikołaj Kopernik^[36];
• 1505 – pierwsza próba utworzenia uniwersytetu^[36][25];
• 1515 – miasto ostatecznie występuje z Hanzy; od 1474 czynny udział Wrocławia w stowarzyszeniu był w zawieszeniu^[28];
• 1523 – pierwsze w historii Wrocławia kazanie protestanckie (Jana Hessa) w kościele świętej Marii Magdaleny^[37].

Wrocław pod panowaniem Habsburgów

Od początku XVI wieku miasto, pod panowaniem Habsurgów i dostępu do rozległej monarchii bogaciło się gospodarczo na handlu z głównie z Norymbergią. W je posiadanie wchodziło 22 wsi podmiejskich. Powstają nowe renesansowe murowane kamienice, domy handlowe i przedstawicielstwa domu bankowego Fuggerów^[3].

• 1526 – powstaje Monarchia Habsburgów i rozpoczyna się panowanie Habsburgów we Wrocławiu po śmierci króla Czech i Węgier Ludwika II Jagiellończyka w Bitwie pod Mohaczem^[38][3];
• 1530 – cesarz Karol V Habsburg potwierdza posiadane przez miasto przywileje i nadaje przywilej herbowy^[3];
• 1535 – miasto otrzymuje nowy herb miejski^[3];
• 1557 – powołanie Kamery Królewskiej działającej do 1741 roku^[3][39];
• ok. 1560 – otwarcie Szkoły Polskiej św. Krzysztofa^[40];
• 1585 – epidemia dżumy zabija około 9 tys. osób; inne epidemie w latach 1542, 1568, 1599, 1613, 1623, 1625, 1633 (13 231 ofiar), 1668^[41];
• 1618–1648 – wybuch wojny trzydziestoletniej, Wrocław opowiada się po stronie zbuntowanych stanów czeskich ^[3];
• 1625 24 lipca – mianowano pierwszego Naczelnego Pocztmistrza Wrocławia;
• 1632 – rozpoczęcie wydawania „Wöchentliche Zeitung”^[30];
• 1635 – miasto decyzją Ferdynanda II Habsburga traci funkcję starosty księstwa wrocławskiego^[3];
• 1642 – w wyniku wojny trzydziestoletniej, Wrocław ponosi ogromne straty gospodarcze, w mieście panuje głód, wybuchają pożary a następnie wybucha epidemia cholery w wyniku której zmarła ponad połowa z 32 tysięcy mieszkańców^[3];

Fontanna Neptuna na Nowym Targu

Z powodu unifikacyjnej polityki Habsburgów Wrocław traci część przywilejów na rzecz nowo powstających urzędów: Urząd Zwierzchni (1629–1740)^[42], Generalny Urząd Podatkowy i Kolegium Handlowe^[3].

• 1666 – otwarcie Miejskiej Szkoły Polskiej^[40];
• 1670 – wydanie pierwszego na świecie czasopismo lekarskie Miscellanea Curiosa Medico-Physica.
• 1693 – Edmond Halley w oparciu o zestawienia narodzin i zgonów sporządzone przez wrocławskiego pastora Caspara Neumanna opracowuje wzorzec obliczania składek emerytalnych dla powstających funduszy ubezpieczeniowych. W analizie jako miasto wzorcowe posłużył mu Wrocław^[43];
• 1702 – 21 października – cesarz Leopold I eryguje jezuicką Akademię Leopoldyńską – poprzedniczkę Uniwersytetu Wrocławskiego^[25];
• 1703 – pierwsze latarnie gazowe na Rynku wrocławskim^[44]
• 1714 – Wrocław uzyskuje połączenie pocztowe z Lipskiem, będącym wówczas pod panowaniem króla Polski Augusta II Mocnego^[45];
• 1720 – utworzenie Collegium Musicum^[30];
• 1727 – przejęcie istniejącego od 1677 teatru przez władze miejskie^[30];
• 1732 – odsłonięcie Fontanny Neptuna na Nowym Targu;

Wrocław pod panowaniem pruskim (1741–1870)

Oblężenie Wrocławia podczas wojny siedmioletniej (III wojna śląska 1756–1763)

