Kalina Jędrusik

Kalina Jędrusik
Ilustracja
Kalina Jędrusik (1965)
Data i miejsce urodzenia

5 lutego 1930
Gnaszyn

Data i miejsce śmierci

7 sierpnia 1991
Warszawa

Zawód

aktorka
piosenkarka

Współmałżonek

Stanisław Dygat

Lata aktywności

1953–1991

Kalina Jędrusik-Dygat (ur. 5 lutego 1930 w Gnaszynie, zm. 7 sierpnia 1991 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa, piosenkarka i artystka kabaretowa.

Życiorys

Rodzina i wykształcenie

Urodziła się w 1930[1][2] w Gnaszynie[3], choć przez wiele lat w oficjalnych notach obowiązywał rok 1931 (taka data widnieje także na jej tablicy nagrobnej)[4]. Była córką Henryka Jędrusika, senatora RP w latach 1938–1939. Miała starszą siostrę Zofię i młodszego o 28 lat przyrodniego brata Macieja (z trzeciego małżeństwa ojca)[4]. Ukończyła I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Częstochowie w 1949[5], następnie w 1953 studia w Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej w Krakowie.

Kariera teatralna

Debiutowała w 1953 w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku rolą Katii w dramacie Barbarzyńcy (1905) Maksyma Gorkiego. Zanim przeprowadziła się do Warszawy w 1955, zagrała jeszcze rolę Kamilli w tragikomedii Nie igra się z miłością (1834) Alfreda de Musseta i rolę Larysy Dmitriewny w tragedii Panna bez posagu (1879) Aleksandra Ostrowskiego. Od stycznia 1955 grała w teatrach warszawskich: w Teatrze Narodowym (1955–1957), Teatrze Współczesnym (1957–1963), Teatrze Komedia (1964–1967), Studenckim Teatrze Satyryków (1969–1972), Teatrze Rozmaitości (1972–1985) oraz Teatrze Polskim (1985–1991). W 1976, w duetach z Violettą Villas, występowała w Stanach Zjednoczonych dla tamtejszej Polonii.

Kreowała role dramatyczne i charakterystyczne, m.in.: Ofelię w Zamku w Szwecji (1961), Holly w Śniadaniu u Tiffany’ego (1965), Katarzynę w Poskromieniu złośnicy (1977), George Sand w Lecie w Nohant (1977). Sukces odniosła jej rola Polly w Operze za 3 grosze Bertolda Brechta w reżyserii Konrada Swinarskiego (1958)[4]. Jej ostatnią rolą teatralną była Eleonora w Tangu (1990) wyreżyserowanym przez Kazimierza Dejmka.

Grała także w spektaklach Teatru Telewizji. Świetnie oceniono już jej debiut – rolę Kleopatry w Cezarze i Kleopatrze (1956) w reżyserii Gustawa Holoubka. Równie pozytywne recenzje zebrała jej rola w Apollu z Bellac (1958) w reżyserii Adama Hanuszkiewicza – jej kreację Agnieszki powszechnie chwalono za udane połączenie skromności i zmysłowości[4].

Kariera filmowa

Grób Dygata i Jędrusik na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (2010)

Jako aktorka filmowa zadebiutowała w filmie Ewa chce spać (1957). Wystąpiła w 33 filmach, najczęściej w rolach drugoplanowych i epizodycznych. Zazwyczaj grała niezależne i uwodzące kobiety, dzięki czemu w latach 60. i 70. XX w. uchodziła za symbol seksu[6][7].

W latach 1960–1966 występowała w Kabarecie Starszych Panów. Do historii polskiej piosenki rozrywkowej weszły jej wykonania utworów, m.in. „Bo we mnie jest seks”, „Do ciebie szłam”, „S.O.S. (Ratunku, na pomoc ginącej miłości)”, „Dla ciebie jestem sobą”. Udział w programach Kabaretu przyniósł jej największą popularność i najbardziej utrwalił wizerunek symbolu seksu[6] – śpiewała charakterystycznym, „omdlewającym”, zmysłowym półszeptem oraz była ubrana w stroje podkreślające jej kobiecość[4]. Filmową realizacją Kabaretu jest groteskowa komedia Upał (1964), w której zagrała Zuzannę, szefową brygady antyudarowej.

