Kalendarium historii nauki

Kalendarium historii nauki – zestawienie wybranych odkryć naukowych i wynalazków, a także terapii medycznych i wydarzeń z zakresu cybernetyki.

Mimo debaty trwającej wiele wieków, kontrowersyjną pozostaje natura twierdzeń matematycznych – przez jednych są one uważane za odkrywane, przez drugich – za tworzone^[1].

Odkrycie jest często mylone z wynalazkiem, który jest nowym rozwiązaniem technicznym nie występującym w naturze takim jak np. żarówka lub tworzywo sztuczne. Odkrycie może być zarówno przypadkowe – dokonane przy okazji prowadzenia badań skierowanych w inną niż odkrycie stronę (np. w ten sposób odkryto promienie X) lub celowe – kiedy sukcesem kończy się program badawczy skierowany od razu na konkretny cel (np. odkrycie pełnej struktury ludzkiego genomu). Wynalazek zawsze powstaje z premedytacją.

Wielokrotnie w historii nauki zdarzały się niezależne, wielokrotne odkrycia tego samego zjawiska przez różnych naukowców. To samo tyczy się wynalazków.

Historia odkryć naukowych

Tabulae Rudolphinae: quibus astronomicae Johannes Kepler, 1571–1630

Geocentryczny układ Wszechświata według Klaudiusza Ptolemeusza

P.N.E.

ok. 5000 p.n.e. – pierwsze obserwacje astronomiczne – Mezopotamia i Egipt
ok. 3000 p.n.e. – arytmetyka i geometria – Mezopotamia
ok. 2000 p.n.e. – opis gwiazdozbiorów – Babilonia
- Podział roku na 365 dni – Egipt
XIV w. p.n.e. – Farmacja – Egipt
VI w. p.n.e. – Twierdzenie matematyczne – Tales z Miletu
V–IV p.n.e. – medycyna – Hipokrates
325 p.n.e. – geometria aksjomatyczna – Euklides
IV/III p.n.e. – botanika – Teofrast
384–322? p.n.e. – prostoliniowe rozchodzenie się światła Euklides
- spadanie to ruch przyspieszony Arystoteles
III w. p.n.e. – heliocentryzm – Arystarch z Samos
- Odkrycia Archimedesa
  - prawo Archimedesa
  - prawa dźwigni
  - prawa równi pochyłej
  - hydrostatyka
  - statyka
  - rachunek nieskończony
260 p.n.e. – obliczenie obwodu Ziemi Eratostenes
130 p.n.e. – zjawisko precesji Hipparchos z Nikei^[2]

1–1000

ok. 1 – załamanie światła Kleomenes
ok. 100 – maszyny proste Heron z Aleksandrii
200 – geocentryczny układ budowy świata – Ptolemeusz – Aleksandria

1100

1054 – supernowa – Chiny

1200

1220 – zasada równowagi dźwigni – Jordanus
1250 – zjawisko magnetyzmu, własności magnesu – Piotr z Maricourt

1300

1325–1382 – związek między drogą, prędkością a przyspieszeniem – Oresmius

Mikołaj Kopernik

1500

1526 – Paracelsus: teoria chorób
1543 – Mikołaj Kopernik: Teoria heliocentryczna
1543 – Vesalius: anatomia człowieka
1552 – Miguel Servet: cyrkulacja płucna

1600

Galileusz

Blaise Pascal

1604 – Galileo Galilei: prawo swobodnego spadku; dowiódł, że arystotelesowska hipoteza, że cięższe ciała spadają szybciej jest nieprawdziwa
1607 – Galileusz konstruuje termoskop. Urządzenie to nie tylko mierzy temperaturę, ale powoduje zmianę w sposobie myślenia. Do tego momentu uważano ciepło i zimno za Arystotelesowskie elementy (płomień, woda, powietrze, i ziemia) (w 1714 fizyk niemiecki Daniel Fahrenheit skonstruował termometr rtęciowy).
1609 – Johannes Kepler: pierwsze dwa prawa Keplera
1610 – Galileo Galilei: Sidereus Nuncius: obserwacje
1614 – John Napier: użycie logarytmu w obliczeniach
1619 – trzecie prawo Keplera
1628 – William Harvey: cyrkulacja krwi (krążenie krwi)
1637 – René Descartes: dzieło o metodzie naukowej
1643 – Evangelista Torricelli, asystent Galileusza, buduje pierwszy barometr. Zmiany słupa rtęci obserwowane w urządzeniu Toricelliego pokazują po raz pierwszy, że ciśnienie atmosferyczne zmienia się w czasie.
1644 – René Descartes: geometria analityczna
1648 – Blaise Pascal odkrywa, że ciśnienie atmosferyczne spada z wysokością i twierdzi, że ponad atmosferą musi być próżnia.

