Kameleonowate

Kameleonowate

Chamaeleonidae[1]
Rafinesque, 1815
Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Podrząd	Iguania
Rodzina	kameleonowate
Typ nomenklatoryczny
Chamaeleo Laurenti, 1768
Synonimy
Chamaeleontidae Brookesiinae Chamaeleoninae
Rodzaje
zobacz opis w tekście
Zasięg występowania

Kameleonowate, kameleony (Chamaeleonidae) – rodzina zauropsydów z rzędu łuskonośnych (Squamata), słynąca ze zdolności do zmiany ubarwienia, długiego języka i oryginalnych kształtów ciała. Mają chwytny ogon i palce zrośnięte w rodzaj szczypiec, którymi przytrzymują się gałęzi. Nazwa kameleon wywodzi się z gr. chamailéōn – lew na ziemi^[2].

Występowanie i biotop

Większość gatunków występuje w Afryce i na Madagaskarze. Nieliczne spotykane są w innych regionach: południowa Europa (1 gatunek), Bliski Wschód (1 gatunek), Indie (1 gatunek), Hawaje (1 podgatunek kameleona Jacksona Chamaeleo jacksonii xantholophus – wprowadzony sztucznie, zaaklimatyzowany) i Cejlon (1 gatunek).

Biotopem kameleonów są tropikalne, wilgotne lasy oraz tereny pustynne i skaliste. Większość gatunków wiedzie nadrzewny tryb życia.

Opis

Kameleon, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)^[3]

Ma ciało mocno bocznie spłaszczone, zwłaszcza część grzbietowa, na której skóra tworzy wysoką, płaską listwę o ostrej krawędzi. Nogi cienkie, tej samej długości, wszystkie palce przeciwstawne, zrośnięte po 2 lub 3 w rodzaj szczypiec, ogon długi i chwytny (poza Brookesia sp.). Głowa kanciasta, sklepiona, często pokryta rogowymi naroślami. Oczy poruszają się niezależnie od siebie, tak że każde może patrzeć w inną stronę. Powieki zrośnięte na tyle, że zostaje tylko niewielki otwór na źrenice. Dzięki takiej budowie oczu i bardzo dobremu wzrokowi mogą bez obracania głowy widzieć wszystko wokół siebie. Ich oczy oprócz podstawowego zestawu barw (niebieski, zielony, czerwony) odbierają jeszcze światło ultrafioletowe. Język bardzo długi, na końcu szeroki, pokryty lepkim śluzem. Długość języka pozwala jaszczurce pochwycić pokarm na odległość zbliżoną do długości jej ciała.

Język kameleona

Bradypodion tavetanum

Calumma crypticum

Chamaeleo melleri

Rozmiary

Długość od 2,5 do ponad 60 cm
Masa ciała do jednego kilograma.

Pokarm

Głównym ich pokarmem są owady i pająki, a większe gatunki zjadają małe ptaki i myszy.

Zachowanie

Przystosowane do życia nadrzewnego, mają pięciopalczaste kończyny, które są doskonałymi narządami chwytnymi, pozwalającymi mocno obejmować gałązki, ale też pomagają sobie chwytnym ogonem, który mogą owijać wokół gałęzi. Są bardzo powolne, potrafią nadymać ciało powietrzem w razie niebezpieczeństwa. Polują wyrzucając błyskawicznie lepki język na odległość do kilkunastu centymetrów. Mają szczególną zdolność zmiany barwy; jednak wbrew popularnym opiniom kameleonowate nie dostosowują swojej barwy do barwy otoczenia (jest to popularny faktoid)^[4] – ich barwa zmienia się wraz ze zmianą stanu fizycznego i emocjonalnego^[5], a także jest formą komunikacji z innymi osobnikami^[6], choć ich naturalny kolor często odpowiada danemu typowi otoczenia, w którym przebywają. Na kolor również wpływa natężenie światła oraz temperatura – zazwyczaj w temperaturze ok. 25 °C odcień jest bardziej zielony, podczas gdy w temperaturze ok. 10 °C odcień skóry szarzeje^[4]. Niektóre kameleonowate stosują mimetyzm, przybierając kształt np. zeschłych liści. Trzymają się określonych rewirów i bronią ich przed intruzami.

Rozmnażanie

Większość jest jajorodna, a tylko nieliczne są jajożyworodne.

Systematyka

Do rodziny Chamaeleonidae zaliczane są następujące rodzaje^[7]:

• Archaius – jedynym przedstawicielem jest Archaius tigris
• Bradypodion
• Brookesia
• Calumma
• Chamaeleo
• Furcifer
• Kinyongia
• Nadzikambia
• Palleon
• Rhampholeon
• Rieppeleon
• Trioceros

Ochrona

Większość gatunków z tej rodziny została objęte konwencją waszyngtońską CITES (załącznik I i II). Kilka gatunków znajduje się w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów, w tym południowoafrykański Bradypodion taeniabronchum jako krytycznie zagrożony wyginięciem^[8].

Przypisy

Bibliografia

• Chamaeleonidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2008-11-11]  (ang.).
• Family Chamaeleonidae (Chameleons). J. Craig Venter Institute. [dostęp 2008-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 października 2008)]. (ang.).
• The Chameleon Care and Information Center. [dostęp 2010-04-21]. (ang.).
• Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.