Kalendarium historii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich

Kalendarium historii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich – uporządkowany chronologicznie wykaz dat i wydarzeń z historii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Rządy Włodzimierza Lenina i Józefa Stalina

• 30 grudnia 1922 – utworzenie ZSRR po połączeniu Rosyjskiej FSRR, Białoruskiej SRR, Ukraińskiej SRR i Zakaukaskiej FSRR^[1].
• 1922–1953 – funkcję sekretarza generalnego partii bolszewickiej sprawował Józef Stalin^[2].
• luty 1924 – Związek Radziecki nawiązał stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią^[3].
• maj 1924 – zawarto układ o wzajemnych relacjach pomiędzy ZSRR a Chinami^[3].
• 1925 – ogłoszono odejście od Nowej Ekonomicznej Polityki wprowadzonej w 1921 w Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej^[4].
• 1927 – początek niedoborów żywności na terenie Związku Radzieckiego^[5].
• 1928 – rozpoczęto program przyspieszonej industrializacji i kolektywizacji^[6].
• styczeń 1930 – przyspieszono kolektywizację^[4].
• 25 lipca 1932 – w Moskwie podpisano polsko-radziecki pakt o nieagresji^[7].
• 1932 – wprowadzono paszporty dla mieszkańców miast^[8].
• 16 listopada 1933 – Związek Radziecki nawiązał stosunki dyplomatyczne z USA^[9].
• 12 grudnia 1933 – Związek Radziecki odnowił stosunki dyplomatyczne z Chinami^[9].
• 1 grudnia 1934 – zamordowano pierwszego sekretarza Komitetu Leningradzkiego WKP(b) Siergieja Kirowa^[10].
• 1934 – Związek Radziecki został członkiem Ligi Narodów^[9].
• 1934 – Związek Radziecki nawiązał stosunki dyplomatyczne z Węgrami, Czechosłowacją, Rumunią i Bułgarią^[9].
• 1934 – w wyniku wcielenia OGPU wzrosło znaczenie NKWD, które miało za zadanie przeprowadzić czystki polityczne. Szefem zreorganizowanego NKWD został Gienrich Jagoda.
• 1934 – wprowadzono prawo odpowiedzialności zbiorowej^[10].
• 2 maja 1935 – Związek Radziecki i Francja podpisały pakt obronny^[9].
• grudzień 1936 – uchwalono nową konstytucję^[10].
• 1936–1938 – wielka czystka w WKP(b)^[6].
• 1936 – w celu wyjaśnienia śmierci Siergieja Kirowa przeprowadzono I proces moskiewski, podczas którego skazano m.in. Lwa Kamieniewa i Grigorija Zinowjewa^[10].
• 1936 – odsunięto od kierownictwa NKWD Jagodę. Następcą Jagody został Nikołaj Jeżow^[10].
• 1937 – przeprowadzono II proces moskiewski pod hasłem rozprawienia się z antyradzieckim trockistowskim centrum^[10].
• 1937 – przeprowadzono czystki w armii, podczas których dokonano egzekucji marszałka Związku Radzieckiego Michaiła Tuchaczewskiego^[9].
• 1938 – przeprowadzono III proces moskiewski przeciwko antyradzieckiemu blokowi prawi­cy i trockistów^[10].
• 1938 – nowym szefem NKWD został Ławrientij Beria^[10].
• 23 sierpnia 1939 – podpisano Pakt Ribbentrop-Mołotow.
• 17 września 1939 – Związek Radziecki zaatakował Polskę, biorąc tym samym udział w kampanii wrześniowej.
• 30 listopada 1939 – Związek Radziecki zaatakował Finlandię; początek wojny zimowej^[11].
• 13 marca 1940 – Finlandia i Związek Radziecki podpisały układ pokojowy – w wyniku konfliktu Finlandia straciła 10% powierzchni swojego kraju^[11].
• 1940 – Związek Radziecki siłą włączył Litwę, Łotwę i Estonię^[1].
• 1940 – Związek Radziecki zamordował w Katyniu ok. 4,4 tysiąca jeńców – oficerów polskich z obozu w Kozielsku^[12].
• 22 czerwca 1941 – III Rzesza zaatakowała Związek Radziecki.
• 30 lipca 1941 – uchwalono układ polsko-sowiecki (znany także jako Układ Sikorski-Majski), w którym ZSRR zgodziło się na anulowanie porozumień sowiecko-niemieckich z 1939^[6].
• 1942 – Związek Radziecki pokonał niemiecką armię w bitwie pod Moskwą, dzięki czemu Rosjanie rozpoczęli kontrofensywę^[6].
• 1943 – Związek Radziecki wziął udział w konferencji teherańskiej.
• 1945 – Józef Stalin uczestniczył w konferencjach wielkiej trójki w Jałcie i Poczdamie.
• 1945 – wojska ZSRR zdobyły Berlin.
• 1945 – Związek Radziecki podporządkował sobie Europę Środkowo-Wschodnią, ustanawiając marionetkowe rządy na Węgrzech, w Polsce, radzieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i Jugosławii.
• 1948 – Jugosławia zerwała współpracę ze Związkiem Radzieckim^[6].
• 1948–1949 – blokada Berlina przez Związek Radziecki.
• 1950 – Związek Radziecki wziął udział w wojnie koreańskiej^[6].
• 5 marca 1953 – śmierć Józefa Stalina^[6].