1650

1662 – Robert Boyle: prawo gazów doskonałych
1665 – Philosophical Transactions of the Royal Society pierwsze recenzowane czasopismo naukowe
1666 – Newton: prawo powszechnego ciążenia; wszystkie obiekty oddziaływają na siebie grawitacyjnie
1666 – Gottfried Leibniz: rachunek różniczkowy
1672 – Regnier de Graaf odkrył w jajnikach kobiet i samic wielu ssaków kuliste twory obecnie zwane pęcherzykami Graafa
1675 – Leibniz, Newton: rachunek różniczkowy
1676 – Ole Rømer: pierwsze pomiary prędkości światła
1687 – Newton: zasady ruchu Newtona

1700

Benjamin Franklin

1714 – Gabriel Fahrenheit: termometr
1745 – Ewald Jürgen Georg von Kleist: butelka lejdejska
1750 – Joseph Black: ciepło utajone
1751 – Benjamin Franklin: opis wyładowań atmosferycznych
1757 – Albrecht von Haller: neurologia
1766 – Henry Cavendish: wodór
1771 – Karl Scheele: tlen
1785 – William Herschel: mgławica Stożek oraz pierwszy biały karzeł (40 Eridani)
1787 – Jacques Charles: prawo Charles’a prawo gazów doskonałych
1789 – Antoine Lavoisier: zasada zachowania masy
1791 – Luigi Galvani: opublikował „Komentarz o efektach elektrycznych ruchu mięśni” dot. odkrytego zjawiska pobudzenia elektrycznego narządów
1796 – Edward Jenner: szczepienie ochronne

1800

Dymitr Mendelejew

1800 – Alessandro Volta: bateria elektryczna
1801 – Thomas Young dokonał opisu astygmatyzmu
1805 – John Dalton: teoria atomowa w chemii
1808 – Étienne Louis Malus: polaryzacja światła
1811 – Amadeo Avogadro: prawo Avogadra
1811 – Bernard Courtois: jod
1815 – Augustin Jean Fresnel: interferencja i dyfrakcja światła
1818 – Jöns Jacob Berzelius: ciężar atomu
1819 – Hans Christian Oersted: elektromagnetyzm
1820 – Ampère Andrè Marie: odkrył wzajemne oddziaływanie przewodników, przez które przepływa prąd elektryczny (prawo Ampère’a)
1821 – Thomas Johann Seebeck: zjawisko Seebecka
1827 – Amadeo Avogadro: prawo Avogadra
1827 – Georg Ohm: opór elektryczny
1828 – Jöns Jacob Berzelius: pierwiastek chemiczny tor
1828 – Friedrich Wöhler: synteza mocznika, co spowodowało zmiany w myśleniu o witalizmie
1824 – Carnot: opisał cykl Carnota
1827 – Georg Ohm: Prawo Ohma (elektryczność)
1831 – Michael Faraday: indukcja elektromagnetyczna
1831 – Justus von Liebig: analiza elementarna
1831 – Robert Brown: jądro komórkowe
1833 – Anselme Payen: wyizolował pierwszy enzym enzyme
1833 – Friedlieb Ferdinand Runge: anilina
1834 – William Rowan Hamilton: sformułował zasadę najmniejszego działania (zasada Hamiltona)
1838 – Matthias Schleiden: wszystkie rośliny zbudowane są z komórek
1840 – Henriego Regnault: francuscy chemicy, odkryli Czterochlorek węgla (tetra)
1841 – Rudolf Albert von Koelliker: plemniki
1842 – Christian Doppler: efekt Dopplera, akustyka
1843 – James Prescott Joule: Zasada zachowania energii, pierwsze prawo termodynamiki