Rolę wiodącą dostała w filmie Jutro premiera (1962), w którym zagrała młodą, inteligentną i niepunktualną aktorkę Barbarę. Znaczące w jej filmografii tytuły to również Lekarstwo na miłość (1966) i Jowita (1967). W Lekarstwie na miłość, na podstawie powieści Klin Joanny Chmielewskiej, zagrała główną rolę architektki Joanny, uwikłanej w intrygę kryminalną. Jej rola osamotnionej żony trenera Księżaka w Jowicie uchodzi za najpoważniejszą w jej dotychczasowym filmowym dorobku[6], była także ceniona przez samą Jędrusik[4].

W 1974 zagrała w Ziemi obiecanej, której premiera odbyła się w lutym 1975. Wcieliła się w postać Lucy Zuckerowej, znudzonej życiem żony zamożnego żydowskiego fabrykanta, która nawiązuje romans z jednym z głównych bohaterów (Daniel Olbrychski). Aktorka dostała angaż do tej roli po rezygnacji Violetty Villas. Jędrusik w filmie „jest ostra, rubaszna, cudownie wulgarna, absolutnie bezpruderyjna”[6]. Według niektórych historyków filmu ta rola jest uznawana za najodważniejszą kobiecą kreację w polskim kinie, a scena erotyczna z Olbrychskim przeszła do historii[6]. Odbiór Jędrusik w filmie był odmienny za granicą – Caryn James na łamach „The New York Timesa” określiła Lucy Zuckerową jako „szczególnie odrażającą i żarłoczną”. W Stanach Zjednoczonych i Francji film był uznawany za antysemicki; według reżysera, Andrzeja Wajdy, było to spowodowane odważną rolą Jędrusik[6]. Była to ostatnia rola, w której tak silnie wyeksponowała swoją seksualność[4].

Za jedną z najważniejszych aktorskich kreacji uchodzi jej rola w wschodnioniemieckim trzyodcinkowym serialu Hotel Polanów i jego goście (1982). Zagrała w nim Józefinę Polanową, nestorkę żydowskiego rodu prowadzącego hotel Bohemia w Grenzbrunn. „Kalina Jędrusik wszystkie negatywne cechy Polanowej przysłania nieudawaną czułością. To czyni tę rolę wielką. Polanowa prowadzi rodzinę żelazną ręką, ale nie bez miłości. Uważa, że najlepiej wie, jaka powinna być przyszłość jej dzieci, i to ona musi o nią zawalczyć”[6].

Ostatni raz na ekranie pojawiła się w Podwójnym życiu Weroniki (1991). W plebiscycie na najlepszą aktorkę w historii polskiego filmu, zorganizowanym w 1996 przez redakcję pisma „Film” z okazji 100-lecia kina, zajęła trzecie miejsce.

Śmierć i pogrzeb

Zmarła w nocy 7 sierpnia 1991 na skutek ataku astmy oskrzelowej na tle uczulenia na sierść kota[8]. 13 sierpnia 1991 została pochowana w alei zasłużonych cmentarza Powązkowskiego w Warszawie (grób 100)[9].

Życie prywatne

Od 1958[10] była żoną pisarza Stanisława Dygata, z którym prowadziła małżeństwo otwarte[11]. Artystka miała romanse m.in. z Tadeuszem Plucińskim, Wojciechem Gąssowskim, Władysławem Kowalskim, Wiesławem Rutowiczem i Włodzimierzem Sokołowskim[12].

W 1955 Jędrusik i Dygat spodziewali się dziecka, jednak aktorka poroniła[12]. Kilka lat później artystka ponownie zaszła w ciążę. Urodziła córkę, która zmarła kilka dni po narodzinach[12]. W efekcie powikłań poporodowych Jędrusik nie mogła już mieć dzieci[4][13].