Rządy Nikity Chruszczowa

• 1953–1964 – rządy Nikity Chruszczowa^[2].
• 1955 – powstał Układ Warszawski, w którym Związek Radziecki pełnił kluczową rolę.
• luty 1956 – podczas XX Zjazdu KPZR potępiono politykę Stalina^[13].
• 1956 – Związek Radziecki dokonał zbrojnej interwencji na Węgrzech.
• 4 października 1957 – wystrzelono pierwszą na Ziemi sztuczną satelitę Sputnik 1^[14].
• 1961 – XXII Zjazd partii uznał, że społeczeństwo radzieckie osiągnęło socjalistyczny etap rozwoju i uchwalił program partii (tzw. program dwa i pół) określający zadania społeczno-gospodarcze ZSRR w okresie przejścia do komunizmu^[2].
• 1962 – wybuchł kryzys polityczny pomiędzy ZSRR a USA – kryzys kubański.
• 1963 – Związek Radziecki i Stany Zjednoczone podpisały układ o zakazie prób jądrowych^[15].

Rządy Leonida Breżniewa

• 1964–1982 – rządy Leonida Breżniewa^[2].
• 1968 – wojska Związku Radzieckiego, Polski, NRD, Węgier i Bułgarii dokonały interwencji wojskowej w Czechosłowacji.
• 1968 – ogłoszono „doktrynę Breżniewa”^[13].
• 11 września 1971 – zmarł Nikita Chruszczow^[16].
• 7 października 1977 – przyjęto nową konstytucję^[17].
• 18 czerwca 1979 – Jimmy Carter podpisał z Leonidem Breżniewem układ SALT II ograniczający zbrojenia amerykańskie i radzieckie^[13].
• 25 grudnia 1979 – radzieccy spadochroniarze wylądowali w Kabulu; początek radzieckiej interwencji w Afganistanie^[13].

1982–1991

• 1982–1984 – rządy Jurija Andropowa^[2].
• 1984–1985 – rządy Konstantina Czernienki^[2].
• 11 marca 1985 – funkcję sekretarza generalnego KPZR przejął Michaił Gorbaczow^[18].
• 1985 – początek pierestrojki^[1].
• 26 kwietnia 1986 – w Czarnobylu doszło do wypadku jądrowego^[19].
• 1986 – doszło do protestów niepodległościowych w Ałmaty^[19].
• 1987 – początek polityki głasnosti^[1].
• 14 kwietnia 1988 – w Genewie podpisano porozumienie między ZSRR, Afganistanem, Pakistanem i USA w sprawie wycofania wojsk radzieckich z Afganistanu^[20].
• grudzień 1988 – wprowadzono swoisty parlamentaryzm z instytucją Zjazdu Deputowanych Ludowych, wyłaniającym 2-izbową Radę Najwyższą ZSRR^[19].
• 1988 – w Azerbejdżanie doszło do pogromu Ormian^[19].
• luty 1989 – Związek Radziecki wycofał swoje wojska z Afganistanu^[19].
• 1989 – strajki w górnictwie^[2].
• 1990 – wprowadzono urząd prezydenta ZSRR^[19].
• lipiec 1991 – wprowadzono wielopartyjność oraz gospodarkę rynkową^[2].
• sierpień 1991 – pucz moskiewski^[2].
• listopad 1991 – ZSRR przekształcono w luźną konfederację republik^[1].
• 8 grudnia 1991 – z inicjatywy Borysa Jelcyna ogłoszono upadek Związku Radzieckiego^[1].
• 8 grudnia 1991 – powstała Wspólnota Niepodległych Państw składająca się wówczas ze Związku Radzieckiego, Białorusi i Ukrainy^[21].
• 21 grudnia 1991 – podpisano formalny układ tworzący WNP. W jej skład weszło 11 państw^[21].
• 25 grudnia 1991 – Michaił Gorbaczow zrezygnował z funkcji prezydenta^[13].
• 26 grudnia 1991 – rozwiązano Związek Radziecki^[1].

Przypisy