Hermann von Helmholtz
(1821–1894)

Heinrich Rudolf Hertz
(1857–1894)

1847 – Hermann von Helmholtz: zasada zachowania energii
1846 – William Morton: odkrycie anestezji
1848 – Lord Kelvin: temperatura zera bezwzględnego

1850

1851 – Rudolf Clausius podał jedno ze sformułowań II zasady termodynamiki
1852 – Robert Remak: podział komórki
1853 – Ignacy Łukasiewicz: benzyna i nafta; składniki ropy naftowej
1856 – William Perkin: barwnik anilinowy
1858 – Rudolf Virchow: komórki mogą powstać tylko z już istniejących komórek
1858/1859 – Charles Darwin i Alfred Russel Wallace: teoria ewolucji przez selekcję naturalną
1859 – Gustaw Robert Kirchhoff: prawo Kirchhoffa (promieniowanie), analiza spektralna
1861 – ignaz Semmelweis: aseptyka
1863 – Louis Pasteur: odkrył zjawisko pasteryzacji
1865 – Gregor Mendel: mendlowskie zasady genetyki (prawa Mendla)
1867 – Joseph Lister: antyseptyka
1869 – Dmitrij Iwanowicz Mendelejew: układ okresowy pierwiastków

James Clerk Maxwell
(1831–1879)

1873 – James Clerk Maxwell: teoria elektromagnetyzmu (równania Maxwella)
1873 – Van der Waals: równanie stanu gazu rzeczywistego
1876 – Josiah Willard Gibbs: podstawy termodynamiki chemicznej i przejść fazowych
1877 – Ludwig Boltzmann: statystyczna definicja entropii
1882 – Robert Koch: prątek gruźlicy
1883 – Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski: skroplenie powietrza
1885 – Ludwik Pasteur opracował szczepionkę przeciw wściekliźnie
1888 – Heinrich Rudolf Hertz odkrył przewidziane przez Maxwella fale elektromagnetyczne
1890 – James Alfred Ewing odkrył zjawisko histerezy
1892 – Emil von Behring: surowica przeciwbłonicza

Wilhelm Conrad Röntgen
(1845–1923)

1895 – Wilhelm Röntgen: promieniowanie rentgenowskie (promienie X)
1895 – Hendrik Lorentz: teoria elektronowa
1896 – Zygmunt Freud opracował zasady psychoanalizy
1896 – Henri Becquerel: zjawisko radioaktywności
1897 – Joseph John Thomson: elektron
1898 – Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie: polon i rad
1898 – Camillo Golgi: aparat Golgiego

1900

Max Planck

Niels Bohr

Albert Einstein

Sumio Iijima – odkrywca nanorurek węglowych

1900 – Max Planck: prawo Plancka, promieniowanie ciała doskonale czarnego
1904 – Theodor Boveri: chromosomy
1905 – Albert Einstein: szczególna teoria względności, wyjaśnienie ruchu Browna, i opisanie zjawiska fotoelektrycznego
1906 – Walther Nernst: trzecia zasada termodynamiki
1911 – Heike Kamerlingh Onnes: nadprzewodnictwo
1911 – Ernest Rutherford: budowa atomu
1911 – Kazimierz Funk: witaminy
1912 – Alfred Wegener: dryf kontynentalny
1912 – Max von Laue: dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego
1913 – Henry Moseley: zdefiniował liczbę atomową
1913 – Niels Bohr: model Bohra, model atomu
1915 – Albert Einstein: ogólna teoria względności
1918 – Emmy Noether: twierdzenie Noether – zasady zachowania
1918 – Lise Meitner wspólnie z Otto Hahnem odkryła pierwiastek protaktyn.
1920 – Jan Łukasiewicz, Emil L. Post: logika wielowartościowa
1924 – Werner Heisenberg: mechanika kwantowa
1924 – Wolfgang Pauli: zasada Pauliego w mechanice kwantowej
1925 – Erwin Schrödinger: równanie Schrödingera w mechanice kwantowej
1925 – Ida Tacke Noddack: pierwiastek ren
1927 – Werner Heisenberg: zasada nieoznaczoności w mechanice kwantowej
1927 – Georges Lemaître: teoria big bangu powstania wszechświata
1928 – Paul Dirac: równanie Diraca w mechanice kwantowej
1928 – Alexander Fleming: penicylina
1929 – Edwin Hubble: prawo Hubble'a o rozszerzającym się wszechświecie
1930 – Pluton: planeta karłowata. Został odkryty w 1930 roku przez amerykańskiego astronoma Clyde’a Tombaugha
1931 – Harold Clayton Urey: ciężka woda (Nagroda Nobla1934)
1932 – Carl David Anderson: pozyton, pierwsza antycząstka
1932 – James Chadwick: neutron
1938 – Otto Hahn, F. Strassmann: rozszczepienie jądra atomowego
1938 – Setha Barnesa Nicholsona z Mount Wilson Observatory: Lizytea – księżyc Jowisza
1939 – Marguerite Perey: nowy pierwiastek frans
1943 – Oswald Avery: udowadnia, że DNA jest materiałem genetycznym chromosomu
1947 – William Shockley, John Bardeen and Walter Brattain: tranzystor (ostrzowy)
1948 – Norbert Wiener: podstawy cybernetyki
1948 – Claude Elwood Shannon: teoria informacji

