Kambr

Kambr
541–485,4 mln lat temu
Średnia objętość w atmosferze
Tlenuok. 12,5% obj.[a]
Dwutlenku węglaok. 4500 ppm[b]
Inne uśrednione dane
Temperaturaok. 21 °C[c]
Poziom morza (pow. obecnego)Rośnie powoli od 30 do 90 m[1]
Tabela stratygraficzna
poprzedni okres
ediakar
następny okres
ordowik
  1. 63% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku
  2. 16 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku
  3. 7 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku

Kambr (ang. Cambrian)

System kambryjski wydzielił Adam Sedgwick w 1835 roku. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy WaliiCambria, gdyż tam skały kambryjskie poznane zostały najwcześniej.

Wydarzenia

Na początku kambru, na obszarach wchodzących obecnie w skład Europy, zachodziły ostatnie procesy górotwórcze orogenezy kadomskiej. Pod koniec kambru doszło do pierwszych, słabych jeszcze, faz orogenezy kaledońskiej. Ruchy górotwórcze doprowadziły do podniesienia się dna morza, wypiętrzenia znacznych terenów ponad poziom wody i silnej denudacji np. na obszarze basenu świętokrzyskiego.

Fauna

Od tego okresu zaczynają obficie występować skamieniałości strukturalne zwierząt morskich, których linie rozwojowe rozdzieliły się znacznie wcześniej, na co wskazują badania genetyczne. To nagłe pojawienie się różnorodności życia zwierzęcego zostało nazwane eksplozją kambryjską. W czasie kambru miało miejsce kilka masowych wymierań, przyczyny których nie są do końca znane.

Największe znaczenie stratygraficzne jako skamieniałości przewodnie mają morskie stawonogitrylobity, będące w kambrze bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt. Przedstawiciele szkarłupni odgrywają podrzędną rolę. Ze zwierząt jednokomórkowych tego okresu znane są otwornice zlepieńcowate, żyjące na dnie mórz. Niewielkie znaczenie stratygraficzne mają gąbki.

Archeocjaty odgrywają ważną rolę skałotwórczą i jako skamieniałości przewodnie mają dość spore znaczenie. W skałach dolnokambryjskich spotyka się ślady żerowania pierścienic. Licznie występują ramienionogi, głównie bezzawiasowe. Pewne znaczenie stratygraficzne z mięczaków mają jednotarczowce, hiolity i ślimaki.

Flora i mykobiota

Występowały tylko grzyby, glony (np. Callenia) i porosty[2]. Regionalne znaczenie stratygraficzne mają akritarchy, skamieniałości uważanych za cysty jednokomórkowych organizmów morskich lub morskich glonów.

Kopaliny użyteczne

W skałach wieku kambryjskiego na świecie znane są złoża:

W Polsce znane są niewielkie złoża ropy naftowej w obniżeniu perybałtyckim. W Górach Świętokrzyskich eksploatowane są surowce skalne wieku kambryjskiego – piaskowce kwarcytowe. W Sudetach natomiast eksploatowane są na potrzeby przemysłu wapienniczego dolnokambryjskie wapienie wojcieszowskie, których wiek został potwierdzony przez znaleziska archeocjatów[3].

Na początku listopada 2012 Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo poinformowało, iż odkryło złoże gazu ziemnego w trakcie wiercenia odwiertu w Opalinie. Złoże znajduje się w skałach wieku kambryjskiego, położonych na głębokości około 3000 m[4].

Kambr na obszarze Polski

W kambrze duże obszary Polski zalane były przez morza. Na ich dnie powstały prawie wyłącznie osady piaszczyste, mułowcowe i ilaste.

Utwory te zachowały się niezmienione w Górach Świętokrzyskich i ich południowym obrzeżeniu.

Na Niżu Polskim znane są z głębokich wierceń.

W Sudetach osady kambryjskie zostały później przeobrażone w łupki metamorficzne lub fyllity które budują dziś znaczne partie Gór Kaczawskich, Pogórza Kaczawskiego, Rudaw Janowickich, masywu Śnieżnika oraz Przedgórza Sudeckiego (bloku przedsudeckiego).

Skały węglanowe (wieku prawdopodobnie z pogranicza prekambru i kambru) są dość rzadkie i na powierzchni występują tylko w Górach Kaczawskich i w ziemi kłodzkiej (masyw Krowiarki i rejon Stronia Śląskiego). Pierwotne osadowe wapienie przekształciły się w marmury. Należy podkreślić, że przynależność stratygraficzna wielu skał metamorficznych jest niepewna i może być zakwestionowana przez nowsze badania. Poza archeocjatami, utwory kambryjskie w Sudetach nie są datowane za pomocą skamieniałości przewodnich, a jedynie przez porównanie litologii z sąsiednimi terenami (Łużyce, Masyw Czeski).

Zobacz też

Przypisy

  1. B.U. Haq, S.R. Schutter. A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes. „Science”. 322 (5898), s. 64–68, 2008. DOI: 10.1126/science.1161648. Bibcode2008Sci...322...64H. 
  2. Jane Gray, W.G. Chaloner, T.S. Westoll. The Microfossil Record of Early Land Plants: Advances in Understanding of Early Terrestrialization, 1970-1984 [and Discussion]. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. B, Biological Sciences”. 309 (1138), s. 167, 1985. DOI: 10.1098/rstb.1985.0077. JSTOR: 2396358. 
  3. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać D. Białek, P. Raczyński, P. Sztajner, D. Zawadzki. Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. „Przegląd Geologiczny”. 55 (12/2), s. 1112–1116, 2007. [dostęp 2017-02-08]. 
  4. PGNiG odkryło złoże gazu w Opalinie na koncesji Wejherowo. interia.pl. [dostęp 2012-11-16].

Bibliografia

  • Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
  • Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.

Linki zewnętrzne


← mln lat temu
Kambr
←4,6 mld54148544341935929925220114566232