Po śmierci męża w 1978 przyjęła chrzest w Kościele rzymskokatolickim. Niedługo później została matką chrzestną Magdy Umer[14].

Szczególną sympatią darzyła zwierzęta; w ciągu życia kilkukrotnie decydowała się na dietę wegetariańską[12]. Świadoma swoich problemów zdrowotnych wynikających m.in. z alergii na sierść zwierząt, opiekowała się licznymi kotami w swoim mieszkaniu na Żoliborzu przy ul. Kochowskiego 8[12]. Wśród sąsiadów znana była również z regularnego dokarmiania bezpańskich psów[12].

Role teatralne

Teatr Telewizji

Filmografia

Filmy poświęcone aktorce

  • 1992: Kalina, film dokumentalny (reż. Jan Sosiński, Zbigniew Dzięgiel)
  • 1995: Nie odchodź... 12 wspomnień o Kalinie Jędrusik, film dokumentalny (realizacja Tadeusz Pawłowicz)
  • 2021: Bo we mnie jest seks, film fabularny (reż. Katarzyna Klimkiewicz)

Literatura

  • Dariusz Michalski, Kalina Jędrusik, Wydawnictwo Iskry 2010, ISBN 978-83-244-0136-9.
  • Sławomir Koper, Życie artystek w PRL, Wydawnictwo Czerwone i Czarne 2013, ISBN 978-83-7700-067-0.
  • Remigiusz Grzela, Z kim ci będzie tak źle jak ze mną? Historia Kaliny Jędrusik i Stanisława Dygata, Wydawnictwo Otwarte 2020, ISBN 978-83-8135-068-6.
  • Ula Ryciak, Niemoralna Kalina, Wydawnictwo Literackie 2021, ISBN 978-83-08-07379-7.

Przypisy

  1. ↑ Tadeusz Piersiak, Ile lat ma Kalina Jędrusik?, wiadomosci.gazeta.pl, 9 listopada 2006 [dostęp 2016-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-29].
  2. ↑ Jędrusik Kalina, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-10-12].
  3. ↑ Tomasz Haładyj: Mamy mieć ulicę Kalinki i skwer Kaliny (pol.). czestochowa.gazeta.pl, 2010-04-25. [dostęp 2015-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-29)].
  4. ↑ a b c d e f g h Agnieszka Niemojewska, Kalina Jędrusik. Pierwsza skandalistka PRL [zarchiwizowane z adresu 2019-07-14].
  5. ↑ Lista absolwentów I LO im. J. Słowackiego w Częstochowie.
  6. ↑ a b c d e f g Remigiusz Grzela, „Z kim tak ci będzie źle jak ze mną? Historia Kaliny Jędrusik i Stanisława Dygata”, Onet Kultura.
  7. ↑ Z biogramu w serwisie Kultura polska.
  8. ↑ Jacek Szczerba: Co ja, Jezus Chrystus jestem?. wysokieobcasy.pl. 15 października 2012.
  9. ↑ Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW DYGAT, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-02].
  10. ↑ Grupa Wirtualna Polska, Kalina Jędrusik – polska Marilyn Monroe, OtwórzSięNa.pl [dostęp 2017-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-22].
  11. ↑ Agnieszka Jankowiak-Maik, Największa seksbomba PRL. Skandaliczne życie Kaliny Jędrusik, TwojaHistoria.pl [dostęp 2021-06-28] (pol.).
  12. ↑ a b c d e f Ryciak Ula: Niemoralna. Kalina. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 2021, s. 67–77. ISBN 978-83-08-07379-7.
  13. ↑ Angelika Swoboda: Aleksandra Wierzbicka: Kalina Jędrusik umarła na moich rękach (pol.). gazeta.pl, 2022-08-05. [dostęp 2022-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-06)].
  14. ↑ Jolanta Harasimowicz, O Kalinie [dostęp 2016-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-08].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

KalinaJedrusik.jpg
Polish actress Kalina Jędrusik
Dygat Jedrusik grave.jpg
Autor: Cezary Piwowarski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Stanisława Dygata i Kaliny Jędrusik na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.