1950

1952 – Marian Danysz, J. Pniewski: hiperjądro
1953 – Watson i Crick: struktura DNA, podstawa biologii molekularnej
1953 – M. Ventris, J. Chadwick odczytanie pisma linearnego B
1957 – J. Bardeen, L. Cooper, J. Schriffer: teoria nadprzewodnictwa
1958 – pasy Van Allena
1961 – Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin za pomocą analizy rentgenostrukturalnej jako pierwsza odkryła, że witamina B₁₂ jest związkiem metaloorganicznym, gdyż zawiera bezpośrednie wiązanie chemiczne między atomem metalu kobaltu i atomem węgla
1964 – Arno Penzias oraz Robert Woodrow Wilson: doświadczalne potwierdzenie hipotezy Wielkiego Wybuchu
1965 – Richard Feynman: elektrodynamika kwantowa
1965 – Leonard Hayflick: ograniczenie na liczbę podziałów komórki: limit Hayflicka
1967 – Jocelyn Bell Burnell oraz Antony Hewish odkrywają pierwszy pulsar
1974 – R.A. Hulse, J.H. Taylor podwójny pulsar
1977 – Robert Edwards i Patrick Steptoe: pierwsze zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro) człowieka (Louise Brown)
1984 – Kary Mullis odkrywa Reakcję łańcuchową polimerazy (Polymerase Chain Reaction – PCR), podstawowe odkrycie w biologii molekularnej
1985 – Elizabeth Blackburn i Carol W. Greider są współodpowiedzialne za odkrycie telomerazy (w 2009 roku otrzymali Nagrodę Nobla z dziedziny medycyny)
1985 – Harold Kroto z Uniwersytetu Sussex, Richard Smalley – fulereny; (w 1996 roku otrzymali Nagrodę Nobla z dziedziny chemii)
1986 – nadprzewodnictwo w 30 kelwinach
1991 – Sumio Iijima: nanorurki węglowe
1992 – Aleksander Wolszczan: planety pozasłoneczne
1997 – Ian Wilmut klonuje owcę Dolly

2000

Przełom roku według Science:

2001 – nanoobwody
2002 – małe RNA
2003 – ciemna energia
2004 – Spirit ląduje na Marsie
2005 – genom szympansa, genom wirusa grypy hiszpanki i wpływ pojedynczego genu na powstanie nowych gatunków ryb
2006 – dowód hipotezy Poincarego
2007 – zmienność ludzkiego genomu
2008 – dyferencjacja
2009 – Ardipithecus ramidus
2010 – maszyna kwantowa

W 2010 roku Science opublikowało listę 10 najważniejszych odkryć dekady: rola śmieciowego DNA, precyzyjna kosmologia, prehistoryczne DNA, woda na Marsie, terapia genowa, mikrobiom człowieka, egzoplanety, rola reakcji zapalnej, metamateriały, globalne ocieplenie^[3].

2010