• 1741 10 sierpnia) – Wrocław zostaje przyłączony do Prus; złożenie hołdu Fryderykowi II następuje 7 listopada^[25];
• 1742 11 czerwca – zawarcie pokoju wrocławskiego, który oddaje Śląsk wraz z Wrocławiem pod panowanie Królestwa Prus^[25][46];
• 1742 – Fryderyk II Wielki ogłosza miasto twierdzą i królewskim miastem rezydencjalnym^[25];
• 1742 – w oficynie Kornów wychodzą pierwsze numery „Schlesische Zeitung”^[25];
• 1757, listopad – oblężenie Wrocławia podczas III wojny śląskiej^[47][25][48];
• 1758 – epidemia ospy zabija około 3 tys. osób spośród 40 tys. mieszkańców miasta^[49];
• 1760 – drugie, niszczące oblężenie Wrocławia podczas wojny siedmioletniej, uporczywa obrona miasta przez gen. Tauentzien^[25];
• 1791 – otwarcie pierwszej publicznej szkoły żydowskiej Wilhelmsschule^[25];
• 1806–1807 – oblężenie i zajęcie miasta przez korpus Hieronima Bonapartego; nakaz wyburzenia murów miejskich^[50][48];
• 1807 – początek wyburzania murów obronnych^[25];
• 1808 – dołączenia do Wrocławia pięciu przedmieść: Świdnickiego, Mikołajskiego, Odrzańskiego, Oławskiego i Piaskowego; powierzchnia Wrocławia wzrasta do 20148 ha^[25];
• 1809 – pierwsze nowożytne wybory do samorządu miejskiego^[51];
• 1811 3 sierpnia – połączenie kolegium jezuitów z protestanckim Uniwersytetem Viadrina z Frankfurtu nad Odrą i utworzenie nowego „Śląskiego Uniwersytetu im. Fryderyka Wilhelma” (niem. Schlesische Friedrich-Wilhelm-Universität zu Breslau) z pięcioma wydziałami: teologii katolickiej, teologii ewangelickiej, prawa, medycyny i filozofii;
• 1811 – otwarcie ogrodu botanicznego^[52];
• 1813 – podczas wojen napoleońskich król Prus Fryderyk Wilhelm III ustanawia we Wrocławiu nowe odznaczenie wojskowe Krzyż Żelazny oraz wydaje odezwę An Mein Volk (niem. Do mojego ludu), wzywającą do walki z Napoleonem^[25][53];
• 1813 listopad – powódź, zalane zostały przedmieścia Oławskie i Odrzańskie^[54];
• 1814 – uruchomienie pierwszego omnibusa miejskiego na trasie od Rynku do Popowic^[55];
• 1842 – pierwsza linia kolejowa na dzisiejszych ziemiach polskich, między Wrocławiem a Oławą (patrz → Kolej Górnośląska)^[56][25];
• 1831 – epidemie cholery, kolejne 1837, 1848, 1849, 1855, 1866 (4 tys. ofiar)^[57][25];
• 1854 sierpień – powódź w mieście^[54];
• 1858 – powołanie Muzeum Starożytności Śląskich^[25];
• po 1860 – następuje rozwój gospodarczy i budowlany, usunięto budynek Wielkiej Wagi, Dom Płócienników, odwach i sąsiadujący targ rybny. Powstają nowe gmachy: Nowy Ratusz (1863), Nowa Giełda, zabudowa Bastionu Sakwowego^[25];
• 1866 – zasypanie koryta Czarnej Oławy, źródła częstych epidemii cholery, powstają na tym terenie liczne zaułki^[58];
• 1868 – powierzchnia Wrocławia wynosi 3032 ha i żyje w nim 207997 osób^[25].

Wrocław w Cesarstwie Niemieckim (1871–1918)

Zjednoczenie rzeszy w 1871 przyczyniło się do szybkiego rozwoju gospodarczego i urbanistycznego miasta. Rozbudowano reprezentacyjną zabudowę wokół pl. Powstańców Śląskich, powstawały domy w stylu secesyjnym m.in. domy handlowe Dom Handlowy Braci Barasch ^[59].

• 1871 – budowa nowych wodociągów^[59];
• 1876 – powstało Pierwsze Wrocławskie Towarzystwo Wioślarskie^[60];
• 1877 – tramwaje konne we Wrocławiu; zlikwidowano je w roku 1910^[61].
• 1877 – powstała wrocławska sekcja Deutscher und Österreichischer Alpenverein (DuÖAV – obecnie są to DAV i OEAV)
• 1978 – utworzenie Towarzystwa Wioślarskiego Wratislavia^[60];
• 1881 – budowa nowej kanalizacji^[59];
• 1881 – pierwsze telefony w mieście^[59];
• 1890 – rozpoczęto budowę fortów Twierdzy Wrocław^[62]
• 1893 – pierwsze tramwaje elektryczne (patrz → Tramwaje we Wrocławiu)^[59];
• 1903 – powódź – fala kulminacyjna przepływa przez Wrocław 15 lipca^[63]
• 1904 – do miasta dołączono przedmieście Strzelińskie^[59];
• 1906 – pierwsze taksówki w mieście^[59];
• 1913 – otwarcie Wystawy Stulecia z Halą Stulecia^[64];
• 1918 – po upadku Hohenzollerów, Wrocław traci status królewskiej siedziby rezydencjonalnej^[59];

Zobacz też

• Kalendarium historii Wrocławia 1945–1988
• Kalendarium historii Wrocławia od 1989

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Elżbieta Gonet, Marek Karpf [red.]: Wrocław: W drodze do przyszłości, Norpol, Szczecin 2000
• Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.
• Jerzy Piekalski. Wrocław – miasto Henryka IV. „Wratislavia Antiqua – Studia z dziejów Wrocławia”. 8, s. 39–48, 2005. Uniwersytet Wrocławski. (pol.). 
• Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
• Jan Harasimowicza (red.): Atlas architektury Wrocławia t.I. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
• Jan Harasimowicza (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
• Edmund Małachowicz: Stare miasto we Wrocławiu. Wrocław: PWN, 1985.
• Norman Davies: Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002.
• Edmund Małachowicz: Najnowszy zarys dziejów najstarszego Wrocławia. PAN, 2000.